چیستی علم سکولار و علم دینی و معیارهای آن در دیدگاه استاد مصباح و آیت‌الله جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دین‌پژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 استادیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب

3 طلبه سطح دو حوزه علمیه

چکیده

علم دینی و تقابل آن با علم سکولار مسئله‌ای تمام‌ناشدنی است. آیت‌الله جوادی و استاد مصباح، که از بزرگان حوزوی و اندیشمندان برجسته تمدن اسلامی معاصر هستند، در حوزه چیستی و امکان علم دینی و تقابل آن با علم سکولار نظریه‌پردازی کرده‌اند. مقاله حاضر مقایسه‌ای است میان دیدگاه‌های این دو اندیشمند در خصوص معیار دینی و سکولار بودن علم. در این رهگذر هر یک از ایشان علی‌رغم اختلاف در تعریف و معیار علم دینی، تعریف و مصداق واحدی از علم سکولار ارائه و تبیین می‌کند. سکولار یا ضددین وصف ذاتی علم نیست، بلکه وصفی است که با در نظر گرفتن بستر، فلسفه­، فاعل و اهداف به یک علم انتساب پیدا می‌کند. در این بین آیت‌الله جوادی علم را، که حقیقتی الهی دارد، به اعتبار فاعل بر یک دوراهی قرار می‌دهد. اگر فاعل الهی و قائل به عناصر فلسفه الهی باشد، علمش دینی و اگر فاعل ملحد و ضددین باشد، علمش الحادی/سکولار لقب می‌گیرد. استاد مصباح علم را اگر استعداد و صلاحیت توصیف ارزشی داشته باشد، به ارزیابی دینی یا ضددینی درمی‌آورد. دیدگاه اخیر، صرف تنافی نداشتن علم با دین، در تمام مراحل از مبانی تا مسائل و آثار آن، را در دینی بودن علم کافی می‌داند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Nature of Secular and Religious Sciences and their Criteria in the Views of Ayatollah Mesbah and Ayatollah Javadi Amoli

نویسندگان [English]

  • jafar salemi 1
  • Mostafa Ja`fartayyari 2
  • mohammad mahdi Salemi 3
1 PhD student, religious studies, University of Religions and Denominations
2 Assistant professor, Department of Shiite Studies, University of Religions and Denominations
3 Level 2 student, Islamic Seminary School of Isfahan
چکیده [English]

The problem of religious science and its contrast to secular science is an unending debate. Ayatollah Javadi Amoli and Ayatollah Mesbah, two great figures of the Islamic seminary and two prominent scholars of contemporary Islamic civilization, have theorized about the nature and possibility of religious science and its contrast to secular science. The present paper is a comparative study of the views of these two scholars concerning criteria of religious and secular sciences. While they provide different definitions and criteria of religious science, they present the same definition and instance of secular science. Being secular or anti-religious is not an essential feature of any science. Instead, it is a feature ascribed to a science given its background, philosophy, practitioner, and goals. Ayatollah Javadi categorizes science, with its divine reality, into two types in terms of its practitioner. If the practitioner believes in elements of divine philosophy, then the science will be religious, and if the practitioner is atheist and anti-religious, then the science will be atheist or secular. Ayatollah Mesbah evaluates science as religious or anti-religious in terms of its disposition for value-based descriptions. The latter view considers a science as religious insofar as it does not conflict the religion at any stage from its foundations to its problems and effects..

کلیدواژه‌ها [English]

  • science and religion
  • religious science
  • secular science
  • Javadi Amoli
  • Mesbah Yazdi

منابع

باربور، ایان (1385)، علم و دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چ1.
باقری، خسرو (1382)، هویت علم دینی، نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم انسانی، قم: سازمان چاپ وانتشارات، چ1.
پایا، علی (1393)، «امتناع و عدم مطلوبیت علم دینی»، مجموعه مقالات علم دینی، دیدگاه‌ها و تحلیل‌ها، قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1386)، سروش هدایت، قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1387)، نسبت دین و دنیا، قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1388الف)، وحی و نبوت، تدوین حجت‌الاسلام علی زمانی، قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1388ب)، تفسیر تسنیم، تحقیق حجت‌الاسلام علی اسلامی، قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1388ج)، شمس الوحی تبریزی، قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1389)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، تدوین: حجت‌الاسلام احمد واعظی، قم: نشر اسراء.
حسنی، سیدحمیدرضا و همکاران (1392)، علم دینی، دیدگاه‌ها و ملاحظات، ویرایش دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
چالمرز، آلن‌اف (1390)، چیستی علم، ترجمه سعید زیباکلام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
سروش، عبدالکریم (1379)، علم چیست؟ فلسفه چیست؟، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
سوزن‌چی، حسین (1389)، معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چ1.
قربان‌زاده، مهدی (1393)، ارزیابی ادله موافقان ومخالفان علم دینی، قم: نشر ادیان، چ1.
قربانی، قدرت‌الله (1392)، نظریه‌های علم مسیحی در جهان غرب، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
گلشنی، مهدی (1390)، از علم سکولار تا علم دینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1382)، کاوش­ها و چالش­ها، تدوین محمدمهدی نادری، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393)، رابطه علم و دین، تدوین: علی مصباح یزدی، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
نصر، حسین (1359)، علم و تمدن در اسلام، ترجمه احمد آرام. تهران: شرکت انتشارات خوارزمی.
ولایتی، علی‌اکبر (1386)، فرهنگ و تمدن اسلامی، قم: دفتر نشر معارف، چ5.
ویلسون، برایان (1377)، «عرفی شدن»، مجموعه دین، اینجا، اکنون، تهران: نشر قطره، چ1.
Crockett, Clayton (2001), Secular Theology, Londaon: Routledge.