آثار وضعی و احکام افعال نیک و بد انسان از منظر کلام امامیه و عدم تنافی آن با عدالت خدا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری کلام امامیه، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

2 استادیار گروه کلام، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

3 استادیار گروه فقه و حقوق، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

10.22034/jis.2023.326099.1778

چکیده

از منظر آیات و روایات، اعمال انسان بر اعمال گذشته و آینده او و دیگران ‌تأثیرگذار است. این ‌تأثیرات زمینه ابطال و تغییر اعمال او و دیگران را فراهم می‌کند و موجب بقا و تبدیل اعمال نیک و بد او و دیگران می‌شود. شناخت این ‌تأثیرات در تدوین و تنظیم سبک زندگی اسلامی، که مجموعه‌ای از الگوهای رفتاری برآمده از نظام بینشی و نظام ارزشی اسلام است، نقشی بسیار مهم دارد. این تحقیق با گردآوری به روش کتابخانه‌ای و تحلیل و داوریِ اسنادی _ تحلیلی، پس از بررسی آیات و روایات ناظر به آثار و احکام عمل، به این نتیجه دست یافته است که اعمال نیک و بد آدمی علاوه بر ‌تأثیرات روحی، جسمی و اجتماعی افعال اختیاری انسان، از احکامی مانند حبط و ابطال اعمال نیک گذشته یا تکفیر و پوشانده شدن اعمال بد گذشته، انتقال عین یا مثلِ اعمال نیک و بد دیگران به او و برعکس و همچنین تجسم و حضور اعمال آدمی در قالبی مناسب با عوالم مختلف اثر می‌پذیرند و زمینه آثار جدیدی را فراهم می‌سازند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Positive Impacts and Rulings of Human Good and Bad Actions from the perspective of Imami Theology and Its Compatibility with God’s Justice

نویسندگان [English]

  • Mahdi jafarzadeh dizabadi 1
  • mohamad hoseyn ranjbarhosseini 2
  • MAHDI NOSRATIAN 3
1 PhD student, Imami Theology, Quran and Hadith University, Qom, Iran
2 Assistant professor, Department of Theology, Quran and Hadith University, Qom, Iran
3 Assistant professor, Department of Fiqh and Law, Quran and Hadith University, Qom, Iran
چکیده [English]

From the perspective of Quranic verses and hadiths, human actions exert influence on both their past and future deeds, as well as on those of others. These influences lay the groundwork for the annulment and alteration of one's own and others' actions, perpetuating and transforming both the virtuous and the sinful deeds. Understanding these impacts significantly contributes to the development of an Islamic lifestyle, characterized by behavioral patterns derived from the insight system and value system of Islam. Through the method of library research and employing a documented-analytical evaluation, this study delves into Quranic verses and hadiths that address the impacts and rulings of actions. The findings suggest that human actions that are carried out through free will, whether virtuous or sinful, not only involve psychological, physical, and social repercussions but also are subject to effects such as the nullification or invalidation of past good deeds or the concealment of past wrongdoings. Moreover, there is a transference of identical or similar actions, both virtuous and sinful, between individuals, along with the embodiment of human actions across various realms of existence, thereby paving the way for new impacts to unfold.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Impacts of actions
  • embodiment of actions
  • annulment
  • excommunication
  • Islamic lifestyle
  • Imami theology
قرآن کریم
ابن‌شعبه حرانى، حسن بن‌على (۱۴۰۴)، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، قم: جامعه مدرسین، چاپ دوم.
ابن‌فارس، احمد (۱۴۰۴)، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول.
ابن‌قولویه، جعفر بن‌محمد (۱۳۵۶)، کامل الزیارات، نجف: دار المرتضویة، چاپ اول.
ابن‌منظور، محمد بن‌مکرم (۱۴۱۴)، لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع _ دار صادر، چاپ سوم.
‏‫امام علی بن‌موسی الرضا (۱۴۰۶)، الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا(ع)، مشهد: مؤسسه آل البیت(عهم)، چاپ اول.
اندلسی، ابوحیان محمد بن‌یوسف (۱۴۲۰)، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق محمد جمیل صدقی، بیروت: دار الفکر، چاپ اول.
بحرانی، سید هاشم (۱۴۱۶)، البرهان فى تفسیر القرآن، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثة، تهران: بنیاد بعثت، چاپ اول.
برقی، احمد بن‌محمد بن‌خالد (۱۳۷۱)، المحاسن، قم: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن‌محمد (۱۴۱۰)، غرر الحکم و درر الکلم، قم: دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم.
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۱)، تفسیر موضوعی قرآن معاد در قرآن، قم: انتشارات اسراء.
حدیث ولایت (بیانات مقام معظم رهبری) (بی‌تا)، «نرم‌افزار حدیث ولایت»، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
حر عاملی، محمد بن‌حسن (۱۴۰۹)، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت(عهم)، چاپ اول.
حسن‌زاده آملی، حسن (۱۳۸۱)، انسان و قرآن، قم: قیام، چاپ دوم.
حسینی خامنه‌ای، سید علی (۱۳۹۶)، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، صهبا (ویرایش دوم)، قم: مؤسسه ایمان جهادی، چاپ چهاردهم.
دیلمی، حسن بن‌محمد (۱۴۱۲)، إرشاد القلوب إلى الصواب، قم: الشریف الرضی، چاپ اول.
راغب اصفهانی، حسین بن‌محمد (۱۴۱۲)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت _ دمشق: الدار الشامیة، چاپ اول.
رحیم‌پور، فروغ‌السادات (۱۳۷۸)، معاد از دیدگاه امام خمینی‏‏، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
زمخشری، محمود (۱۴۰۷)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم.
سبحانی تبریزی، جعفر (۱۳۸۳)، منشور جاوید، قم: مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول.
سبحانی تبریزی، جعفر (۱۴۲۱)، مفاهیم القرآن، قم: مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ سوم.
شبر، سید عبدالله (۱۴۱۲)، تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دار البلاغة للطباعة و النشر، چاپ اول.
شریف الرضى، محمد بن‌حسین (۱۴۱۴)، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، قم: هجرت، چاپ اول.
شریف مرتضی، علم‌الهدی (۱۴۳۱)، الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق سید احمد حسینی، قم: جامعه مدرسین، چاپ سوم.
شریعتی سبزواری، محمدباقر (۱۳۸۲)،«تجسم اعمال از منظر عرفانی و اخلاقی امام خمینی»، مجموعه آثار کنگره اندیشه‌های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی(ره)، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
شعیری، محمد بن‌محمد (بی‌تا)، جامع الأخبار، نجف: مطبعة حیدریة، چاپ اول.
شیخ بهایی، محمد بن‌حسین العاملی (۱۴۱۵)، الأربعون حدیثا، قم: انتشارات جامعه مدرسین، چاپ اول.
شیخ صدوق، محمد بن‌علی (۱۳۷۶)، الأمالی، تهران: کتابچی، چاپ ششم.
شیخ صدوق، محمد بن‌علی (۱۳۷۸)، عیون أخبار الرضا(ع) (جلد ۱–2)، تهران: نشر جهان، چاپ اول.
شیخ صدوق، محمد بن‌علی (۱۳۸۵)، علل الشرائع، قم: کتابفروشی داوری، چاپ اول.
شیخ صدوق، محمد بن‌علی (۱۳۹۸)، التوحید، قم: جامعه مدرسین، چاپ اول.
شیخ صدوق، محمد بن‌علی (۱۴۰۳)، معانی الأخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
شیخ صدوق، محمد بن‌علی (۱۴۰۶)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم: دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم.
شیخ صدوق، محمد بن‌علی (۱۴۱۳)، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
شیخ صدوق، محمد بن‌علی (۱۴۱۵)، المقنع، قم: مؤسسه امام مهدى(عج)‏، چاپ اول.
شیخ صدوق، محمد بن‌علی (بی‌تا)، الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری (جلد ۱–2)، قم: جامعه مدرسین، چاپ اول.
شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (۱۴۰۶)، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دار الاضواء، چاپ دوم.
شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (۱۴۱۴)، الأمالی، تصحیح مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة، چاپ اول.
شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.
شیخ مفید، محمد بن‌محمد (۱۴۱۳الف‌)، أوائل المقالات فی المذاهب والمختارات، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ اول.
شیخ مفید، محمد بن‌محمد (۱۴۱۳ب‌)، الإختصاص، قم: المؤتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول.
شیخ مفید، محمد بن‌محمد (۱۴۱۳ج‌)، الفصول المختارة، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ اول.
‏‫صفار، محمد بن‌حسن (۱۴۰۴)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(ص)‏، تصحیح محسن بن‌عباسعلى‏ کوچه‌باغی، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی‏.
طباطبایی، سید محمدحسین (۱۴۱۷)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
طبرسی، احمد بن‌على (۱۴۰۳)، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی، چاپ اول.
طبرسی، فضل بن‌حسن (۱۳۷۲)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.
طبرسی، فضل بن‌حسن (۱۳۷۷)، تفسیر جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول.
طبرى کیاهراسى، ابوالحسن على بن‌محمد (۱۴۰۵)، احکام القرآن، تحقیق موسى محمدعلى و عزت عبد عطیة، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ دوم.
طریحی، فخرالدین بن‌محمد (۱۳۷۵)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی، چاپ سوم.
طوسی، خواجه نصیرالدین (۱۳۷۴)، آغاز و انجام، تحقیق آیت‌الله حسن‌زاده آملى‌، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‌، چاپ چهارم.
عده‌ای از علما (۱۴۲۳)، الأصول الستة عشر، تصحیح ضیاء‌الدین محمودی، نعمت‌الله جلیلی و مهدی غلامعلی، قم: مؤسسة دار الحدیث الثقافیة، چاپ اول.
عروسى حویزى، عبدعلى بن‌جمعه (۱۴۱۵)، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سید هاشم رسولى محلاتى، قم: انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم.
علامه حلی، حسن بن‌یوسف بن‌مطهر (۱۴۲۲)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق حسن‌زاده آملی، قم: جامعه مدرسین، چاپ نهم.
عیاشی، محمد بن‌مسعود (۱۳۸۰)، تفسیر العیاشی، تهران: المطبعة العلمیة، چاپ اول.
غزالى‌، ابوحامد (۱۴۰۹)، الأربعین فی اصول الدین‌، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
فتال نیشابورى‏، محمد بن‌احمد (۱۳۷۵)، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: انتشارات رضى‏، چاپ اول.
فخر رازی، محمد بن‌عمر (۱۴۲۰)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى، چاپ سوم.
فراهیدی، خلیل بن‌احمد (۱۴۰۹)، کتاب العین، قم: نشر هجرت‏، چاپ دوم.
فیض کاشانی، ملامحسن (۱۴۱۵)، تفسیر الصافى، تحقیق حسین اعلمی، تهران: انتشارات الصدر، چاپ دوم.
فیومی، احمد بن‌محمد (۱۴۱۴)، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى‏، قم: مؤسسه دار الهجرة، چاپ دوم.
قاضی عبدالجبار، همدانی (۱۴۱۶)، شرح اصول الخمسة، تحقیق عبدالکریم عثمان، مصر: مکتبة وهبة، چاپ دوم.
قائمی، اصغر (۱۳۹۲)، اصول اعتقادات در چهل درس، قم: ادبا، چاپ یازدهم.
قدردان قراملکی، محمدحسن (۱۳۷۵)، «کاوشی در تجسم اعمال»، دو ماهنامه کیهان اندیشه، شماره 68، ص 115-134.
قرشی، سید علی‌اکبر (۱۳۷۷)، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت، چاپ سوم.
قطب‌الدین راوندى‏، سعید بن‌هبة‌الله‏ (۱۴۰۷)، الدعوات /سلوة الحزین‏، قم: انتشارات مدرسه امام مهدى(عج)، چاپ اول.
قمی مشهدی، محمد بن‌محمدرضا (۱۳۶۸)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق حسین درگاهى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، چاپ اول.
کراجکی، محمد بن‌على (۱۴۱۰)، کنز الفوائد، تصحیح عبدالله نعمة، قم: دار الذخائر، چاپ اول.
کلینی، محمد بن‌یعقوب بن‌اسحاق (۱۴۰۷)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
لاهیجی، عبدالرزاق بن‌علی (۱۳۷۲)، سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، تهران: انتشرات الزهراء.
مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۳)، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم.
مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۴)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم.
محقق سبزواری، ملا هادی (۱۳۶۹)، شرح المنظومة، تصحیح آیت‌الله حسن‌زاده آملی، تحقیق مسعود طالبى، تهران: ناب، چاپ اول.
محمدی ری‌شهری، محمد (۱۳۸۸)، مبانی شناخت، ویرایش محمدهادی خالقی و قاسم شیرجعفری، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، چاپ اول.
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی (۱۳۹۴)، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
مصطفوی، حسن (۱۳۶۸)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
مطهری، مرتضی (بی‌تا)، عدل الهی، تهران: انتشارات صدرا.
مفضل بن‌عمر (بی‌تا)، توحید المفضل، قم: داوری، چاپ سوم.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول.
ملاصدرا، صدرالدین محمد بن‌ابراهیم شیرازی (۱۳۶۶)، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق محمد خواجوى، قم: انتشارات بیدار، چاپ دوم.
ملاصدرا، صدرالدین محمد بن‌ابراهیم شیرازی (۱۳۸۳)، شرح أصول الکافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏، چاپ اول.
موسوی همدانی، سید محمدباقر (۱۳۷۴)، ترجمه تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
میرزایی، نجف‌علی (۱۳۷۷)، شگفتیهاى آفرینش (ترجمه توحید مفضل)، قم: مؤسسه انتشارات هجرت‏، چاپ پنجم.
نجفی، محمدحسن، (۱۳۶۲)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق محمود قوچانی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
نراقی، ملا محمدمهدی (بی‌تا)، جامع السعادات، بیروت: اعلمی، چاپ چهارم.
ورام بن‌أبی‌فراس، مسعود بن‌عیسى (۱۴۱۰)، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورّام، قم: مکتبه فقیه، چاپ اول.
هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله (۱۴۰۰)، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ترجمه حسن حسن‌زاده آملی و محمدباقر کمره‌ای، تصحیح ابراهیم میانجی، تهران: مکتبة الإسلامیة، چاپ چهارم.