بررسی و تحلیل منطقی توحید در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه اصفهان.

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

در کلام حضرت علی (ع) توحید که شالوده و اساس تمام معارف دینی است، از جایگاه والایی برخوردار است. ایشان درباره توحید ذاتی، صفاتی، افعالی و عبادی مباحث ارزشمندی را با زبان متعارف و مستدل در نهج‌البلاغه بیان کرده ‌است، به گونه‌ای که علاوه بر اثبات وحدانیت خدا،هر گونه شباهت میان او و مخلوقات و نیز ترکیب در ذات را نفی می‌کند. از نظر حضرت، توصیف خدا با صفات محدود بشری ناصواب تلقی می‌شود. ایشان توحید و احکام آن را به گونه‌ای مستدل بیان کرده ‌است که ذهن مخاطب را یاری می‌دهد تا از فهم مقدمات به نتیجه دست یابد. این نوشتار با تفحص در سخنان حضرت با محوریت کتاب شریف نهج‌البلاغه، مباحث توحید را از دریچه منطق و به روش توصیفی‌تحلیلی بررسی کرده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که سخنان ایشان از لحاظ محتوا و ساختار، منطبق با اصول و قواعد منطق است و از این طریق افق‌های تازه‌ای از نهج‌البلاغه در معرض افکار ژرف‌بین قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analytical Study of Tawhīd, Monotheism, in Nahj al-Balaghah

نویسندگان [English]

  • Aysooda Hashempour 1
  • Abdolali Shokr 2
1 Phd student, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Associate professor, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

In the words of Imām ʿAlī (as), monotheism, which is the foundation of all religious teachings, has a high status. He has expressed valuable arguments about monotheism in the fields of essence, attributes, actions and worship in common and reasoned language in Nahj al-balaghah, so that in addition to proving the oneness of God, he denies any similarity between Him and the creatures as well as any composition in Essence. According to Imām`s speeches, describing God with limited human attributes would be incorrect. He has stated monotheism and its rules in a reasoned way that helps the audience's mind to reach a reasonable conclusion from understanding the preliminaries. This article examines the issues of monotheism through by measure of logic and in a descriptive-analytical method by studying the words of the Imām with an emphasis on the noble book of Nahj al-balaghah. The results of the research indicate that his words, in terms of content and structure, are in accordance with the principles and rules of logic, and such being the case, new horizons of Nahj al-balaghah are exposed to profound thoughts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balaghah
  • ʿAlī (AS)
  • Tawhīd
  • Logical Deduction
قرآن کریم.
ابن ابی الحدید، عز الدین ابو حامد (1337). شرح نهج البلاغه، تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم، بی‌جا: کتاب‌خانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی، ج1.
ابن‌ سینا، حسین ابن عبد الله (1404). الشفاء، تصدیر و مراجعه: الدکتور ابراهیم مدکور، قم: منشورات آیة‌ الله العظمی المرعشی.
جعفری تبریزی، محمدتقی (1388). «تحریک به پیمودن مسیر کمالات در نهج‌البلاغه»، در: کاوشی در نهج‌البلاغه: مجموعه مقالات و سخنرانی‌ها در کنگره بین‌المللی هزاره نهج‌البلاغه، تهران: بنیاد ملی نهج‌البلاغه، چاپ اول.
جوادی آملی، عبدالله (1381). وحی و نبوت در قرآن، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1388). «معرفت، محبت و عبادت در نهج‌البلاغه»، در: کاوشی در نهج‌البلاغه: مجموعه مقالات و سخنرانی‌ها در کنگره بین‌المللی هزاره نهج‌البلاغه، تهران: بنیاد ملی نهج‌البلاغه، چاپ اول.
جوادی آملی، عبدالله (1393). رحیق مختوم، قم: اسراء، چاپ اول.
حلی، حسن بن یوسف (1407). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، بی‌جا: مؤسسة النشر الاسلامی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1388). مفردات الفاظ قرآن، تهران: مرتضوی، چاپ دوم.
سبحانی، جعفر (1409). الاهیات و معارف اسلامی، بی‌جا: مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ دوم، ج1 و 3.
سید رضی، محمد بن الحسین بن موسی (1388). نهج‌البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، تهران: پیام عدالت.
سید رضی، محمد بن الحسین بن موسی (1980). نهج البلاغه، قم: دار الهجرة.
شوشتری، محمدتقی (1387). ترجمه بهج الصباغة فی شرح نهج البلاغة، ترجمه: علی‌محمد موسوی، قم: بوستان کتاب.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (‌1990)‌. الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
صدوق، ابوجعفر محمد بن علی )1357). التوحید، قم: چاپ هاشم حسینی طهرانی.
قدردان قراملکی، محمدحسن (1386). پاسخ به شبهات کلامی، دفتر اول: خداشناسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قرائتی، محسن (1385). اصول اعتقاد، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مطهری، مرتضی (1369). سیری در نهج‌البلاغه، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (بی‌تا). مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، قم: صدرا.
مظفر، محمدرضا (1387). منطق، ترجمه و اضافات: علی شیروانی، قم: دارالعلم، ج1 و 2.
موحد، ضیاء (1393). درآمدی به منطقجدید، تهران: علمی‌فرهنگی، چاپ دهم.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1367). اساس‌ الاقتباس، تصحیح: مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.