بررسی تطبیقی آموزه دونادون در آیین یارسان و تناسخ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فرقه‌های تشیع،دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار گروه مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

3 دانشیار گروه مذاهب اسلامی،دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

10.22034/jis.2023.325492.1776

چکیده

«دونادون» دومین اصل از اصول اعتقادی یارسان و از چالش‌برانگیزترین عقاید ایشان است. در طول تاریخ و در سیر تطور آیین یارسان، پیروان آن در تفسیر دونادون با هم اختلاف دارند. این اندیشه همواره مورد انتقاد غیر یارسانیان بوده است و بسیاری از محققان دونادون را تناسخ محدود می‌دانند. برخی از سرسپردگان آیین یارسان به‌صراحت دونادون را همان تناسخ می‌دانند. برخی دیگر هرچند از به کار بردن واژه تناسخ برای دونادون آشفته می‌شوند، این دو اندیشه را جدای از هم می‌دانند، اما تفسیرشان از ماهیت دونادون همان معنا و مفهوم تناسخ است. پیش‌فرض ضروری تحقیق این است که سرسپردگان آیین یارسان در طول تاریخ با هم در عقاید و آداب و رسوم، از جمله دونادون، اختلاف نظر داشته‌اند. سؤال پیشِ روی این تحقیق این است که دونادون چیست و چه نسبتی با تناسخ دارد. در این پژوهش بر آنیم با جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای با روش توصیفی تحلیلی و تطبیقی ابتدا ماهیت دونادون را مشخص، سپس رابطه آن با تناسخ را تبیین کنیم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Doctrine of Dunaduni in Yarsanism and Metempsychosis

نویسندگان [English]

  • javad lotfi 1
  • Mostafa Soltani 2
  • medi farmanian 3
1 PhD student, Shiite Sects, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant professor, Department of Islamic Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
3 Associate professor, Department of Islamic Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Dunaduni is the second principle of Yarsan beliefs, representing one of their most contentious doctrines. Throughout the history and evolution of Yarsanism, followers have debated the interpretation of dunaduni. This doctrine has consistently faced criticism from non-Yarsanists, with many scholars regarding dunaduni as a limited form of metempsychosis. Some proponents of Yarsanism explicitly equate dunaduni with metempsychosis, while others, although hesitant to use the term metempsychosis, differentiate the two doctrines. However, their understanding of the nature of dunaduni often aligns with the concept of metempsychosis. This research assumes that Yarsanists have historically disagreed on various beliefs and rituals, including dunaduni. The primary focus of this research is to investigate the nature of dunaduni and its connection to metempsychosis. Drawing upon library data and employing descriptive-analytical and comparative methods, we aim to delineate the essence of dunaduni and subsequently explore its relationship with metempsychosis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Yarsanism
  • Ahl-e Haqq
  • dunaduni
  • metempsychosis
ابن‌منظور، محمد (1426ق)، لسان العرب، تصحیح یوسف البقاعی، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
اکبری، سید محمد (1380ش)، گلستان یارسان1 (دونادون)، بی‌جا: مؤلف.
الهی، نورعلی (1373ش)، برهان الحق، تهران: جیحون، چاپ هشتم.
الهی، نورعلی (1384ش)، معرفت الروح، تهران: جیحون، چاپ پنجم.
بستانی، بطرس (بی‌تا)، دائرة المعارف قاموسٌ عامٌ لکل فنٍ و مطلب، بیروت: دارالمعرفة.
بطحایی، سید حسن (1393)، «تحلیل و بررسی تناسخ ملکوتی در فلسفه ملاصدرا»، دو فصلنامه علمی پژوهشی حکمت صدرایی، سال سوم، شماره اول، ص 25-37.
حسینی، سید حسین (1397ش)، بررسی تحلیلی فرقه اهل حق، قم: ذکری.
جیحون‌آیادی، نعمت‌الله (1361ش)، حق الحقایق یا شاهنامه حقیقت(تاریخ منظوم بزرگان اهل حق)، مقدمه دکتر محمد مکری، تهران: طهوری، چاپ دوم.
حسینی، سید محمد (1393ش/2014م)، یار جویا؛ پرسش و پاسخ آیینی، کردستان عراق: انستیو فرهنگی کرد، چاپ اول.
خدابنده، عبدالله (1382ش)، شناخت فرقه اهل حق، تهران: امیر کبیر، چاپ اول.
خدادادی، محمد (1398ش)، تأملی در اعتقاد به زندگی‌های متوالی، تهران: دستان، چاپ اول.
خواجه‌الدین، سید محمدعلی (1362ش)، سرسپردگان تاریخ و شرح عقاید دینی وآداب و رسوم اهل حق (یارستان)، تهران: منوچهری، چاپ دوم.
ربانی گلپایگانی، علی (1380ش)، عقاید استدلالی، قم: انتشارات نصایح (مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران)، چاپ اول.
رستمی، منصور (1392ش)، بازشناسی آیین یارستان (اهل حق )، قم: رسالت یعقوبی، چاپ اول.
روحانی‌نژاد، حسین (1394ش)، نقد عرفان‌های صوفیانه، قم: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.
سبحانی، جعفر (1370ش)، معادشناسی در پرتو کتاب سنت وعقل، ترجمه علی شیروانی، تهران: الزهراء، چاپ اول.
سبحانی، جعفر (1412ق)، الالهیات علی هدی الکتاب و السنة والعقل، به کوشش محمد مکی عاملی، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، چاپ سوم.
سبزواری، ملاهادی (1362ش)، اسرار الحکم، مقدمه و حواشی ابوالحسن شعرانی، تصحیح ابراهیم میانجی، تهران: الاسلامیه، چاپ دوم.
سبزواری، ملاهادی (1422ق)، شرح المنظومه، تصحیح علامه حسن‌زاده آملی، تهران: نشر ناب.
سجادی، سید جعفر (1373ش)، فرهنگ معارف اسلامی (شامل اصطلاحات مربوط به علوم فلسفه، منطق، فقه، اصول، کلام، تفسیر، هیئت و...)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سلطانی، محمدعلی (1385ش)، حریم حق، تهران: سُها، چاپ اول.
سلطانی، محمدعلی (1390ش)، درون‌مایه‌های مشترک اعتقادی و آیینی علویان (بکتاشی، علوی، یارسان شبک= قزلباش) بر اساس سرانجام، ولایت‌نامه، بویوروق و آداب و آیین علویان، تهران: سها، چاپ اول.
سوری، ماشاءالله (1344ش)، سروده‌های دینی یارستان، تهران: یارستان.
شهرستانی، محمد بن‌عبدالکریم (بی‌تا)، نهایة الاقدام فی علم الکلام، قاهره: آلفرد گیوم.
صفی‌زاده، صدیق (1375ش)، نامه سرانجام یا کلام خزانه یکی از متون کهن یارستان، تهران: هیرمند، چاپ اول.
صفی‌زاده، صدیق (1376ش)، دانشنامه نام‌آوران یارستان، احوال و آثار مشاهیر، تاریخ کتاب‌ها و اصطلاحات عرفانی، تهران: هیرمند، چاپ اول.
صفی‌زاده، صدیق (1387ش)، اهل حق پیران و مشاهیر، تهران: حروفیه، چاپ اول.
طاهری، طیب (2009م)، تاریخ و فلسفه سرانجام شرحی بر نحله‌های فکری و اعتقادی در کردستان فرهنگ یارسان، اقلیم کردستان عراق، اربیل: موکریانی.
طاهری، طیب (2013م)، بانگ سَرحَدّان شمه‌ای از مفاهیم و اشراق مستتر در کلام‌های یارسان، عراق اربیل: موکریانی، چاپ اول.
طبرسی، احمد بن‌علی (1401ق)، الاحتجاج، تصحیح محمدباقر موسوی خرسان، بیروت: چاپ محمدباقر موسوی خرسان.
عمید، حسن (1359ش)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات ابن‌سینا.
فیومی، احمد بن‌محمد (2003م)، قاموس المصباح المنیر، بیروت: دار الفکر.
القاصی، مجید (1358ش)، آیین یاری، تهران: کتابخانه طهوری، چاپ دوم.
القاصی، مجید (1362ش)، مجموعه آیین یاری اندرز یاری رمز یاری، تهران: طهوری.
لطفی، جواد؛ سلطانی، مصطفی (1400ش)، «خوانشی انتقادی بر جریان‌های نوظهور آیین یارسان (اهل حق)»، فصلنامه شیعه‌پژوهی، شماره 21.
محمدی، محمد (1384ش)، پژوهشی دقیق در اهل حقغ تاریخچه عقاید فقه، تهران: پازینه، چاپ اول.
محمدی، محمد (1390ش)، منظومه اهل حق نامه (تاریخچه، عقاید، فقه)، بی‌جا، چاپ اول.
مرادی، گلمراد (1986م)، نگاهی گذرا به تاریخ و فلسفه یارستان، آلمان: هایدلبرگ، چاپ اول.
مستوفیان، علی امیر (1385ش)، رهبران ضلالت، تهران: مؤلف، چاپ سوم.
ملاصدرا، محمد بن‌ابراهیم (1360ش)، الشواهد الربوبیه، قم: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم.
ملاصدرا، محمد بن‌ابراهیم (1382ش)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، تهران: بنیاد حکمت متعالیه صدرا، چاپ اول.
موحدی بشیر، داود (1357ش)، شناخت رهروان عشق علی(ع)«اهل حق»، تهران: بهرام.
موحدیان عطار، علی (1393ش)، تناسخ گذشته و امروز، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اول.
نیک‌نژاد، سید کاظم (بی‌تا)، گنجینه یاری، نسخه خطی، بی‌جا.
یاقوتی، منصور (1398ش)، آیین یارسان در اساطیر قوم کرد، تهران: نشر دات، چاپ اول.
یوسفی، محمدتقی (1387ش)، «تناسخ از دیدگاه شیخ اشراق»، فصلنامه معرفت فلسفی، شماره 4.