بررسی تحلیلی علم غیب غیرپیامبران در میان امامیه و دیگر مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

10.22034/jis.2023.399831.1895

چکیده

همه متکلمان اسلامی در اینکه علم غیب ذاتی از آنِ خداوند است اتفاق نظر دارند، اما درباره علم غیب بشر، اعم از پیامبران و غیرپیامبران، اختلاف نظر بسیار وجود دارد. اکثر متکلمان علم غیب پیامبران را پذیرفته‌اند اما درباره علم غیب غیرپیامبران اختلاف نظر فراوان است. چنانچه برخی همچون معتزله و ماتریدیه معتقدند غیر از خداوند فقط پیامبران علم غیب دارند؛ اشاعره، ابن‌تیمیه از سلفیه و اسماعیلیه معتقدند علاوه بر پیامبران، غیرپیامبران هم می‌توانند علم غیب داشته باشند؛ امامیه نیز علم غیب پیامبران را حتمی دانسته و درباره غیرپیامبران معتقدند اولیای الاهی، به‌خصوص ائمه اطهار (ع) نیز علم غیب دارند. با این حال برخی از آنان گستره این علم را مقید و برخی مطلق می‌دانند. در این پژوهش ابتدا علم غیب را با استناد به قرآن کریم بررسی می‌کنیم و در ادامه نمونه‌ای از دیدگاه متفکران هر یک از مذاهب اسلامی را ذکر، و ادله‌شان را تحلیل و ارزیابی می‌کنیم و نشان می‌دهیم دیدگاه مذاهب اسلامی غیر از امامیه با اشکالات متعددی روبه‌رو است و در مقابل نظر امامیه با استناد به دلایل متقن نقلی و عقلی اثبات‌پذیر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analytical Study of Non-prophets' Unseen Knowledge in the View of Imamiyya and Other Islamic Denominations

نویسنده [English]

  • seyed mohammad mahdi hosseinpoor
Assistant Professor, Department of Theological Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

All Islamic theologians agree that the unseen knowledge is inherent to God, but there are many differences of opinion regarding the unseen knowledge of human beings; both prophets and non-prophets. Most theologians have accepted the unseen knowledge of prophets, but there are many differences of opinion about the unseen knowledge of non-prophets. Some, like Mutazilites and Maturidis, believe that apart from God, only the prophets have the knowledge of the unseen. Asharis, Ismailis, and Ibn Taymiyyah from the Salafism believe that in addition to prophets, non-prophets can also have unseen knowledge. Imamiyya also considers the unseen knowledge of the prophets to be certain and regarding non-prophets, they believe that the saints, especially the infallible Imams (AS) also have the knowledge of the unseen. However, some of them consider the scope of this knowledge to be limited and some consider it to be absolute. In this research, we first examine the knowledge of the unseen referring to the Holy Quran, and then, as an example, mention the viewpoint of the thinkers of each Islamic denomination and analyze and evaluate their arguments. The findings show that the view of Islamic denominations other than Imamiyya is facing many problems, and on the other hand, the view of Imamiyya is provable by referring to strong narrative and intellectual reasons.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Unseen Knowledge
  • Intellectual
  • Narrative
  • Non-prophets
  • Islamic Denominations

مراجع

قرآن کریم.
ابن ابی الحدید (بی‌تا). شرح نهج البلاغة، بیروت: مؤسسه اعلمی، ج1، 2 و 10.
ابن ابی العز (2005). شرح العقیدة الطحاویة، تحقیق: ناصر الدین آلبانی، بغداد: دار الکتاب العربی.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (بی‌تا الف). الرد علی المنطقیین، بیروت: دار المعرفة.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (بی‌تا ب). منهاج السنة النبویة، بیروت: دار الکتب العلمیة، ج8.
ابن حجر الهیتمی، أحمد بن محمد بن علی (بی‌تا). الفتاوی الحدیثیة، بی‌جا: دار الفکر، ج1.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1405). لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزة، ج1.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق: محمد جعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ج9.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1402). صحیح البخاری، بی‌جا: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، ج6.
تفتازانی، سعد الدین (1352). شرح العقائد النسفیة، بی‌جا: سیدیان.
حسنی، عبدالله بن حمزه (1422). شرح الرسالة الناصحة بالادلة الواضحة، صعده: مرکز اهل بیت للدراسات الاسلامیة، ج1.
حلی، حسن بن یوسف (1401). أجوبة المسائل المهنائیة، قم: مطبعة الخیام.
حیدری معتزلی، ابوسعید بن نشوان (بی‌تا). الحور العین، تحقیق: کمال مصطفی، تهران: بی‌تا.
خطیب، صالح احمد (1404). الامام زید بن علی المفتری علیه، بیروت: المکتبة الفیصلیة.
رازی حنفی، ابو بکر احمد (بی‌تا). شرح بدء الامالی، تحقیق: ابو عمرو حسینی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات الفاظ القرآن، باهتمام: صفوان عدنان داوودی، دمشق: دار القلم.
ربانی گلپایگانی، علی (1387). کلام تطبیقی نبوت و امامت و معاد، قم: جامعة المصطفی العالمیة.
سبحانی، جعفر (1413). مفاهیم القرآن، به ‌کوشش: جعفر الهادی، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، ج3.
سلطانی، مصطفی (1390). تاریخ و عقاید زیدیه، قم: نشر ادیان.
سید مرتضی (1407). الشافی فی الامامة، تهران: مؤسسة الصادق، ج2.
سید مرتضی (بی‌تا). تنزیه الانبیاء والائمة، قم: منشورات رضی.
صدوق، محمد بن علی (1349). کمال الدین و تمام النعمة، طهران: دار الکتب العلمیة.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع‌ البیان فی تفسیر القرآن، تهران:‌ ناصر خسرو، ج4 و 10.
طبری، محمد بن جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر آی القرآن، بیروت: دار المعرفة، ج20.
طوسی، ابو جعفر محمد بن الحسن (1362). تمهید الاصول فی علم الکلام، تصحیح: مشکاة‌الدینی، تهران: دانشگاه تهران.
طوسی، ابو جعفر محمد بن الحسن (بی‌تا). تفسیر تبیان، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج8.
غازی عنایت (بی‌تا). شبهات حول القرآن و تفنیدها، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
الغنیمان، احمد بن عبدالله (1425). علم الغیب فی الشریعة الاسلامیة، مدینه: نشر جامعة الاسلامیة.
فخر الدین رازی، محمد بن عمر (1420). مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج17.
فیض کاشانی، ملامحسن (1415). تفسیر الصافی، تحقیق: حسین اعلمی، تهران: صدر، ج2.
قاضی عبدالجبار (بی‌تا). المغنی فی أبواب التوحید والعدل، به ‌کوشش: محمود محمد قاسم، بی‌جا: بی‌نا.
قاضی نعمان (1997). المجالس والمسایرات، تحقیق: الحبیب الفقی، ابراهیم شبوح، محمد الیقلاوی، بی‌جا: دار الغرب الإسلامی.
کراجکی، ابی الفتح محمد بن علی بن عثمان (1985). کنز الفوائد، بیروت: دار الاضواء، ج1.
لاهیجی، شریف محمد بن علی (1373). تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق: جلال‌الدین حسینی ارموی، تهران: دفتر نشر داد، ج2.
مجلسی، محمد باقر (1362). بحار الأنوار، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ج26 و 42.
مجلسی، محمد باقر (1369). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تصحیح: رسولی محلاتی، ج3، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
محمد بن عبد الوهاب (بی‌تا). ثلاثة الأصول و ادلتها، ریاض: مطابع الریاض، ج1.
مطهری، احمد؛ کاردان، غلام‌رضا (1361). ع‍لم پی‌ام‍ب‍ر و امام در ق‍رآن، قم: مؤسسه در راه ح‍ق.
مظفر، محمد حسین (1402). علم الامام، بیروت: دار الزهراء.
مفید، محمد بن محمد نعمان (1396). الفصول المختارة من العیون والمحاسن، قم: مکتبة الداوری، ج1.
مفید، محمد بن محمد نعمان (1413). اوائل المقالات فی المذاهب المختارات، تهران: دانشگاه تهران.
مکارم شیرازی، ناصر (1379). الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب، ج3.
مکارم شیرازی، ناصر؛ و دیگران (1374). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ج7 و 25.
موسوی همدانی، سید محمدباقر (1374). ترجمه تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج7 و 12.
نادم، محمدحسن (1388). علم امام: مجموعه مقالات، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
نادم، محمدحسن (1395). علم غیب از نگاه عقل و وحی، قم: نشر ادیان.
نوبختی، حسن بن موسی (1361-1362). فرق الشیعة، تهران: علمی و فرهنگی.
یحیی بن الحسین بن قاسم بن إبراهیم (1421). مجموع رسائل الإمام الهادی إلی الحق القویم یحیی بن الحسین بن قاسم بن إبراهیم، تحقیق: عبدالله بن محمد شاذلی، صنعا: مؤسسة الامام زید بن علی الثقافیة.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار