رویکرد ملاصدرا به تأویل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

2 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

10.22034/jis.2022.304946.1706

چکیده

رویکرد ملاصدرا در مواجهه با ظواهر آیات قرآن رویکردی متفاوت با رویکرد مشهور مفسران و حکیمان است. مشهور در مواجهه با برخی از ظواهر قرآن کریم که التزام به آنها دشوار است راه تأویل را پیموده و از معنای ظاهری لفظ فاصله می‌گیرند. غالب این ظواهر درباره توصیف خداوند به صفاتی است که او را به بندگان خویش تشبیه می‌کند. به‌علاوه، ظواهر آیات مرتبط با معاد نیز در معرض تأویل قرار گرفته است. اما ملاصدرا از مخالفان رویکرد تأویلی است و در آثارش، به‌خصوص در تفسیر قرآن کریم و رساله متشابهات القرآن، به مناسبت بحث از آیات متشابه، به مسئله تأویل پرداخته است. وی با تقسیم ضمنی تأویل به تأویل درست و نادرست، رویکرد اصلی تأویل نادرست را التزام‌نداشتن به ظواهر الفاظ دانسته است. به نظر وی، ظواهر آیات و روایات را همان‌گونه که هست، بدون اینکه در آن تصرفی صورت گیرد، باید پذیرفت، دست‌کم تا زمانی که دلیل کافی و توجیه درستی بر آن وجود داشته باشد که در بسیاری از بحث‌ها همچون بحث معاد وجود ندارد و می‌توان همه آنچه در آیات و روایات در این باره آمده است، به معنای ظاهری‌اش پذیرفت. با این حال، ملاصدرا از افتادن به ظاهرگرایی نیز هراس دارد و آن را نفی می‌کند و سخن از تأویل صحیح یا «تحقیق» به میان می‌آورد. به این ترتیب، او به دنبال نظریه‌ای است که هم قادر به حفظ ظاهر الفاظ باشد و هم با قواعد عقلی مخالفت نکند. او نظریه روح معنا را واجد این دو خصوصیت شمرده است. این نوشتار به تبیین رویکرد ملاصدرا در نقد تأویل و ادله‌اش می‌پردازد و اینکه چگونه ملاصدرا نظریه مجاز را نقد کرده و به جای آن از نظریه روح معنا دفاع می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Molla Sadra's Approach to Allegorical Interpretation

نویسندگان [English]

  • roohollah foroghi 1
  • ahmad abedi 2
  • ali allahbedashti 2
1 PhD Student in Islamic Theology, University of Qom, Qom, Iran
2 Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Molla Sadra's approach to confronting the apparent meanings of the Quranic verses is different from that of the famous commentators and philosophers. When faced with such meanings of the Holy Quran, which are difficult to adhere to, they provide allegorical interpretations and distance themselves from the apparent meanings of the words. Most of these meanings are about describing God with attributes that make him similar to his servants. In addition, the apparent meanings of the verses related to resurrection have also been subjected to allegorical interpretation. However, Molla Sadra is one of the opponents of the allegorical approach and in his works, especially in Tafsir Quran Karim and Resaleh Moteshabehat al-Quran, he discussed the issue of allegorical interpretation while discussing the similar verses. By implicitly dividing interpretation into correct and incorrect, he considered the main approach of incorrect allegorical interpretation to be not adhering to the apparent meanings of words. In his opinion, the apparent meanings of verses and narrations should be accepted as they are, without any changes, at least until there is a sufficient reason and proper justification for it, which is not found in many issues such as the resurrection. Therefore it is possible to accept everything that is mentioned in the verses and hadiths in this regard, in its apparent meaning. However, Molla Sadra is also afraid of falling into superficialism and rejects it and mentions the correct allegorical interpretation or research. Thus, he is looking for a theory that can preserve the apparent meanings of words and does not contradict rational principles. He considered the theory of the spirit of meaning to have these two characteristics. This article explains Molla Sadra's approach to criticizing allegorical interpretation and his arguments. It also deals with how Molla Sadra criticizes the theory of metaphor and instead defends the theory of the spirit of meaning.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Allegorical Interpretation
  • Word
  • Meaning
  • Spirit of Meaning
  • Metaphor
قرآن کریم.
اسعدی، محمد؛ طیب‌حسینی، سید محمود (1389). پژوهشی در محکم و متشابه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان سمت.
جوادی آملی، عبدالله (1379). قرآن در قرآن، قم: اسراء.
زمخشری محمود (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتب العربی.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1354). المبدأ والمعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1360 الف). اسرار الآیات، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1360 ب). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1363). مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1366). تفسیر القرآن الکریم، قم: بیدار.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تهران: حکمت.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1383). شرح أصول الکافی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1387). سه رسائل فلسفی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1422). شرح الهدایة الاثیریة، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث.
شیواپور، حامد (1394). نظریه روح معنا در تفسیر قرآن، قم: دانشگاه مفید.
طباطبایی، محمدحسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، فضل بن حسن (1377). تفسیر جوامع الجامع، تهران: دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: شیخ آغابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عبودیت، عبدالرسول (1388). درآمدی بر حکمت صدرایی، تهران: سمت.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1420). مفاتیح الغیب: تفسیر فخر رازی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.