دولت فاطمیان و نقش آنان در شکوفایی تشیع در مصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه مذاهب فقهی، دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

چکیده
قرن چهارم هجری را می‌توان عصر طلایی جهان اسلام به‌خصوص برای شیعیان به حساب آورد؛ چراکه از اواخر قرن سوم، شیعیان توان بروز و ظهور اجتماعی یافتند و برخی فرقه‌های شیعه حکومت‌هایی با نام حکومت شیعی تأسیس کردند که نمونه برجسته آن فاطمیان بودند. فاطمیان پس از نفوذ در شمال افریقا، مصر و شام و یمن دایره نفوذ خود را تا حجاز گستراندند و بر بخش‌هایی از دریای مدیترانه نیز حاکم شدند و سیسیل را تصرف کردند. آنان در دوران حاکمیت خود به ترویج و تحکیم تشیع در شمال افریقا به‌ویژه در مصر اهتمام ورزیدند. آنان گرچه به هدف اساسی خود که اتحاد دنیای اسلام تحت حاکمیت یک خلافت شیعی به پیشوایی خلیفه فاطمی نرسیدند، در گسترش فرهنگ اسلامی به طور عام و تفکر شیعی به طور خاص، توفیقات فراوانی به دست آوردند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Fatemian State and Its Part in Shiite Development in Egypt

نویسنده [English]

  • Seyyed Abolhasan Nawab
Associate professor at University of Religions and Denominations
چکیده [English]

The fourth century of hijrah may be regarded, particularly for Shiites, as the golden era in Islamic world; the reason why lies in the fact that from the late third century Shiites were able to show themselves in the social field and some Shiite sects founded Shiite states of which the most notable one was that of Fatemian. Having influenced in the north of Africa, Egypt, Sham and Yemen, extended their realm of influence to Hijaz, ruled over some parts of Mediterranean Sea and occupied Sicily. During their rule, they promoted and developed Shiism in the North of Africa, particularly in Egypt. Though they did not achieved their final objective to establish a global Shiite state with the leadership of a Fatemi caliphate, they developed Islamic culture in general and Shiite thought in particular.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Fatemian
  • Isma`iliya
  • Shiite Caliphate
  • Shiite State
  • Faemi Caliphate

عنوان مقاله [العربیة]

دولة الفاطمیون و دورها فی ازدهار الشیعة فی مصر

چکیده [العربیة]

القرن الرابع الهجری یمکن اعتباره العصر الذهبی للعالم الإسلامی ، خاصة بالنسبة للشیعة ، منذ أواخر القرن الثالث ، وجد الشیعة قوة الظهور الاجتماعی ، و أنشأت بعض الطوائف الشیعیة ما یسمى بالحکم الشیعی الذی کان مثالاً بارزاً للفاطمیین.

وسعت دائرة نفوذ الفاطمیون إلى الحجاز و سیطرت حکومتهم على أجزاء من البحر الأبیض المتوسط و استولوا علی السیسیل، بعد نفوذهم فی شمال أفریقیا و مصر و الشام و الیمن . خلال فترة حکمهم ، سعوا إلى تشجیع و اشاعۀ الشیعة فی شمال أفریقیا ، و خاصة فی مصر. على الرغم من أنهم حققوا نجاحًا کبیرًا فی توسیع الثقافة الإسلامیة بشکل عام و الفکر الشیعی بشکل خاص ، إلا أنهم لم یحققوا هدفهم الأساسی المتمثل فی توحید العالم الإسلامی تحت حکم الخلافة الشیعیة کزعیم للخلیفة الفاطمی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الکلمات المفتاحیة: الفاطمیون
  • الاسماعیلیة
  • الحکم الشیعی
  • الخلافة الشیعیة
  • الخلافة الفاطمیة

