فرایند جایگزینی مکتب حدیثی حلّه با مکتب بغداد در باب حجیت خبر واحد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ولی‌عصر(عج) رفسنجان، کرمان، ایران

10.22034/jis.2023.316145.1745

چکیده

مطابق با تصویری که توماس کوهن در کتاب ساختار انقلاب‌های علمی از مرحله «بحران علمی» و در نتیجه «تغییر پارادایم» ارائه می‌کند، همیشه در فرایند تغییر مکتب و جایگزینی آن با مکتبی دیگر شاهد برخی مقاومت‌ها هستیم و به همین دلیل در عصر بحران علمی گاه شاهدیم که انبوهی از نظریات تولید می‌شوند. این سیر تحولات را در فرایند تغییر و جایگزینی مکاتب حدیثی امامیه، از جمله جایگزینی مکتب حلّه با مکتب بغداد در نیمه دوم قرن هفتم، نیز شاهدیم. بعد از ابن‌ادریس حلّی و با آشکار شدن نقاط ضعف فقاهت مکتب بغداد، الگوی مکتب بغداد در مواجهه با سنت (عدم حجیت اخبار آحاد) با چالش‌های جدی روبه‌رو شد و فقهای متعددی با الگوی کلان فکری این مکتب مخالفت کردند. در این بین برخی، مثل محقق حلّی در المعتبر، سعی کردند با ایجاد اصلاحاتی در این مکتب، توسعه‌ای را در پذیرش روایات قائل شوند و ضعف‌های نظریه مکتب بغداد را برطرف کنند. برخی دیگر نیز، مثل علی بن‌طاووس، احمد بن‌طاووس، فاضل آبی و محقق حلّی در معارج الاصول، نظریه حجیت اخبار آحاد را در مقابل نظریه مکتب بغداد طرح‌ریزی کردند تا اینکه علامه حلّی در آثار خود ادله متعدد عقلی و نقلی بر حجیت اخبار آحاد ارائه می‌دهد. به دلیل قوت استدلال او، مکتب حلّه با نام وی در بین امامیه شهرت می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Shift from the School of Baghdad to the Hillah School of Hadith regarding the Authoritativeness of Single-Narrator Reports (Khabar al-Wāḥid)

نویسنده [English]

  • hamed mostafavifard
Assistant professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Literature and Humanities, Vali-e Asr University, Rafsanjan, Kerman, Iran
چکیده [English]

According to Thomas Kuhn's depiction of the "scientific crisis" and subsequent "paradigm shift" in The Structure of Scientific Revolutions, transitions between schools of thought often encounter resistance. This phenomenon is evident in the shifts between Imami schools of hadiths, particularly during the transition from the School of Baghdad to the School of Hillah in the second half of the seventh century AH. After Ibn Idrīs al-Ḥillī highlighted weaknesses and flaws in the jurisprudential method of the School of Baghdad, serious challenges arose, especially concerning the non-authoritativeness of single-narrator reports (khabar al-wāḥid). In response to the apparent shortcomings, numerous theories emerged during this scientific crisis, mirroring developments in the Imami schools. The School of Baghdad faced opposition from many jurists who criticized its approach. Notably, al-Muḥaqqiq al-Ḥillī attempted reforms in the School of Baghdad through his work al-Muʿtabar, advocating for some leniency in accepting hadiths to rectify deficiencies. On the contrary, scholars like ʿAlī b. Ṭāwūs, Aḥmad b. Ṭāwūs, al-Fāḍil al-Ābī, and al-Muḥaqqiq al-Ḥillī in Maʿārij al-uṣūl argued for the authoritativeness of single-narrator reports against the position of the School of Baghdad. Notably, al-ʿAllāma al-Ḥillī provided various speculative and textual arguments for the authoritativeness of single-narrator reports in his works. Due to the cogency of his arguments, the School of Hillah gained prominence among Imamiyya in the name of al-ʿAllāma al-Ḥillī.
,

کلیدواژه‌ها [English]

  • School of Hillah
  • School of Baghdad
  • authoritativeness of single-narrator reports (khabar al-wāḥid)
  • al-Muḥaqqiq al-Ḥillī
  • al-Fāḍil al-Ābī
  • ʿAlī b. Ṭāwūs
  • Aḥmad b. Ṭāwūs
  • al-ʿAllāma al-Ḥillī
ابن‌إدریس حلّی، محمد (1429ق)، السرائر (موسوعة ابن‌إدریس الحلّی)، نجف: العتبة العلویة المقدسة.
ابن‌براج ، عبدالعزیز طرابلسی (1406ق)، المهذب، قم: النشر الإسلامی.
ابن‌داوود حلّی، حسن بن‌على (1383)، رجال ابن‌داوود، تهران: دانشگاه تهران‏.‏
ابن‌زهره حلبی، سید حمزة بن‌علی (1417ق)، غنیة النزوع، قم: الإمام الصادق(ع).
ابن‌شهرآشوب ، محمد بن‌علی مازندرانی (1328)، متشابه القرآن و مختلفه، تهران: مصطفوی.
ابن‌طاووس، أحمد بن‌موسى (1411ق)، بناء المقالة الفاطمیة فی نقض الرسالة العثمانیة، قم: آل البیت(ع)،
ابن‌طاووس، على بن‌موسى (1363الف)، سعد السعود، قم: الرضى.
ابن‌طاووس، على بن‌موسى (1363ب)، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، قم: الرضی.
ابن‌قیم، محمد بن‌أبی‌‌بکر (1422ق)، مختصر الصواعق المرسلة على الجهمیة و المعطلة، قاهره: دارالحدیث.
ابوالفتوح رازی، حسین بن‌علی نیشابوری (1371)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى.
استرآبادی، ملا محمدامین؛ عاملی، سید نورالدین (1424ق)، الفوائد المدنیة و الشواهد المکیة، قم: النشر الإسلامی.
امین، سیدمحسن (1406ق)، أعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف.‏
بروجردى، سیدحسین (1415ق)، نهایة الأصول، تهران: نشر تفکر.
تستری، محمدتقی (1419ق)، قاموس الرجال، قم: النشر الإسلامی.
جرجانى، ابوالمحاسن حسین بن‌حسن (1377)، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان‏، تهران: دانشگاه تهران.‏
جزائرى، سید نعمت‌الله (1401ق)، منبع الحیاة و حجیة قول المجتهد من الأموات، بیروت: الأعلمی.
حب‌الله، حیدر (2006م)، نظریة السنّة فی الفکر الامامی الشیعی، بیروت: الانتشار العربی.
حسنى، أبوالمکارم محمود بن‌محمد (1381)، دقائق التأویل و حقائق التنزیل‏، تهران: میراث مکتوب.
حلبی، أبی‌الصلاح تقی بن‌نجم (1417ق)، تقریب المعارف، بی‌جا: فارس تبریزیان الحسون.
راوندی، قطب‌الدین سعید بن‌هبة‌الله (1405ق)، فقه القرآن، قم: مکتبة آیة‌الله العظمى النجفی المرعشی.
ربانی، محمدحسن (1390)، فقه و فقهای امامیه در گذر زمان، تهران: چاپ و نشر بین‌الملل.
سبزواری، علی بن‌محمد (1379)، جامع الخلاف و الوفاق بین الإمامیة و بین أئمّة الحجاز و العراق، قم: زمینه سازان ظهور إمام عصر(عج)،
سید مرتضی، علی بن‌حسین موسوی بغدادی (1405ق)، رسائل الشریف المرتضى، قم: دار القرآن الکریم.
شیخ بهایی، محمد بن‌حسین عاملی (بی‌تا)، مشرق الشمسین و إکسیر السعادتین، قم: بصیرتی.
شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (1351)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة.
شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (1363)، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (1364)، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (1400ق)، الإقتصاد الهادی إلى طریق الرشاد، تهران: چهلستون.
شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (1409ق الف)، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (1409ق ب)، الخلاف، قم: النشر الإسلامی، قم.
شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (1417ق)، العدة فی أصول الفقه، قم: بی‌نا.
شیخ مفید، محمد بن‌محمد تُلعُکبرى (1413ق الف)، التذکرة بأصول الفقه‏، قم: کنگره شیخ مفید.
شیخ مفید، محمد بن‌محمد تُلعُکبرى (1413ق ب)، أوائل المقالات، قم:‏ کنگره شیخ مفید.
طبرسى، فضل بن‌حسن (1372)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
عاملی، حسن بن‌زین‌الدین (1362)، منتقى الجمان فی الأحادیث الصحاح و الحسان، قم: النشر الإسلامی.
علامه حلّی، حسن بن‌یوسف بن‌مطهر اسدی (1404ق)، مبادئ الوصول إلى علم الأصول، قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
علامه حلّی، حسن بن‌یوسف بن‌مطهر اسدی (1413ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: النشر الإسلامی.
علامه حلّی، حسن بن‌یوسف بن‌مطهر اسدی (1414ق)، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
علامه حلّی، حسن بن‌یوسف بن‌مطهر اسدی (1425ق)، نهایة الوصول الى علم الأصول، قم:‏‏ الامام الصادق(ع)،
فاضل آبی، حسن بن‌أبی‌طالب یوسفی (1408ق)، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، قم: النشر الإسلامی.
کراجکی، أبی‌الفتح محمد بن‌علی (1369)، کنز الفوائد، قم: مصطفوی.
کرکی، حسین بن‌شهاب‌الدین (بی‌تا)، هدایة الأبرار إلى طریق الأئمّة الأطهار، بی‌جا: بی‌نا.
کوهن، توماس (1389)، ساختار انقلاب‌های علمی، ترجمه سعید زیباکلام، تهران: سمت.
محقق حلّی، جعفر بن‌حسن (1403ق)، معارج الأصول، قم: آل البیت(ع)،
محقق حلّی، جعفر بن‌حسن (1413ق)، الرسائل التسع، قم: مکتبة آیة‌الله العظمى المرعشی.
محقق حلّی، جعفر بن‌حسن (بی‌تا)، المعتبر فی شرح المختصر، قم: سیدالشهداء(ع)،
محقق‌داماد، سید مصطفی (1393)، سخنرانی با عنوان «خواجه طوسی و علم اصول فقه»، همایش خواجه نصیرالدین طوسی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه.
مصطفوی‌فرد، حامد؛ طباطبایی‌پور، سیدکاظم؛ رئیسیان، غلامرضا (1396)، «چگونگی مواجهه شیخ طوسی با گفتمان مفید و مرتضی در مسئله "حجیت خبر واحد"»، فقه و اصول، شماره 111.
موسوی بجنوردی، سید محمدکاظم (1367)، «ابوالمحاسن جرجانی»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد 6.