تحلیل و ارزیابی آرای خاورشناسان درباره «غلو» و «تقیه» در میراث حدیثی امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران پردیس فارابی قم

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران پردیس فارابی قم

چکیده

اصالت، اعتبار و خاستگاه حدیث شیعهاز مباحث اساسی و پربسامد در مطالعات حدیثی خاورشناسان استکه در این‌ میان، موضوع «تقیه» و «غلو» به دلایلی چند مورد توجه ایشان قرار گرفته است؛ بررسی و مطالعه تاریخی جامعه اولیه شیعه و تأکید بر وجود مؤثر و گسترده این دو عنصر در آن زمان، از این دلایل مهم‌ است. تردیدافکنی در اعتبار روایات شیعه، تأکید بر وجود متهمان به عدم وثاقت در روایات شیعی و منحصر ساختن شیعه به این دو مسئله و نیز کم یا بی‌اهمیت جلوه دادن جایگاه مقدس ائمه(ع) از نتایج مهم تحقیقات ایشان است. اختصاص دادن پدیده غلو به شیعه، در نظر نگرفتن موضع صریح و شدید ائمه(ع) و علمای امامیه در برابر غالیان، بی‌توجهی به راهکارهای ائمه(ع) و علمای امامیه در کشف روایات تقیه‌ای، انحصار جریان غالب و کلی مکتوبات روایی شیعه به تقیه، بی‌توجهی به تقیه در دیگر فِرق اسلامی، توجه نکردن به روش و سیره اصحاب ائمه(ع) و نیز محدثان امامیه در مواجهه با روایات تقیه‌ای و نیز عدم تفکیک میان روایات تقیه‌ای و توریه‌ای‌از نقدهای مهمی است که بر مطالعات اینان وارد است. نوشتار پیشِ ‌رو تلاش دارد دیدگاه‌های مهم خاورشناسان درباره غلو و تقیه در میراث حدیثی امامیه را بکاودوتحلیل و ارزیابی کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis and Evaluation of the Views of Orientalists concerning “Ghuluww” (Exaggeration) and “Taqīyya” (Dissimulation) in the Imāmī Heritage of Hadiths

نویسندگان [English]

  • Ali Hasannia 1
  • ali rad 2
  • Seyed Mohammad Mousavi Moqadam 3
1 Assistant professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Shahed University:
2 Associate professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, University of Tehran, Farabi Pardis in Qom
3 Assistant professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, University of Tehran, Farabi Pardis in Qom
چکیده [English]

The authenticity, validity, and origins of Shiite hadiths are essential and frequent issues in studies by Orientalists. In particular, they have studied “taqīyya” (dissimulation) and “ghuluww” (exaggeration) for a number of reasons, including a historical study of the early Shiite community with an emphasis on these two features in that period. Their research has resulted in reservations about the validity of Shiite hadiths, an emphasis on some Shiite hadiths being transmitted by allegedly unreliable people, reducing Shiism to taqīyya and ghuluww, and making the sacred place of the Shiite Imams seem unimportant or less important. Crucial objections can be raised against these studies, including the restriction of the ghuluww or exaggeration phenomenon to the Shi’a, not taking into account the explicit and harsh reaction of the Shiite Imams against exaggerators, negligence of strategies offered by the Imams and Imāmī scholars in order to discover taqīyya-based or dissimulated hadiths, restriction of the dominant and universal stream of Shiism to taqīyya, failure to consider taqīyya in other Islamic sects, failure to take note of the method and practice of the companions of the Imams as well as Imāmī scholars of hadiths in the face of dissimulated hadiths, and failure to draw a distinction between dissimulated and tawrīya-based hadiths (that is, those in which what is said is intended to mean what is not usually understood therefrom). In this paper, we try to analyze and evaluate significant views of Orientalists concerning ghuluww and taqīyya in the Imāmī heritage of hadiths.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imāmīyya
  • taqīyya
  • Orientalists
  • ghuluww
  • heritage of hadiths

منابع

الف) فارسی و عربی
ابن‌کثیر دمشقى، اسماعیل بن‌عمرو (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة، چ1.
احمد بن‌حنبل (بی‌تا)، مسند الامام احمد بن حنبل، قاهره.
اشعری قمی، سعد بن‌عبدلله (1361)، المقالات والفرق، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، چ2.
اخلاقی، معصومه (1388)، «تقیه شیعی در آثار شرق‌شناسان»، در مجموعه مقالات همایش بین‌المللی تشیع و خاورشناسان، به کوشش محمدرضا بارانی، قم: خاکریز.
اسفندیاری، اسکندر (1374)، پژوهشی درباره طوایف غلات تا پایان غیبت صغری و موضع ائمه (ع)، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
اعرابی، غلامحسین (1394)، «تقیه از نگاه مفسران و فقیهان فریقین»، شیعه شناسی، سال سیزدهم، شماره ۵۰، تابستان، ص ۲۷۵ـ۲۷۸.
انصاری، حسن (بی‌تا)، «وضعیت مطالعات دوران آغازین تشیع در غرب و زمینه‌های تازه»، در تارنمای بررسی‌های تاریخی، مقالات و نوشته‌های حسن انصاری در حوزه تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام.
باکلی، رونالد پی. (1388)، «دوران اولیه غلات شیعه»، مترجم محمد افضلی، در ترجمه و نقد مقالات خاورشناسان، قم: خاکریز، ص 185ـ216.
جدیدی‌نژاد، محمدرضا (1424ق)، معجم مصطلحات الرجال والدرایة، قم: دارالحدیث، چ2.
الجزائری، عبدالنبی (1418ق)، حاوی الأقوال، تحقیق: مؤسسة الهدایة لإحیاء التراث، قم.
جهان‌بخش، جویا (1390)، سه گفتار در غلوپژوهی، تهران: اساطیر.
 حسن‌نیا، علی و راد، علی (1394)، «خاورشناسان و حدیث امامیه؛ طبقه‌بندی و تحلیل پژوهش‌ها»، علوم حدیث، دوره 20، ش 78، زمستان، ص 23ـ59.
خمینی، سیدحسن (1393)، فرهنگ جامع فرق اسلامی بر پایه دست‌نوشته‌های مرحوم آیت الله سیدمهدی روحانی، تهران: اطلاعات، چ4.
ربانی گلپایگانی، علی (1381)، فرق و مذاهب کلامی، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، چ3.
ربانی گلپایگانی، علی (۱۳۸۹)، درآمدی بر شیعه‌شناسی، قم: جامعه المصطفی العالمیه، چ3.
الزمخشری، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی، چ3.
سیدرضی (1390)، نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم: علویون، چ10.
شهرستانی، أبوالفتح محمد بن‌عبدالکریم (1368ق)، الملل والنحل، بیروت: دارالسرور.
شیخ طوسی (1382)، رجال کشی (اختیار معرفة الرجال)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
صابری، حسین (1384)، تاریخ فرق اسلامی، سمت، چ2.
صدوق، ابن‌بابویه محمد بن‌على (۱۴۱۴ق)، اعتقادات الإمامیه‏، قم: کنگره شیخ مفید، چ2.
صفری فروشانی، نعمت‌الله (1378)، غالیان؛ کاوشی در جریان‌ها و برآیندها، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
طبرسی، فضل بن‌حسن (1379ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
عفیفی، فرج‌الله (1391)، غلوپژوهی ابزار شیعه‌ستیزی، راه نیکان.
قسم الکلام فی مجمع البحوث الإسلامیة (1415ق)، شرح المصطلحات الکلامیة، طهران: مجمع البحوث الإسلامیة.
کلینی، محمد بن‌یعقوب (1369)، اصول کافی، مترجم جواد مصطفوی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه.
گرامی، سید محمدهادی (1391)، نخستین مناسبات فکری تشیع؛ بازخوانی مفهوم غلو در اندیشه جریان‌های متقدم امامی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
گلیو، روبرت (1392)، «آخرین تحقیقات در تاریخ تشیع متقدم»، ترجمه مجید منتظرمهدی، امامت‌پژوهی، سال سوم، ش 11، پاییز، ص 235ـ262.