منابع

ابن‌اثیر شیبانی، ابوالحسن علی بن‌ابی‌الکرم (1414ق/ 1994م)،  الکامل فی التاریخ، تحقیق مکتب التراث، چ۴، بیروت: المؤسسّة التاریخ العربی.
ابن‌تغری بردی، جمال‌الدین ابی‌المحاسن یوسف الاتابکی (بی‌تا)، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و قاهره، قاهره: وزاره الثقافه و الارشاد القومی، المؤسسه المصریه العامه.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی (۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م)، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، چ۱، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌خلدون، ابوزید عبدالرحمن بن‌محمد (1359ش)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: [بی‌نا].
ابن‌خلدون، ابوزید عبدالرحمن بن‌محمد (1383ش)، العبر: تاریخ ابن‌خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن‌عبدالبر، عبدالله بن‌عبدالظاهر (بی‌تا)، الروضه البهیه الزاهره فی خطط المغربه القاهره، [بی‌جا]: [بی‌نا].
ابن‌عماد حنبلی، شهاب‌الدین (1998م)، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌مسکویه، ابوعلی احمد بن محمد (1379ش)، تجارب الامم و تعاقب الهمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
ابوشامة مقدسی، شهاب‌الدین (1418ق)، الروضتین فی أخبار الدولتین، چ۱، بیروت: مؤسسة الرسالة.
الامین، حسن (2002م)، دایرة المعارف الاسلامیه الشیعیه، ج۱۶، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
امینی، محمدهادی (1962م)، عید الغدیر فی عهد الفاطمیین، نجف: چاپ نجف.
ایوب، ابراهیم (1997م)، التاریخ الفاطمی الاجتماعی، لبنان: الشرکه العالمیه للکتب.
پاک‌آیین، محسن (14/ ۱۱/ 1382ش)، «اهل بیت؛ حلقه اتصال مردم ایران و مصر»، روزنامه ایران، ش2716.
پاک‌آیین، محسن (23/ 7/ 1373ش)، «جایگاه تشیع در مصر معاصر»، کیهان، 1373.
تاریخ خلفای فاطمی (بی‌تا)، مندرج در نهضت قرمطیان.
جعفریان، رسول (1389ش)، اطلس شیعه، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
جعفریان، رسول (1389ش)، سفرنامه حج جزائری عراقی، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، تهران: نشر علم.
جندی، عبدالحلیم (بی‌تا)، الامام جعفر الصادق، قاهره: [بی‌نا].
جودکی، حجت‌الله (1378ش)، تاریخ فاطمیان، چ۱، تهران: سپهر.
چلونگر، محمدعلی (1390ش)، «مقایسه و تحلیل سیاست‌های مذهبی فاطمیان در مغرب و مصر تا پایان الظاهر»، مجله پژوهش‌های تاریخی، دانشگاه اصفهان، ش۹.
حسن ابراهیم، حسن (1964م)، تاریخ الدولة الفاطمیة فی المغرب و مصر و سوریه و بلاد العرب، قاهره.
رمضان، عبدالعظیم (زیر نظر) (1993م)، تاریخ مصر الاسلامیه، نویسندگان: سید اسماعیل کاشف، جمال‌الدین سرور، سعید عبدالفتاح عاشور، مصر: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
سلطان، عبدالنعیم (1405ق)، المجمعه المصری فی العصر الفاطمی، قاهره: دارالمعارف.
صنهاجی، ابی‌عبدالله محمد (1378ش)، تاریخ فاطمیان (ترجمه کتاب اخبار ملوک بنی‌عبید و سیرتهم)، ترجمه حجت‌الله جودکی، تهران: امیرکبیر.
العبادی، احمد مختار (بی‌تا). فی التاریخ العباسی و الفاطمی، بیروت: دارالنهضة العربیه.
قاضی نعمان (بی‌تا)، افتتاح الدعوه، تحقیق: فرحات الدشراوی، تونس: الشرکه التونسیه.
قطب، محمدعلی (2002م)، الفاطمیون بین صحت النسب و تزویر تاریخ، بیروت: المکتبه العصریه.
کرمر، جوئل.ل (1375)، احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه، ترجمه سعید حنایی کاشانی، تهران: نشر دانشگاهی.
لاپیدوس، ایرام (1387ش)، تاریخ جوامع اسلامی، ترجمه علی بختیاری‌زاده، چ۲، تهران: انتشارات روزنامه اطلاعات.
ماجد، عبدالمنعم (2011م)، تاریخ الخلافه الفاطمیه، عمان: دارالفکر ناشرون و موزعون.
متز، آدام (1362ش)، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: انتشارات امیرکبیر.
محمدکامل، حسین (بی‌تا)، الحیاط الفکریه و الادبیه بمصر من الفتح العربی حتی آخر الدوله الفاطمیه، قاهره: [بی‌نا].
مسعودی، علی بن‌حسین (1370ش)، مُروج الذّهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
مقریزی، ابو­العباس تقی ­الدین احمد بن علی (1998م/ 1377ش)، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الاثار المعروف بالخطط المقریزیه، تحقیق: محمد زینهم، مدیحه الشرقاوی، قاهره: مکتبه مدبولی.
مقریزی، ابوالعباس تقی‌الدین احمد بن‌علی (1422ق/ 2001م/ 1380)، اتعاظ الحنفا باخبار الائمه الفاطمیین الخلفا، تحقیق محمد عبدالقادر احمد عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ناصری طاهری، عبدالله (1390ش)، فاطمیان در مصر، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
نوبختی، حسن بن‌موسی (1375)، فرق الشیعة، ترجمه محمدجواد مشکور، چ۱، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
واکر، پل ای (1383ش)، پژوهشی در یکی از امپراتوری‌های اسلامی: تاریخ فاطمیان و منابع آن، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز.