گونه‌شناسی رویکردهای اهل سنت درباره ولادت و غیبت امام زمان (ع) با تأکید بر نقد رویکرد مخالفان ولادت و غیبت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته حوزه علمیه و دکتری شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

10.22034/jis.2023.319843.1757

چکیده

تطبیق روایات مهدویت بر حضرت مهدی (ع) فرزند امام حسن عسکری که از آن به «مهدویت شخصی» یاد می‌شود، از جمله باورهای بحث‌برانگیز بین مذاهب اسلامی،‌ به‌ویژه شیعه و اهل سنت نشان داده شده است. برخی از اهل سنت، به‌ویژه وهابیان، با برجسته‌کردن جنبه مذهبی آن، تلاش گسترده‌ای در انکار تاریخی مهدویت شخصی و نسبت‌دادن این انکار،‌ به تمامی اهل سنت و اختصاص عقیده مهدویت شخصی به شیعه و در نتیجه خرافه‌گرایی شیعه انجام داده‌اند. در حالی که اهل سنت، نسبت به جنبه تاریخی مهدویت شخصی، یعنی «ولادت»، و «غیبت» آن حضرت، رویکردهای متفاوت و گاه نزدیک به شیعه امامیه دارند. این مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی و انتقادی می‌کوشد رویکردهای اهل سنت به جنبه تاریخی مسئله مهدویت شخصی را که مشتمل بر «ولادت» و «غیبت» امام زمان (ع) است، گردآوری و طبقه‌بندی کند و از این رهگذر رویکرد مخالفان را بر اساس مبانی اهل سنت نقد کند. نتایج بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد «گونه‌شناسی» رویکردهای اهل سنت در مسئله تاریخی ولادت و غیبت،‌ در چهار دسته «رویکرد موافقان حداقلی»، «رویکرد موافقان حداکثری فرامذهبی و مذهبی»،‌ «رویکرد مخالفان حداقلی» و «رویکرد مخالفان حداکثری» انجام می‌شود. این گونه‌شناسی می‌تواند ضمن ترسیم تصویری جامع از منظومه فکری اهل سنت در این باره،‌ زمینه مناسبی برای تغییر مهدویت شخصی از باور مذهبی و تبدیل آن به باور اسلامی و نقد رویکرد مخالفان جنبه تاریخی مهدویت شخصی بر اساس مبانی اهل سنت و نقد از درون فراهم کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Typology of Sunni Approaches to the Birth and Absence of Imam Mahdi (AS) with Emphasis on Criticizing the Approach of Opponents of the Birth and Occultation

نویسنده [English]

  • mohammadmohsen moravji tabasi
Graduate from the Seminary and PhD Holder in Shia Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran,
چکیده [English]

The application of the narrations of Mahdism to Imam Mahdi (AS), the son of Imam Hasan Askari, which is referred to as personal Mahdism, is one of the controversial beliefs between Islamic denominations, especially Shia and Sunni. Some of the Sunnis, mainly the Wahhabis, by highlighting its sectarian aspect, have made great efforts in denying personal Mahdism historically, attributing this denial to all Sunnis, assigning the belief of personal Mahdism to Shia, and proving superstition in Shiism. This is despite the fact that the Sunnis have different approaches to the historical aspect of personal Mahdism i.e. the birth and occultation of the Imam, which are sometimes close to Imamiyya's approach. Using a descriptive, analytical, and critical method, this article seeks to collect and classify Sunni approaches to the historical aspect of personal Mahdism including the birth and absence of Imam Mahdi (AS). Then, it criticizes the approach of the opponents based on Sunni principles. The findings show that Sunni approaches to the historical issue of birth and occultation fall into four categories: "the approach of minimum supporters", "the approach of maximum trans-sectarian and sectarian supporters", "the approach of minimum opponents" and "the approach of maximum opponents". This typology, in addition to drawing a comprehensive picture of the Sunni intellectual system, can provide a suitable basis for changing personal Mahdism from a sectarian belief to an Islamic belief and criticize the approach of the opponents of the historical aspect of personal Mahdism based on Sunni principles and internal criticism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Personal Mahdism
  • Supporters of Personal Mahdism
  • Opponents of Personal Mahdism

مراجع

ابن اثیر جَزَری، عِزّ الدین علی بن ابی کرم (1408). الکامل فی التاریخ، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
ابن اثیر جَزَری، عِزّ الدین علی بن ابی کرم (بی‌تا). اللُباب فی تهذیب الأنساب، بیروت: دار صادر.
ابن الوَردی، زین الدین عمر بن مظفر (1389). تتمة المُختصر فی أخبار البشر، معروف به تاریخ ابن الوردی، نجف: المطبعة الحیدریة، الطبعة الثانیة.
ابن تَغری اتابکی، یوسف بن تغری (1413). النُجوم الزاهرة فی ملوک مصر والقاهرة، تحقیق: محمد حسین شمس ‌الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1368). رأس الحسین، تحقیق: محمد حامد التقی، قاهره: مطبعة السُنّة المحمدیّة.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1424). منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة، تحقیق: محمد رشاد سالم، بیروت: مؤسسة الریان، الطبعة السادسة.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1432). جامع الرسائل، تحقیق: محمد عُزَیر شمس، مکة: دار عالم الفوائد، الطبعة الثالثة.
ابن جوزی، ابو الفرج عبد الرحمن (1415). المُنتظم فی تواریخ المُلوک والأُمَم، تحقیق: سُهیل زکّار، بیروت: دار الفکر.
ابن جوزی، ابو الفرج عبد الرحمن (بی‌تا). کتاب الضعفاء والمتروکین، تحقیق: ابو الفداء عبد الله قاضی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن حجر عسقلانی، شهاب الدین احمد بن علی (1416). لسان المیزان، تحقیق: شیخ عادل احمد عبد الموجود و شیخ علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
ابن حزم اندلسی، علی بن احمد (بی‌تا). جَمهرة أنساب العرب، تحقیق: عبد السلام محمد هارون، قاهره: دار المعارف، الطبعة السادسة.
ابن خَلّکان، ابو العباس احمد بن محمد (1398). وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، تحقیق: احسان عباس، بیروت: دار صادر.
ابن صبّاغ، علی بن محمد بن احمد (1432). الفُصُول المُهمّة فی مَعرفة الأئمة، تحقیق: شیخ سامی الغُرَیری، قم: دار الحدیث، الطبعة الثالثة.
ابن طولون دمشقی، شمس الدین محمد (بی‌تا). الأئمة الإثنا عشر، قم: منشورات الرضی.
ابن عِماد، ابو الفلاح عبد الحی بن عماد (1414). شَذَرات الذهب فی أخبار مَن ذَهَب، بیروت: دار الفکر.
ابو الفداء، عماد الدین اسماعیل بن علی (1417). المُختصر فی أخبار البشر، معروف به تاریخ ابوالفداء، تحقیق: محمود دیّوب، بیروت: دار الکُتُب العلمیة، الطبعة الاولی.
افندی، قاضی بهجت (1376). تشریح و محاکمه در تاریخ آل محمد، ترجمه: میرزا مهدی ادیب، تهران: مرکز چاپ و نشر بنیاد بعثت، چاپ دوم.
پوربدخشان، محمدعلی (1388). مهدویت و دانشمندان عامه،‌ قم: مؤسسه آموزشی‌پژوهشی بیان معرفت، چاپ اول.
جمعی از نویسندگان (1377). دانش‌نامه جهان اسلام، زیر نظر: غلام‌علی حداد عادل، تهران: بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول.
جمعی از نویسندگان (1428). معجم أحادیث الإمام المهدی، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، مسجد جمکران المقدس، الطبعة الثانیة.
شاکری زواردهی، روح‌الله؛ دوست‌محمدی، میثم (1398). «بررسی و نقد دیدگاه طاهرین عاشور در مسئله مهدویت با تأکید بر منابع اهل سنت»، در: انتظار موعود، ش67، ص51-72.
شاکری زواردهی، روح‌الله؛ و دیگران (1399). «گونه‌شناسی بسترهای پیدایش رویکرد انکار مهدویت در اهل سنت»، در: انتظار موعود، ش71، ص25-50.
جوینی، ابراهیم بن محمد (1400). فرائد السمطین فی فضائل المرتضی والبتول والسبطین والأئمة مِن ذریتهم، بیروت: موسسة المحمودی، الطبعة الاولی.
حاجی خلیفه، مصطفی بن عبد اللّه (1402). کشف الظُنُون عن أسامی الکتُب والفُنُون، بیروت: دار الفکر.
حسینی جلالی، محمدجواد (1413). أحادیث المهدی مِن مُسند أحمد بن حنبل، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة السادسة.
خطیب بغدادی، ابو بکر احمد بن علی (بی‌تا). تاریخ بغداد، بیروت: دار الکُتُب العلمیة.
خنجی اصفهانی، فضل بن روزبهان (1375). وسیلة الخادم الی المخدوم در شرح صلوات چهارده معصوم، تصحیح: رسول جعفریان، قم: انصاریان، چاپ اول.
خواجه محمد پارسا (1381). فصل الخطاب لوصل الاحباب، تصحیح: جلیل مسگرنژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1353). تاریخ حبیب السیر فی أخبار افراد بشر، قم: کتاب‌فروشی خیّام، چاپ دوم.
