بررسی تفسیر آیات اهل ذکر در منابع تفسیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

چکیده

چکیده
این مقاله مسئله‌ مطرح‌شده در آیات اهل ذکر را بررسی می‌کند. آیهٔ 43 نحل و 7 انبیا، به مخاطبان دستور داده است مطلبی را از اهل ذکر بپرسند. در تعیین مخاطب، پرسش، پرسشگر و پاسخ‌گو، دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده است. مسئلهٔ تأمل‌برانگیز، تبیین مراد از اهل ذکر است. پرسش‌شونده کیست؟ اهل کتاب یا آگاه به تاریخ پیشینیان؟ اهل قرآن؟ امامان معصوم؟ یا اهل علم و دانش؟ استناد هر مفسری، ظاهر و سیاق آیات و روایات واردشده در این زمینه ‌است. روایات، به چند دسته تقسیم می‌شود: 1. دربارهٔ شأن نزول؛ 2. درباره بیان مقصود از اهل ذکر؛ 3. روایات منحصرکننده اهل ذکر در امامان. مفاد احادیث دسته سوم با ظاهر و سیاق آیات و مورد نزول، تنافی دارد. رفع ید از دو یا یک طرف تنافی، به هیچ وجه جایز نیست. بسیاری از مفسران برای حل مسئله به‌راحتی دسته سوم را کنار گذاشته‌اند. در مقابل، برخی دیگر ظاهر و مورد نزول را نادیده انگاشته‌اند. اما راه‌حل صحیح مسئله با برگزیدن نظری جامع بین ادله مربوط است. یعنی فقط از اطلاق حصر در روایات دسته سوم صرف نظر می‌شود، نه اصل حصر. مطابق این نظر، اهل ‌بیت برترین مصداق اهل ذکرند و حصر آنان، نسبی است. مقتضای قواعد تفسیر و قوانین حل تعارض بین ادله همین نظر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation into Ahl-e Zekr`s Verses in Commentaries

نویسندگان [English]

  • Mostafa Ja`fartayyari 1
  • Shahla Noori 2
1 Assistant professor, Department of Shiite studies, University of Religions and Denominations
2 PhD Student in Quranic Studies, Qom University
چکیده [English]

The paper has focused on the verses of Ahl-e Zekr, those of mention. In the verses 43 of Nahl and 7 of Anbia, the addresses have been ordered to ask from Ahl-e Zekr. On the addresses, question, those questioning and those replying the questions there can be found different views. The most considerable problem lies in determining Ahl-e Zekr, those being questioned. Who are they? Ahl-e Ketab, those of book, those knowing the history of precedents, those knowing the holy Quran, pure Imams or those of knowledge? The appearance of the verses and traditions in the field is counted as the proof and document of commentators. The traditions in the field have been divided into three groups: 1. those on the situation of revelation, 2. those clarifying Ahl-e Zek, 3. those restricting Ahl-e Zekr to pure Imam. What is understood by the meaning of the third group, disagree with the appearance, the context and the state in which these verses have been revealed. One may not leave one or two sides of the disagreement. Yet many commentators have left the third. On the other hand, some have left first and second groups. The view taken in the paper consists in omission of restriction in the third. On this view, Ahl-e Bayt would be the most cases of Ahl-e Zekr not the only cases.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ahl-e Zekr
  • Verses of Ahl-e Zekr
  • Zekr
  • Pure Imams
  • Ahl-e Bayt

مراجع

 منابع
الآلوسی، سید محمود (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن الجوزی، ابوالفرج (1422). زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن الفارس، احمد (1429). معجم مقاییس اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن الکثیر، اسماعیل (1419). تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن شهر آشوب، محمد (1410). متشابه القرآن و مختلفه، قم: انتشارات بیدار.
ابوالفتوح رازی، حسین (1408). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوی.
ابوحیان، محمد (1420). البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دار الفکر.
اسعدی، محمد؛ و همکاران (1390). آسیب‌شناسیجریان‌های تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دوم.
امین، سیده نصرت‌بیگم (1412). مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان.
بحرانی، سید هاشم (1416). البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
بروجردی، سید محمد ابراهیم (1366). تفسیر جامع، تهران: انتشارات صدر، چاپ ششم.
البلاغی النجفی، محمد (1420). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: بنیاد بعثت.
البلخی، مقاتل بن سلیمان (1423). تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
البیضاوی، عبدالله (1418). انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
الثعالبی، عبدالرحمن (1418). جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ثقفی تهرانی، محمد (1398). تفسیر روان جاوید، تهران: انتشارات برهان، چاپ سوم.
الحرّ العاملی، محمد (1409). وسائل الشیعة، قم: آل البیت.
حسینی همدانی، سید محمد حسین (1404). انوار درخشان، تهران: کتاب‌فروشی لطفی.
الحقی البرسوی، اسماعیل (بی‌تا). تفسیر روح البیان، بیروت: دار الفکر.
خسروانی، علی (1390). تفسیر خسروی، تهران: انتشارات اسلامیه.
الرازی، فخرالدین محمد (1420). مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الثالثة.
الراغب الاصفهانی، حسین بن محمد (1412). المفردات فی غریب القرآن، دمشق- بیروت: دار العلم- الدار الشامیه.
الزحیلی، وهبه (1418). التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج، بیروت- دمشق: دار الفکر المعاصر، الطبعة الثانیة.
الزمخشری، محمود (1407). الکشاف عن غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الثالثة.
السیوطی، جلال الدین (1404). الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتاب‌خانه آیه الله مرعشی.
الشبر، سید عبدالله (1412). تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دار البلاغة للطباعة والنشر.
شریف لاهیجی، محمد (1373). تفسیر شریف لاهیجی، تهران: دفتر نشر داد.
الشوکانی، محمد (1414). فتح القدیر، دمشق- بیروت: دار ابن‌ کثیر- دار الکلم الطیب.
صدوق، محمد بن بابویه (1378). عیون اخبار الرضا، تهران: نشر جهان.
الطباطبایی الحکیم، محمد سعید (1414). المحکم فی أصول الفقه، قم: مؤسسة المنار.
الطباطبایی، سید محمد حسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین، الطبعة الخامسة.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم.
طبرسی، فضل بن حسن (1377). تفسیر جوامع الجامع، تهران: دانشگاه تهران و حوزه علمیه قم.
الطبری، محمد بن جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
الطوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طیب، سید عبدالحسین (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام، چاپ دوم.
العروسی الحویزی، عبدعلی (1415). تفسیر نور الثقلین، قم: انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم.
فرات کوفی، ابوالقاسم (1410). تفسیر فرات الکوفی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فراهیدی، خلیل (1410). کتاب العین، قم: انتشارات هجرت، چاپ دوم.
الفیض الکاشانی، ملا محسن (1415). تفسیر الصافی، تهران: انتشارات الصدر، چاپ دوم.
قرائتی، محسن (1383). تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چاپ یازدهم.
القرطبی، محمد (1364). الجامع لاحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
قمی مشهدی، محمد (1368). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قمی، علی بن ابراهیم (1367). تفسیر القمی، قم: دار الکتاب، چاپ چهارم.
کاشانی، ملا فتح‌الله (1336). تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتاب‌فروشی علمی.
الکلینی، محمد (1407). الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
المحلی، جلال الدین؛ السیوطی، جلال‌ الدین (1416). تفسیر الجلالین، بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات.
المدرسی، سید محمد تقی (1419). من هدی القرآن، تهران: محبی الحسین.
المراغی، احمد (بی‌تا). تفسیر المراغی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مصطفوی، حسن (1380). تفسیر روشن، تهران: مرکز نشر کتاب.
المغنیه، محمد جواد (1424). تفسیر الکاشف، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الثانیة.
موسوی همدانی، سید محمد باقر (1374). ترجمه تفسیر المیزان، قم: جامعه مدرسین، چاپ پنجم.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار