نقش راهبردی سازواری اجتماعی امامان (ع) در استمرار حیات شیعه.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، تمدن و انقلاب اسلامی، دانشگاه تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری مدرسی معارف، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

مناسبات اجتماعی ‌سازنده، از شروط تداوم حیات ‌انسانی و از عوامل مؤثر در دست‌یابی به اهداف یا برون‌رفت از معضلات زندگی جمعی است. در اقلیت ‌بودن ‌شیعه، در کنار دور نگه‌داشتن آنها از صحنه قدرت ‌سیاسی و اقتصادی، رهبران ‌شیعه را ناگزیر به استفاده از تدابیر فرهنگی به ‌مثابه قدرت ‌نرم شیعیان برای رهاسازی پیروانشان از گرفتاری‌هایِ ‌شدیدِ سیاسی‌اقتصادی کرد تا ضمن حفاظت از اقلیت ‌شیعه، آنها را به گروه‌ اجتماعی منسجم، پویا و مؤثری تبدیل کند. مهم‌ترین راهبرد امامان ‌شیعه برای دست‌یابی به چنین موقعیتی مسئله این پژوهش است؛ کوششی که درصدد است بر اساس منابع تاریخی و با رویکردی توصیفی‌تحلیلی بر «سازواری اجتماعی» به عنوان تدبیر راهبردی امامان (ع)، شاخصه‌ها و پیامدهای آن تأکید کند. «تقویتِ همبستگیِ درونی» و «افزایش همگرایی بیرونی» از جمله پشتوانه‌های‌ اجتماعی ساخت داخلی و خارجی موجودیت و قدرت است که از رهگذر حفظ وحدت‌ اجتماعی، گسترش زندگی نیک‌خواهانه و ارتقای شأن‌ اجتماعی شیعیان موجبات تمایز بیرونی و گسترش‌ تدریجی حوزه نفوذ اجتماعی ایشان در جغرافیا و تاریخ گسترده‌تری را فراهم آورد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Imāms Strategic of Social Compatibility in Shiʿite Continuity of Life

نویسندگان [English]

  • Fahime Farahmandpour 1
  • Ramezan rezayi 1
  • MAHMOD REZA MOHAMMADDOST 2
1 Assistant professor, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Phd student, University of Tehran, Tehran, Iran,
چکیده [English]

Constructive social relations are among the conditions for the continuation of human life and one of the effective factors in achieving goals or overcoming the problems of collective life. Shiʿite state of being in minority, in addition to keeping them out of the arena of political and economic power, forced Shiʿite leaders to use cultural measures as the soft power of Shiʿites to free their followers from severe political and economic hardships and, while protecting the Shi Shiʿite minority, make it a cohesive, dynamic and effective community. What is the most important strategy of Shiʿite Imāms to achieve such a situation is the subject of this study; an effort that, on the basis of historical sources and with a descriptive-analytical approach, seeks to emphasize "social compatibility" as Imāms` strategy as well as its characteristics and consequences. According to this study, "strengthening internal solidarity" and "increasing external convergence" are among the social supports of internal and external construction of identification and power, which through preserving social unity, expanding benevolent life and promoting Shiʿite social dignity caused Shiʿite external differentiation and gradual expansion of its social influence in a vaster geography and history. It seems that a well-documented analysis of these items would lead to an effective model for restoring the essential causes of Shiʿite life and power in the past and future respectively, as it can offer fundamental achievements for the radiance of Islamic civilization in general and strengthening the Shiʿite role-playing in it in particular.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cultural Strategies
  • Shiʿite Imāms
  • Continuation of Shiʿite Life
  • Social Compatibility
قرآن مجید.
نهج البلاغه (1414). محقق: صبحی صالح، قم: هجرت.
آرون، ریمون (1382). حقیقت و آزادی، ترجمه: مهرداد نورایی، تهران: مروارید.
آرون، ریمون (1384). مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی، ترجمه: باقر پرهام، تهران: علمی‌فرهنگی.
آمدی، عبدالواحد بن محمد (1378). غرر الحکم و درر الکلم، ترجمه: هاشم رسولی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ابن ابی الحدید، ابو حامد عبد الحمید بن هبة الله (۱۴۰۴). شرح نهج البلاغة، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن تیمیه حرانی، تقی الدین احمد ابن عبد الحلیم (1418). مجموعة الفتاوی، بیروت: دار الوفا.
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (1404). تحف العقول عن آل الرسول (ص)، محقق: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی (1379). مناقب آل ابی طالب (ع)، قم: علامه.
اربلی، علی بن عیسی (1381). کشف الغمة فی معرفة الأئمة، محقق: هاشم رسولی محلاتی، تبریز: بنی‌هاشمی.
اصفهانی، ابوالفرج (بی‌تا). مقاتل الطالبیین، بیروت: دار المعرفة.
الامام الخمینی، روح الله (1385). الرسائل العشر، تحقیق: مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، تهران: مطبعة مؤسسة العروج.
انجمن دین و زندگی عمومی پیو (۱۳۹۳). نقشه جمعیت مسلمانان جهان، ترجمه: محمود تقی‌زاده داوری، قم: شیعه‌شناسی.
انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.
بحرانی، سید هاشم (۱۳۷۴). البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة بعثة.
بحرانی، عبد الله بن نور الله (1405). عوالم العلوم والمعارف والأحوال من الآیات والأخبار والأقوال، تصحیح: محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم: مدرسة الإمام المهدی.
برقی، احمد بن محمد (1371). المحاسن، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
بیرو، آلن (1370). فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه: باقر ساروخانی، تهران: کیهان.
جباری، محمدرضا (1382). سـازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه (ع)، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
جلاییان بخشنده، وجیهه؛ قاسمی، وحید؛ ایمان، محمدتقی (1397). «تبیین جامعه‌شناختی رابطه اعتماد اجتماعی و مدارای اجتماعی مبتنی بر نظریه ساختاربندی گیدنز»، در: توسعه اجتماعی، دوره 12، ش4، ص7-32.
حر عاملی، محمد بن حسن (بی‌تا). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
حمیری، عبد الله بن جعفر (1413). قرب الإسناد، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
خطیب بغدادی، احمد بن علی (1405). الکفایة فی علم الروایة، بیروت: دار الکتاب العربی.
خطیبی، اعظم (1394). «بررسی تأثیر هر یک از مؤلفه‌های سازگاری بر انسجام خانوادة اقوام شهر همدان با رویکرد جامعه‌شناختی»، در: جامعه‌شناسی ایران، دوره 16، ش2، ص135-169.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه، زیر نظر: محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1371). أخبار الطوال، ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران: نی.
روشه، گی (1370). تغییرات اجتماعی، ترجمه: منصور وثوقی، تهران: نی.
ریتزر، جورج (1373). نظریه‌های جامعه‌شناسی، ترجمه: احمدرضا غروی‌زاد، تهران: مؤسسه انتشارات جهاد دانشگاهی تهران.
صدوق، محمد بن علی (1362). الخصال، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
صدوق، محمد بن علی (1372). عیون اخبار الرضا، ترجمه: حمیدرضا مستفید، اکبر غفاری، تهران: صدوق.
صدوق، محمد بن علی (1413). من لایحضره الفقیه، ترجمه: اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی.
طبرسی، احمد بن علی (1424). الاحتجاج علی اهل اللجاج، تحقیق: ابراهیم بهادری، محمد هادی، تهران: اسوه.
طبرسی، علی بن حسن (1385). مشکاة الأنوار فی غرر أخیار، نجف: المکتبة الحیدریة.
طبری، محمد بن جریر (1408). تاریخ الامم والملوک، بیروت: دار الکتب العلمیة.
طوسی، محمد بن الحسن (1387). الغیبة، ترجمه: مجتبی عزیزی، قم: انتشارات جمکران.
طوسی، محمد ابن حسن (1424). اختیار معرفةً الرجال، تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
عرفان‌منش، جلیل (1376). جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا (ع) از مدینه تا مرو، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ دوم.
فرهمندپور، فهیمه (1389). «تأثیر تمایزات فقهی و عملی تشیع امامی در همگرایی اجتماعی و انسجام سیاسی (در طی سه قرن نخست هجری)»، در: مطالعات تاریخ اسلام، س1، ش۴، ص77-104.
فوکو، میشل (1375). ایرانی‌ها چه رؤیایی در سر دارند؟، تهران: نی.
فیض کاشانی، محسن (1425). الشافی فی العقائد والأخلاق والأحکام، تحقیق و تصحیح: مهدی انصاری قمی، تهران: اللوح المحفوظ.
قائمی، سید رضا؛ راد، علی (1392). «انگاره چلکوفسکی در عزاداری شیعه؛ نقد دیدگاه چلکوفسکی در مجموعه shiism»، در: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، دوره 4، ش6، ص57-76.
کشی، محمد بن عمر (بی‌تا). اختیار معرفة الرجال، محقق: مهدی رجائی، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
گروهی از نویسندگان (1377). تسامح، آری یا نه؟ قم: خُرّم.
گلابی، فاطمه؛ رضایی، اکرم (1392). «تأثیر مشارکت اجتماعی بر مدارای اجتماعی در بین دانشجویان»، در: مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 2، ش 1، ص 61-86.
گیدنز، آنتونی (۱۳۸۸). جامعه‌شناسی، ترجمه: منوچهر صبوری، تهران: نی.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، مصحح: محمدباقر محمودی و ...، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مرادی، حجت‌الله (1389). قدرت و جنگ نرم، تهران: ساقی.
مردوخی، بایزید (1373). «مشارکت مردم در فرآیند توسعه و طرحی برای سنجش میزان آن»، در: اقتصاد کشاورزی و توسعه، ش6، ص65-84.
مسعودی، علی بن الحسین (1357). التنبیه والاشراف، قاهره: دار الصاوی.
مطهری، مرتضی (1362). خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران: صدرا.
مقریزی، احمد بن علی (1418). المواعظ والاعتبار بذکر الخطط والآثار المعروف بالخطط المقریزیة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله (1400). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تحقیق: ابراهیم میانجی، تهران: مکتبة الاسلامیة.
هالوب، رابرت؛ هابرماس، یورگن (1378). نقد در حوزه عمومی، ترجمه: حسین بشیریه، تهران: نی.
Putnam, Robert D. (1995). “Bowling Alone, Revisited,” in: The Responsive Community, vol. 5, no. 2, pp. 18–33.
Winter, Ian (2000). "Towards a Theorized Understanding of Family Life and Social Capital", Australian Institute of Family Studies, Working Paper, No. 21.