خاستگاه‌شناسی متمهدیان در ادعای مهدویت بررسی موردی سید محمد نوربخش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد عرفان و تصوف دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشجوی دکتری شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

ظهور و بروز طیف‌های گسترده و متنوع با اندیشه‌های متقابل در حوزه مدعیان مهدویت، آموزه مهدویت و مهدی‌باوری را، که عامل انسجام‌بخش ملل و فرق اسلامی و حتی سایر ادیان الاهی انگاشته می‌شد، به صورت نوعی مسئله و آسیب دینی و مذهبی در آورده است؛ چه اینکه فقدان مفهوم‌شناسی دقیق مهدویت در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اخلاقی، عرفانی و کلامی، و همچنین تفکیک‌نکردن در معانی لغوی و اصطلاحیِ مهدویت و تعیین مصادیق هر کدام، باعث شده است هر تلاش اصلاحی، هرچند در قالب جنبش‌های ضد استعماری و استقلال‌طلبانه، نیز در زمره نهضت‌های مهدوی و رهبران چنین جریان‌هایی به عنوان مدعیان مهدویت شناخته شوند. این تحقیق با تکیه بر منابع کتاب‌خانه‌ای و با رویکرد توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخ‌گویی به این پرسش است که خاستگاه و عامل اصلی در دعاوی و حرکت سید محمد نوربخش کدام یک از بسترها و محرک‌های اندیشه‌ای و اجتماعی بوده است. در این مقال، پس از تحقیق، بررسی و برشمردن خاستگاه‌های وی در ادعای مهدویت روشن شد که ادعای مهدویت وی بیش از آنکه منشأ کلامی یا حدیثی داشته باشد منشأ و رویکرد صوفیانه، عرفانی، خانوادگی و اجتماعی داشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Origin Ground for Those False Claimants of Mahdaviat (A Case Study of Seyyed Mohammad Noorbakhsh)

نویسندگان [English]

  • Sayyed Ghasem Safari 1
  • Hamed Gharaati 2
1 M.A. student of Sufism at the University of Religions and Denominations
2 PhD student at the University of Religions and Denominations
چکیده [English]

The emergence of a broad and diverse spectrum of conflicting ideas in the field of Mahdism has led the belief to be a damage and danger against the essence of Islam and society, instead of being a powerful agent for uniting Islamic sects and even other Divine religions as has been well known. The problem lies in lack of an accurate terminology of the concept with regard to social, political, cultural, ethical, spiritual and theological, as well as the literal and technical fields. Such a case has caused every reformative effort, even those for independent ideas and freedom to be misleadingly called as a case of Mahdism and its leader as the claimant of Mahdi. The study on the basis of library resources and analytical approach, has sought to respond the question of the origin and the main cause of Sayyed Mohammad Noorbakhsh`s claims. In this essay, it has been made clear that his messianic claims have been rooted in Sufism, society and family, not in theology and hadith.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sayyed Mohammad Noorbakhsh
  • Noorbakhshiyyah
  • social origin
  • literally messianic
  • mystical

مراجع

منابع

قرآن کریم.
آشتیانی، سید جلال‌الدین (1370). شرح مقدمه قیصری بر فصوص، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
ابن عربی، محیی الدین (1946). فصوص الحکم، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة، الطبعة الاولی.
ابن عربی، محیی الدین (بی‌تا). الفتوحاتالمکیه، بیروت: دار الصادر، الطبعة الاولی.
الاکوش، احمد کاظم (1429). ادعاء المهدیة عبر التاریخ، بیروت: دار السجاد.
بلخی (مولوی)، مولانا جلال‌الدین محمد (1373). مثنوی معنوی، محقق و مصحح: توفیق سبحانی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول.
تأمر، عارف (1377). اسماعیلیه و قرامطه، ترجمه: حمیرا زمردی، تهران: انتشارات جامی.
جلالی شیجانی، جمشید (1390). «تأثیر آرای ابن‌عربی بر تفکر عرفانی سید محمد نوربخش»، در: فصل‌نامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناسی، س7، ش23، ص39-58.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1333). تاریخ حبیب ‌السیر فی اخبار افراد البشر، تهران: چاپ محمد دبیرسیاقی.
رنجبر، محمدعلی (1382). مشعشعیان، تهران: انتشارات آگاه، چاپ اول.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1389). دنباله جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ هشتم.
سمنانی، علاءالدوله (1366). چهل مجلس، به کوشش: نجیب مایل هروی، تهران: نشر ادیب.
التستری، القاضی نورالله (1365). مجالس المؤمنین، تهران: اسلامیه.
الشیبی، مصطفی کامل (1359). تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری، ترجمه: علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: انتشارات امیرکبیر.
طباطبایی الفخری (ابن‌طقطقی)، محمد بن علی (1360). تاریخ فخری، ترجمه: محمد وحید گلپایگانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ دوم.
کربلایی تبریزی، حافظ حسین (1383). روضات الجنان و جنات الجنان، تکمله و تصحیح: جعفر سلطان القرائی، تبریز: انتشارات ستوده، چاپ اول.
کشمیری، محمدعلی (2006). تحفةالاحباب، ترتیب و تدوین و تصحیح متن و ترجمه: غلام رسول‌ جان، دهلی: جان پبلکیشنز.
لاهیجی، شمس الدین محمد (1374). مفاتیحالاعجازفیشرحگلشنراز، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوار، چاپ دوم.
نوربخش، سید محمد (1391). رساله الهدی، در: جعفریان، رسول، مهدیان دروغین، تهران: نشر علم، چاپ اول.
نوربخش، سید محمد (1925). غزلیاتسید محمدنوربخش، تصحیح: محمد شفیع مولوی، ضمیمه مجلهاورینتلکالجمگزین1، ش1.
نوربخش، سید محمد (بی‌تا الف). رسالهاعتقادیه، نسخه شماره 7410، کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی.
نوربخش، سید محمد (بی‌تا ب). رسالهواردات، نسخه شماره 6/329، کتاب‌خانه مجلس شورای اسلامی.
نوربخش، سید محمد (بی‌تا ج). سواد مکتوببهعلاءالدوله، نسخه شماره 3654، کتاب‌خانه مرکزی دانشگاه تهران.
نوربخش، سید محمد (بی‌تا د). مکتوب درجوابسؤالامیرکیا، نسخه شماره 4190، کتاب‌خانه ملک.
نوربخش، سید محمد (بی‌تا و). جواب وزیر من منشآت حضرت، نسخه شماره 4190، کتاب‌خانه ملک.
نوربخش، سید محمد (بی‌تا ه). بیان عوالم خمس، نسخه شماره 4057، کتاب‌خانه ملک.
واله اصفهانی، محمدیوسف (1379). خلد برین؛ روضه‌های ششم و هفتم (تاریخ تیموریان و ترکمانان)، تهران: چاپ میرهاشم محدث.
هالیستر، جان نورمن (1373). تشیع در هند، ترجمه: آزرمیدخت مشایخ فریدنی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
یارشاطر، احسان (1383). شعر فارسی در عهد شاهرخ، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
یاقوت الحموی، شهاب الدین ابو عبدالله یاقوت بن عبدالله (1995). معجم البلدان، بیروت: دار الصادر، الطبعة الثانیة.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار