تحلیل منطقی استدلال‌های خداشناسی حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه شیراز

چکیده

شناخت خداوند و چگونگی حصول آن از اموری است که در نهج‌البلاغه به شکل ویژه مورد عنایت حضرت علی (ع) قرار گرفته است. از نظر ایشان دسترسی به کنه ذات و صفات حق تعالی غیر ممکن است، اما از طریق علم حضوری و نیز علم حصولی به صفات او، می‌توان به شناخت خداوند نایل شد؛ هرچند این شناخت نیز بر حسب توانایی و استعداد افراد متغیر است. اسباب علم حضوری را فطرت و اسباب علم حصولی را براهینی چون حرکت، حدوث، نظم، غایی و إنی فراهم می‌سازد. در نوشتار حاضر بیانات امیر­المؤمنین(ع) درباره ابواب خداشناسی، تحلیل و قالب‌های متعارف منطقی آنها نشان داده شده است. حضرت مطالب خداشناسی را به گونه‌ای مستدل بیان کرده‌اند که ذهن مخاطب را یاری می‌دهد تا از فهم مقدمات به نتیجه دست یابد. این شیوه می‌تواند جایگاه والای عقل و فطرت در خداشناسی را در کلام حضرت علی(ع) نمایان سازد و فتح بابی برای پژوهش‌های بدیع نهج‌البلاغه باشد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که ادله خداشناسی حضرت در نهج‌البلاغه، علاوه بر استحکام در محتوا، از ساختار و شکل منطقی نیز برخوردار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Logical Analysis of ‘Alī’s Theological Arguments in Nahj al-Balāgha

نویسندگان [English]

  • AYSOODA HASHEMPOUR 1
  • Abdolali Shokr 2
1 PhD student, Transcendental Wisdom, University of Isfahan
2 Associate professor, Department of Philosophy and Theology, University of Shiraz
چکیده [English]

In Nahj al-Balāgha, Imām ‘Alī particularly considered knowledge of God and how it is acquired. In his view, it is impossible to grasp the core of God’s essence and attributes. However, one might know God through knowledge by presence as well as knowledge by acquisition of His attributes, although such knowledge varies with different abilities and dispositions of people. Knowledge by presence is occasioned by one’s innate nature or fiṭra, and knowledge by acquisition is facilitated by proofs such as arguments from motion, incipience, and fine-tuning as well as teleological and causal arguments. In the present paper, we overview and analyze statements by Amīr al-Mu’minīn ‘Alī concerning issues of theology, uncovering their ordinary logical forms. The Imam has presented arguments for the existence of God that help his audience to arrive at the conclusion just by understanding the premises. Such a method might reveal the crucial place of reason and innate understanding in knowledge of God in Imām ‘Alī’s words, and can pave the path for novel research about Nahj al-Balāgha. The research shows that arguments for God as presented in Nahj al-Balāgha are both cogent in their contents and firm in their logical forms.

کلیدواژه‌ها [English]

  • knowledge of God
  • logical reasoning
  • Nahj al-Balāgha
  • Imām ‘Alī

منابع

قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید (1392)، شرح نهج‌البلاغه، ترجمه غلامرضا لایقی، بی‌جا: کتاب نیستان، ج 2.
ابن‌سینا، حسین­ بن‌عبدالله (1403ق)، الاشارات و التنبیهات، شرح: نصیرالدین طوسی، تهران: بی­نا، ج 3.
ابن‌سینا، حسین­ بن‌عبدالله (بی­تا)، التعلیقات،بی‌جا: مکتبه الاعلام الاسلامی.
افلاطون (1380)، دوره آثار، تحقیق محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
بحرانی، میثم بن‌علی بن‌میثم (1362)، شرح نهج‌البلاغه، بی‌جا: دفتر نشر الکتاب، چاپ دوم، ج 3.
جان هاسپرز (بی‌تا)، فلسفه دین، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی.
جعفری تبریزی، محمدتقی (1376)،ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی،
ج 1.
جوادی آملی، عبدالله (1384)، تبیین براهین اثبات خدا، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ چهارم.
جوادی آملی، عبدالله (1389)، حکمت نظری و نظری در نهج‌البلاغه،قم: نشر اسراء، چاپ هفتم.
سبحانی، جعفر (1413)، الاهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
سهروردی، شهاب‌الدین (1372)، مجموعه مصنفات، تصحیح هانری کربن، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ج 1.
سید رضی (1388)، نهج‌البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، تهران: پیام عدالت.
صافی گلپایگانی، لطف­الله (1386)، الهیات در نهج‌البلاغه، قم: بوستان کتاب.
صدرالمتألهین، محمد بن‌ابراهیم (1981م)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج 1.
صدرالمتألهین، محمد بن‌ابراهیم (1990م)،الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، تهران: شرکه دارالمعارف الاسلامیه.
صدوق، ابوجعفر محمد بن‌علی (1357)، التوحید، قم: چاپ هاشم حسینی طهرانی.
 
طباطبایی، سید محمد­حسین (بی‌تا)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، قم: صدرا.
عبداللهی، مهدی، حاجی مقصودی، معصومه (1395)، «معرفت الله در نهج‌البلاغه»، پژوهشنامه نهج‌البلاغه، شماره 16، زمستان.
فارابی، ابونصر (بی‌تا)،اندیشه‌های اهل مدینه فاضله، ترجمه سید جعفر سبحانی، بی‌جا: کتابخانه طهوری، چاپ دوم.
فخر رازی، محمد بن‌عمر (1411ق)، المباحث المشرقیه، قم: انتشارات بیدار، ج 2.
قدردان قراملکی، محمدحسن (1386)، پاسخ به شبهات کلامی،دفتر اول: خداشناسی، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
متقی، علی بن‌حسام‌الدین (1314ق)، کنز­العمال فی سنن­ الاقوال و الافعال، حیدرآباد دکن: دائره­المعارف النظامیه.
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، ج 95.
محمدی ری‌شهری، محمد (1375)، مبانی خداشناسی، قم: دارالحدیث، چاپ اول.
محمدی، علی (1378)، شرح کشف المراد، قم: دارالفکر، چاپ چهارم.
مصباح یزدی، محمدتقی (1379)، اصول و عقاید، تهران: شرکت چاپ و نشر انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1392)، آموزش فلسفه، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، چاپ سوم، ج1.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393)، معارف قرآن، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ هفتم، ج 1.
مطهری، مرتضی (1358)، مجموعه آثار شهید مطهری، تهران: صدرا، ج 6.
مطهری، مرتضی (1369)، سیری در نهج‌البلاغه، تهران: صدرا.
واسطی، علی بن‌محمد (1376)، عیون الحکم و الواعظ، قم: مؤسسه فرهنگی دارالحدیث، ج 1.