شرح واجب الاعتقادِ جلال‌الدّین شرف‌شاه حسینی؛ یک شرح با چند انتساب غلط!

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدیر گروه فلسفه و کلام پژوهشکده مطالعات اسلامی اصفهان وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

چکیده
یکی از رساله‌های کلامی کوتاه متکلّم برجسته امامی، علّامه حسن‌بن‌یوسف حلّی (م 726 ه.ق.) رساله ارزشمند واجب الاعتقاد علی جمیع العباد است که شروح گوناگونی بر آن نوشته شده است. در زمره این شروح، اثری است که با عنوان شرحی بر واجب الاعتقاد از عالمی ناشناس، به چاپ رسیده است. در منابع مختلف، فرضیات متفاوتی در خصوص نگارش آن به دست عالمانی چون ابن‌فهد حلّی، مُهَنّابن‌سِنان یا عبدالحسین نیلی مطرح شده است. در این نوشتار، با بررسی نسخه‌های خطّی این شرح و همچنین استناد به نسخه‌ای از تحریری که ابن‌راشد حلّی از همین شرح واجب الاعتقاد فراهم آورده است، نشان داده می‌شود که تمام فرضیات پیشین در خصوص نگارنده این شرح نادرست است و نویسنده این شرح کسی نیست جز متکلّم سرشناس شیعه، سیّد جلال‌الدّین شرف‌شاه حسینی. بررسی ویراست ارائه‌شده از این شرح و تشریح کاستی‌ها و اغلاط آن، از دیگر موضوعات اصلی مطرح‌شده در این مقاله است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jalāl al-Dīn sharaf shāh Ḥusaynī’s Commentary on Wājib al-iʿtiqād fīmā yajibu ʿalā al-ʿibād: a Commentary and Several Misattributions

نویسنده [English]

  • Hamid Ataei Nazari
مدیر گروه فلسفه و کلام پژوهشکده مطالعات اسلامی اصفهان وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
چکیده [English]

Wājib al-iʿtiqād fīmā yajibu ʿala al-ʿibād is one of al-ʿAllāma al-Hillī’s (d. 726/1325) very concise theological works which many commentaries are known to have been written on it. Among these commentaries is one which published as a commentary by an unknown Imāmī scholar. The commentary has been wrongly ascribed to some Imāmī scholars such as Ibn Fahd al-Hillī, Muhannʾ b. sinān and ʿAbd al-Ḥusayn Nīlī in the bio-bibliographic sources. This article deals with this issue, proving that the commentary according to Ḥasan b. Muḥammad b. Rāshid’s version of it, is only written by the Imāmī prominent theologian Jalāl al-Dīn Sharaf shāh Ḥusaynī and therefore all the previous hypotheses mentioned concerning its author are false. In this paper also the mentioned edition of Jalāl al-Dīn Sharaf shāh Ḥusaynī’s Sharḥ Wājib al-iʿtiqād fīmā yajibu ʿalā al-ʿibād is reviewed.
 
 

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imāmī theology
  • al-ʿAllāma al-Hillī
  • Wājib al-iʿtiqād fīmā yajibu ʿalā al-ʿibād
  • Jalāl al-Dīn sharaf shāh Ḥusaynī
  • Ḥasan b. Muḥammad b. Rāshid
ابن‌راشد حلّی، حسن‌بن‌محمّد (بی‌تا) شرح واجب الاعتقاد، تهران: نسخه شماره ۶/۱۵۴۴۱ کتاب‌خانه مجلس شورای اسلامی.
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله (1403) ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق: سید احمد حسینی اشکوری، قم: منشورات مکتبة سماحة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، الطبعة الأولی، ج 3 و 1.
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله (1415). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق: سید احمد حسینی اشکوری، قم: منشورات مکتبة سماحة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، الطبعة الأولی، ج 7.
امین، سید محسن (1403). أعیان الشیعة، تحقیق: حسن امین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
تبریزی، علی‌بن‌موسی (1414). مرآة الکتب، تحقیق: علی صدرایی خویی، قم: کتاب‌خانه عمومی حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول.
حُرّ عاملی، محمدبن‌حسن (1431). أمل الآمل فی علماء جبل عامل،‌تحقیق: سید احمد حسینی اشکوری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الأولی، ج 2.
حلّی، حسن‌بن‌یوسف (1376). واجب الاعتقاد علی جمیع العباد،تصحیح: محمدرضا انصاری قمی، قم: میراث اسلامی ایران، کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
حلّی، حسن‌بن‌یوسف (1401). أجوبة المسائل المهنائیة، تصحیح: محی‌الدّین الممقانی، قم: مطبعة الخیّام، الطبعة الأولی.
حلّی، حسن‌بن‌یوسف (1417). خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال،تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسة نشر الفقاهه، الطبعة الأولی.
حلّی، حسن‌بن‌یوسف (بی‌تا). خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، کاظمین: نسخه کتاب‌خانه علّامه سید حسن صدر مورّخ 715 ه.ق..
الخفاجی، ثامر کاظم (1428). من مشاهیر أعلام الحلّة إلی القرن العاشر الهجری، قم: مکتبة سماحة آیة الله المرعشی النجفی الکبری، الطبعة الأولی.
درایتی، مصطفی (1390). فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران (فَنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانه ملّی جمهوری اسلامی ایران ج 3.
درایتی، مصطفی (1391) فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران (فَنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانه ملّی جمهوری اسلامی ایران، ج 23.
درایتی، مصطفی (1393). فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران (فَنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانه ملّی جمهوری اسلامی ایران، ج 33.
سبحانی، جعفر و دیگران (1418). موسوعة طبقات الفقهاء، قم: مؤسسة الإمام الصادق7، الطبعة الأولی، ج 9.
سبحانی، جعفر و دیگران (1425). معجم طبقات المتکلّمین، قم: مؤسسة الإمام الصادق7، الطبعة الأولی، ج 3.
سُیوری، فاضل مقدادبن‌عبدالله (منسوب به) (1412)، الاعتماد فی شرح واجب الاعتقاد، تصحیح: صفاء الدّین البصری، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة التابع للآستانة الرضویة المقدّسة، الطبعة الأولی.
 
شرف‌الدین، عبدالله (1434). مع موسوعات رجال الشیعة، تحقیق: مؤسّسة تراث الشیعة، قم: نشر مؤسّسة تراث الشیعة، الطبعة الأولی.
شرف‌شاه حسینی، سیّد جلال‌الدّین (1420). منهج الشیعة فی فضائل وصی خاتم الشریعة، تحقیق: السیّد هاشم المیلانی، بی جا: نشر الدلیل (خانه کودک)، الطبعة الأولی.
شرف‌شاه حسینی، سید جلال‌الدین (1428). شرح واجب الاعتقاد، تحقیق: محمّد عبدالکریم بیت الشیخ، چاپ‌شده در: سبحانی، جعفر، رسائل و مقالات، قم: مؤسسة الإمام الصادق7، 1428 ه.ق.، الجزء السادس، ص 72 ـ 98.
شرف‌شاه حسینی، سید جلال‌الدین (بی‌تا الف). شرح الباب الحادی عشر، تهران: مجموعه خطّی 10706 کتاب‌خانه مجلس شورای اسلامی.
شرف‌شاه حسینی، سیّد جلال‌الدّین (بی‌تا ب). شرح واجب الاعتقاد، نجف اشرف:  نسخه خطّی شماره 1091 ـ 4 کتاب‌خانه آیة الله حکیم.
الشمّری، أ.م.د. یوسف (1434). الحیاة الفکریّة فی الحلّة خلال القرن التاسع الهجری، النجف الأشرف: دار التراث، الطبعة الأولی.
صدر، حسن (1429). تکملة أمل الآمل، تحقیق: حسین علی محفوظ و عدنان دباغ و عبد الکریم دباغ، بیروت: دار المؤرخ العربی، الطبعة الأولی.
الطباطبائی، السید عبد العزیز (1416)، مکتبة العلّامة الحلّی، قم: مؤسّسة آل البیت: لإحیاء التراث، الطبعة الأولی.
طهرانی، شیخ آقا بزرگ (1403). الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت: دار الأضواء، چاپ سوم.
طهرانی، شیخ آقا بزرگ (1430). طبقات أعلام الشیعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول.
عطائی نظری، حمید (1395). «نگرشی بر نگارش‌های کلامی (5): واجب الاعتقاد علی جمیع العباد»، مجله آینه پژوهش، سال 27، شماره 161، ص 92 ـ 104.
کنتوری، اعجازحسین‌بن‌محمدقلی (1409). کشف الحجب و الأستار عن أسماء الکتب و الأسفار، قم: کتاب‌خانه عمومی حضرت آیت الله مرعشی نجفی، چاپ دوم.
مجلسی، محمدباقر (1403). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمّة الأطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، ج 104.