شرایط علمی ولیّ فقیه در نظریه ولایت فقیه امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران

2 دانشیار، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران

10.22034/jis.2023.409884.1915

چکیده

یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها درباره نظریه ولایت فقیه امام خمینی (ره)، شرایط علمی فقیه حاکم است؛ بدین معنا که آیا طبق این نظریه فقیه حاکم می‌بایست مجتهد مطلق باشد؟ آیا فقیه حاکم می‌بایست خود پیش از تصدی مقام ولایت فقیه، احکام فقهی را شخصاً استنباط کرده باشد؟ آیا فقیه حاکم می‌بایست اعلم فقیهان عصر خود باشد؟ اگر پاسخ این پرسش مثبت باشد، آن‌گاه می‌توان پرسید آیا لزوم اعلمیت صرفاً در استنباط فقهی است یا صرفاً در مدیریت و تدبیر سیاسی و یا در هر دوی آنها؟ بنابراین پژوهش حاضر از بررسی ادله اثباتی اصل ولایت فقیه و نظرات گوناگون فقهای عظام در این‌باره منصرف است و صرفاً می‌کوشد با روشی تحلیلی از میان منابع کتابخانه‌ای مرتبط، به‌ویژه آثار فقهی امام خمینی (ره) به پاسخ پرسش این پژوهش راه پیدا کند. بر اساس یافته‌های این پژوهش بنا بر دیدگاه‌های امام خمینی (ره)، وجود ملکه اجتهاد مطلق در ولیّ فقیه ضروری است؛ بدین معنا که لازم است وی توانایی استنباط احکام شرعی در تمام ابواب فقهی را داشته باشد؛ همچنین بر اساس این نظریه استنباط فعلی تعداد قابل توجهی از احکام شرعی برای فقیه حاکم شرط است؛ یعنی ضروری است که فقیه حاکم پیش از تصدی این مقام، میزان قابل توجهی از احکام فقهی را خود استنباط کرده باشد. همچنین بر اساس مبانی امام خمینی (ره)، بنا بر احتیاط واجب لازم است فقیه حاکم در استنباط احکام فقهی و نیز در تدبیر و مدیریت امور عمومی اعلم فقیهان در سرزمینی باشد که در آن اعمال ولایت می‌کند؛ البته قراردادن مجموعۀ اظهار نظرهای امام خمینی (ره) در کنار سیره عملی ایشان نشان می‌دهد که در صورت فقدان فقیهی که جامع تمام این شرایط باشد، از نظر امام خمینی (ره) شرط درایت و کفایت سیاسی فقیه حاکم به اندازه‌ای مهم است که ظاهراً می‌توان از برخی شرایط دیگر به نفع آن عدول کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Scholarly Requirements of the Guardian Jurist (Walī al-Faqīh) according to Imam Khomeini

نویسندگان [English]

  • mohammadamir ghoddosi 1
  • ali akbar gorji azandariani 2
1 PhD student, Public Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 Associate professor, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

A significant question about  Imam Khomeini’s theory of the guardianship of the jurist (wilāyat al-faqīh) revolves around the scholarly prerequisites for the ruling jurist. Should the ruling jurist be an absolute mujtahid? Must the ruling jurist have deduced all jurisprudential rulings before assuming the guardianship position? Is it necessary for the ruling jurist to surpass his contemporary jurists in knowledge? If the answer to the latter question is affirmative, should this knowledge superiority be in jurisprudential inferences or in political management and administration? This study does not delve into arguments supporting the doctrine of the guardianship of the jurist as presented by prominent jurists. Instead, it employs the analytical method and draws upon library resources, particularly Imam Khomeini's jurisprudential works, to address these questions. According to the research findings, Imam Khomeini mandates the potential for absolute ijtihad in the guardian jurist, signifying the ability to make jurisprudential inferences in a significant number of sharia rulings. Furthermore, he stipulates the actual inference of a substantial number of sharia rulings for the ruling jurist, requiring that the majority of jurisprudential rulings be inferred before assuming the position. Moreover, based on caution, Imam Khomeini requires that the ruling jurist be the most knowledgeable jurist in the land of his reign concerning the inference of jurisprudential rulings and the management of public affairs. When Imam Khomeini's views are juxtaposed to his practice, it becomes evident that in the absence of a jurist meeting all the conditions, certain conditions can be compromised in favor of others.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Khomeini
  • scholarly requirements of the guardian jurist
  • theory of the guardianship of the jurist
  • ijtihad
اداره کل قوانین مجلس شورای اسلامی، (1369 ش)؛ صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ ج اول تا سوم، چ اول، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی، اداره تبلیغات و انتشارات.
حر عاملی، محمد بن حسن (1412 ق)؛ وسائل الشیعه؛ ج هجدهم، الطبعة السادسه، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
خمینی، سیدروح‌الله (1323 ش)؛ کشف الاسرار؛ چ اول، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه.
______________ (1384 ش)؛ الاجتهاد و التقلید؛ الطبعة الثانیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر تراث الامام الخمینی.
______________ (1388 ش)؛ اجتهاد و تقلید؛ ترجمه: وهاب دانش‌پژوه؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
______________ (1388 ش)؛ کتاب البیع؛ ج دوم، الطبعة الثالثه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر تراث الامام الخمینی.
______________ (1389 ش)؛ صحیفه امام؛ ج بیست‌ویکم، چ پنجم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
______________ (1392 ش)؛ استفتائات امام خمینی؛ ج اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
______________ (1392 ش)؛ العروه الوثقی مع تعالیق الامام الخمینی؛ ج اول، الطبعة الاولی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر تراث الامام الخمینی.
____________ (1392 ش)؛ تحریر الوسیله؛ ج اول و دوم، الطبعة الثالثه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر تراث الامام الخمینی.
_______________ (1392 ش)؛ ولایت فقیه؛ چ سی‌ام، تهران: مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1357 هـ.ش، با اصلاحات سال 1368 هـ.ش.