مجلسی، محمد باقر (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
محمدزاده، مرضیه (1391)، «غلات»، در دایرة المعارف تشیع، صدر، احمد و دیگران (ویراستاران)، تهران: انتشارات حکمت، ج12، ص 119ـ123.
مدرسی طباطبایی، حسین (1374)، مکتب در فرایند تکامل؛ نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین، مترجم هاشم ایزدپناه، امریکا: مؤسسه انتشاراتی داروین.
مراغى، احمد بن‌مصطفى (بی‌تا)، تفسیر المراغى، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
مسعودی، عبدالهادی (1392)، آسیب‌شناسی حدیث، تهران: سمت و دانشگاه قرآن و حدیث.
مشکور، محمدجواد (1362)، تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلامی تا قرن چهارم هجری، تهران: اشراقی، چ3.
معارف، مجید (1374)، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، مؤسسه ضریح.
مفید، محمد بن‌محمد (۱۴۱۴ق)، تصحیحاعتقاداتالإمامیه، قم: کنگره شیخ مفید، چ2.
منتظرالقائم، اصغر (1384)، تاریخ امامت، قم: معارف.
میرحامد، حسین بن‌محمدقلی (بی‌تا)، عبقات الانوار فی مناقب الائمه الاطهار، بی‌جا.
میلانی، سید محمدهادی (1391)، غلوپژوهی یا امامت‌ستیزی، تهران: راه نیکان.
نوبختی، حسن بن‌موسی (1361)، فرق الشیعه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
جعفری هرندی، محمد (1393)، «ﻣﻼک و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی ﺗﻘﯿﻪ در دوره ﺣﻀﻮر ﻣﻌﺼﻮﻣﺎن (ع)»، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال دهم، شماره 35، ص 11ـ44.
ب) لاتین:
Asatryan, Mushegh (2012), Heresy and Rationalism in Early Islam: The Origins and Evolution of the Mufaḍḍal-Tradition (Doctor of Philosophy): Yale University.
Asatryan, Mushegh (2015), “An Early Shi'i Cosmology; Kitab al-Ashbah wa l-Azilla and its Milieu”, Studia Islamica, 110, pp. 1-80.
Bar-Asher, Meir M. (1999), Scripture and Exegesis in Early Imamī Shiism, Brill.
Buckley, Ronald P. (1997), “The Early Shiite Ghulat”, Journal of Semitic Studies, XLII/2, Autumn, pp. 301-325.
Kohlberg, Etan (1975), “Some Imāmī-shī‘ī Views on Taqiyya”, Journal of the American Oriental Society, July-Sept, vol. 95 (3), pp. 395-402.
Kohlberg, Etan (2013), “Introduction” to Shi'i Hadith Section of Daftary, Farhad and Miskinzoda, Gurdof (editors), The Study of Shi'i Islam: History, Theology and Law, (Shi'i heritage series), I. B. Tauris, vol. 2, pp. 165-180.
Kohlberg, Etan (1983), “Shi’i Hadith” in The Cambridge History of Arabic Literature: Arabic Literature until the End of the Umayyad Period, London.
Kohlberg, Etan (1984), “Some Imāmī Views on the Sahāba”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam, vol. 5, pp. 143-176.
Kohlberg, Etan (ed.) (2003), Shiism, Ashgate/Variorum.
Modarressi, M. Hossein (1993), Crisis and Consolidation in the Formative Period of Shīʿite Islam: Abū Jaʿfar ibn Qiba al-Rāzī and His Contribution to Imāmite Shīʿite Thought, Princeton, NJ: Darwin Press.
Turner Cp. (2006), “The Tradition of Mufaḍḍal” and the Doctrine of the Rajʿa: Evidence of Ghuluww in the Eschatology of Twelver Shiʿism?”, Iran, vol. 44, pp. 175-195.