دِیار بَکری، حسین بن محمد بن حسن (2009). تاریخ الخَمیس فی أحوال أنفس نفیس، بیروت: دار الکُتُب العلمیة، الطبعة الاولی.
ذهبی، شمس الدین ابو عبد الله محمد بن احمد (1427). دُوَل الإسلام، تحقیق: حسن اسماعیل مَزوة و محمود الأرناؤوط، بیروت: دار صادر، الطبعة الثانیة.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد (بی‌تا). میزان الإعتدال فی نقد الرجال، تحقیق: علی محمد بجاوی، بیروت: دار الفکر.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد (1414). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر والأعلام، تحقیق: عمر عبد السلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الاولی.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد (1417). سیر أعلام النبلاء، تحقیق: شعیب أرنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد (1418). المغنی فی الضعفاء، تحقیق: ابو الزهراء حازم القاضی، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد (بی‌تا). العِبَر فی خبر مَن غَبَر، تحقیق: ابو هاجر محمد السعید بن بسیونی زغلول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
زِرِکلی، خیر الدین (2007). الأعلام، دمشق: دار الملایین.
سبط بن جوزی، یوسف بن قُزغلی (1426). تذکرة الخواص من الأمة بذکر خصائص الائمة، تحقیق: حسین تقی‌زاده، قم: مرکز الطباعة والنشر للمجمع العالمی لأهل البیت، الطبعة الاولی.
سبط بن جوزی، یوسف بن قُزغلی (1434). مرآة الزمان فی تواریخ الزمان، تحقیق: محمد برکات، کامل خرّاط، عمار ریحاوی، دمشق: الرسالة العالمیة، الطبعة الاولی.
سمعانی، ابو سعد عبد الکریم بن محمد بن منصور (1408). الأنساب، تحقیق، عبد الله عمر بارودی، بیروت: دار الکُتُب العلمیة، الطبعة الاولی.
شبراوی، شیخ عبد الله بن محمد بن عامر (1423). الإتحاف بحبّ الأشراف، تحقیق: شیخ سامی الغریری، قم: دار الکتاب الإسلامی.
شبلنجی، شیخ مؤمن بن حسن بن مؤمن (1418). نور الأبصار فی مناقب آل بیت النبی المختار، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
صَفَدی، صلاح ‌الدین ابو الصفاء خلیل بن ایبک (1411). الوافی بالوفیات، آلمان: بی‌نا، چاپ دوم.
فخر رازی، محمد بن عمر (1419). الشجرة المبارکة فی أنساب الطالبیة، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم: مکتبة سماحة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، الطبعة الثانیة.
فقیه ایمانی، شیخ مهدی (1418). الإمام المهدی عند أهل السنة، قم: المَجمع العالمی لأهل البیت، الطبعة الثانیة.
قُرطبی، عریب بن سعد (1897). صلة تاریخ الطبری، لیدن المکروسة: مطبعة بریل.
قَرَمانی دمشقی، احمد بن یوسف (1412). أخبار الدُوَل و آثار الأول، تحقیق: فَهمی سعد و أحمد حُطَیط، بیروت: عالم الکُتُب، الطبعة الاولی.
قندوزی، سید سلیمان بن ابراهیم (1422). ینابیع المودة لذوی القربی، قم: دار الاسوة، الطبعة الثانیة.
گنجی، محمد بن یوسف (1399). البیان فی أخبار صاحب الزمان (ع)، تحقیق: شیخ محمدمهدی خِرسان، بیروت: مؤسسة الهادی للمطبوعات، الطبعة الاولی.
محبی،‌ محمد امین بن فضل الله (1427). خلاصة الأثر فی أعیان القرن الحادی عشر،‌ تحقیق: محمد حسن محمد حسن اسماعیل، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
محمد بن طلحه (1420). مطالب السئول فی مناقب آل الرسول، تحقیق: سامی الغریری، قم: مؤسسة الکتب الإسلامی، الطبعة الاولی.
مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین (بی‌تا). مُروج الذهب و مَعادن الجوهر، تحقیق: مفید محمد قُمیحه، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
المقری تلمسانی، احمد بن محمد (1388). نفح الطیب مِن غصن الأندلس الرطیب، تحقیق:‌ احسان عباس، بیروت: بی‌نا، الطبعة الاولی.
موصلی، عمر بن شجاع الدین بن محمد بن عبد الواحد (1430). النَعیم المُقیم لعترة النبأ العظیم، تحقیق: شیخ سامی غَریری، قم: مؤسسة دار الکتاب الإسلامی، الطبعة الاولی.
یافعی، ابو محمد عبد اللّه بن اسعد (1417). مرآة الجنان و عبرة الیقظان فی معرفة ما یعتبر من حوادث الزمان، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
یاقوت حَمَوی، یاقوت بن عبد الله (1399). مُعجم البُلدان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار