ویژگی‌ها و روش‌های تاریخ‌نگاری در عصر ممالیک (648 تا 923 ه.ق.)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

3 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22034/jis.2023.293695.1682

چکیده

تاریخ‌نگاری اسلامی از قرن هفتم تا دهم هجری در غرب جهان اسلام با رونق و رشد فزاینده‌ای مواجه شد، به‌ویژه در ایام ممالیک، مصر شاهد دگرگونی‌های فرهنگی و آموزشی شگرفی بود. با مطالعه متون تاریخی محل توجه اندیشمندان علم تاریخ‌نگاری و مهاجرت مورخان از شرق که تجارب ارزنده‌ای داشته‌اند، و با انتقال مراکز آموزشی از بغداد به قاهره، و نیز بررسی‌های انجام‌شده بالندگی و افتخار بزرگی برای جهان اسلام رقم زدند و دومین مرحله طلایی را در فرهنگ و تمدن اسلامی به وجود آوردند. حال این پرسش مطرح است که: تاریخ‌نگاری در دوره ممالیک از چه ویژگی‌ها و روش‌هایی برخوردار بوده است؟ این پژوهش با تکیه بر منابع دست اول و نیز با مطالعات و تحقیقات به روش توصیفی‌تحلیلی، قصد دارد در غرب جهان اسلام چگونگی شکل‌گیری و تأثیر تاریخ تاریخ‌نگاری، ورود فقها به تاریخ‌نگاری، استفاده از گونه‌های منابع تاریخ‌نگاری، شرح‌حال‌نویسی، تلخیص، تتمه، ذیل، و مختصرنویسی را بر رشد و رونق تاریخ‌نگاری بررسی و تحلیل کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Study on the Characteristics and Methods of Historiography in the Mamluk Era (648-923 AH)

نویسندگان [English]

  • amirhosein sharifi 1
  • sattar oudi 2
  • ramazan aezai 3
1 PhD Student in Islamic History and Civilization, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of History, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Department of History, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

From the 7th to the 10th century AH, Islamic historiography flourished in the west of the Islamic world, and especially during the Mamluk era, Egypt witnessed tremendous cultural and educational transformations. Through the study of historical texts of interest to the thinkers of historiography, the migration of historians from the East who had valuable experiences, the transfer of educational centers from Baghdad to Cairo, and the conducted investigations, they established great growth and honor for Islamic world and created the second golden stage in Islamic culture and civilization. Therefore, the following question is raised: What are the characteristics and methods of historiography in the Mamluk period? This research, relying on the first-hand sources and conducting descriptive and analytical studies, aims to examine and analyze the following issues: how the history of historiography was formed and influenced in the western Islamic world, the entry of jurists into historiography, the use of types of historiographical sources, biography, summaries, sequels, and summaries on the growth and prosperity of historiography.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mamluk
  • Historiography
  • Methods
  • Historians
  • Egypt
  • Levant

مراجع

ابن ایاس، محمد بن احمد (1960). بدائع الزهور فی وقایع الدهور، قاهره: مکتبة مدیوس.
ابن ایبک دواداری، ابو بکر بن عبد الله (1982). کنز الدرر و جامع الغرر، به کوشش: ببرندراتکه، قاهره: بی‌نا، ج4 و 6.
ابن تغری بردی، جمال الدین (1361). ألنجوم الزاهرة فی ملوک مصر والقاهرة، قاهره: مؤسسة المریة العامة.
ابن تغری بردی، جمال الدین (بی‌تا). ألمنهل الصافی والمستوفی بعد الوافی، قاهره: بی‌نا.
ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی (1395). المنتظم فی تاریخ الأمم والملوک، تحقیق: محمد عبد القادر عطاء و مصطفی عبد القادر عطاء، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن حجر عسقلانی، شهاب الدین احمد بن علی (1972). الدرر الکامنة، تحقیق: حسن حبشی، قاهره: بی‌نا، ج1.
ابن حجر عسقلانی، شهاب‌الدین احمد بن علی (1393). إنباء الغمر بأبناء العمر، حیدرآباد دکن: بی‌نا، ج1.
ابن خلکان، شمس الدین احمد بن محمد بن ابی بکر (بی‌تا). وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، تحقیق: احسان عباس، بیروت: دار صار، ج1.
ابن شاکر کتبی، صلاح الدین محمد (بی‌تا). فوات الوفیات والذیل علیها، تحقیق: احسان عباس، بیروت: دار صادر، ج1.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1398). البدایة والنهایة، بیروت: دار الفکر.
ابن واصل، ابو عبد الله جمال الدین محمد بن سالم (1372). مفرج الکروب فی اخبار بنی ایوب، تحقیق: جمال الدین شیال، قاهره: جامع قاهرة.
ابن وردی، ابو حفص زین الدین عمر بن مظفر بن ابی الفوارس (1969). تاریخ ابن‌وردی، نجف: بی‌نا، ج1.
ابو الفداء، عماد الدین اسماعیل بن علی (1417). المختصر فی أخبار بشر، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابو ملهم، احمد (1405). مقدمة البدایة والنهایة، بیروت: بی‌نا.
پاک، محمدرضا (1387). «پیدایی و گسترش تاریخ‌نگاری در غرب اسلامی: مدرسه تاریخ‌نگاری افریقیه - تونس در دوره حفصی»، در: تاریخ‌پژوهان، ش13، ص25-54.
ثابت، فریبا (1387). «پیشینیان فرهیخته: ابن‌ابی‌اصیبعه»، در: کتاب ماه علوم و فنون، ش104، ص28-29.
حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله (1419). کشف الظنون عن اسامی کتب والفنون، بیروت: دار الکفر.
حسینی طباطبایی، مصطفی (1375). نقد آثار خاورشناسان، تهران: چاپخش.
حضرتی، حسن؛ شریعت‌جو، منیره (1388). «نقد درونی و بیرونی تاریخ‌نگاری ابن‌کثیر در البدایة والنهایة»، در: تاریخ اسلام، س10، ش37، ص149-186.
الحلوجی، دالیا عبد الستار (2008). کتب التراجم فی تراث العربی بن بدایة القرن السابع حتی نهایة القرن الثانی عشرة للهجرة، مصر: مکتبة الزهراء الشرق.
ذهبی، محمد بن احمد (1415). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر والأعلام، کویت: محمد رشاد، ج15 و 36.
رکن الدین، بیبرس منصوری (1407). التحفة الملوکیة فی دولة الترکیة، قاهره: عبد الحمید صالح حمدان.
زیاده، محمد مصطفی (1949). المورخون فی مصر فی القرن الخامس عشر (القرن التاسع عشر المیلادی)، قاهره: مطبعة لجنة التألیف والنشر.
زیدان، جرجی (1922). تاریخ اللغة العربیة، مصر: دار الهلال.
سالم، عبد العزیز (1918). التاریخ والمورخون العرب، بیروت: دار النهضة العربیة، سرکیس: چاپی.
سبکی، تاج الدین (بی‌تا). الطبقات الشافعیة الکبری، تحقیق: عبد الفتاح الجلو، محمد محمد الطناحی، بی‌جا: دار احیاء الکتب العربیة.
سخاوی، شمس الدین (1315). التبر المسبوک فی ذیل السلوک، قاهره: بولاق.
سخاوی، شمس الدین (1975). الضوء اللامع لاهل القری التاسع، قاهره: بی‌نا.
سید نشار (1993). تاریخ المکتبات فی مصر العصر المملوکی، تقدیم: محمد فتحی عبد الهادی و جوزیف نسیم یوسف، بی‌جا: دار المصدریة اللبنانیة، الطبعة الاولی.
صفدی، خلیل (1410). أعیان العصر، جلد تصویری به کوشش: فؤاد سزگین، فرانکفورت: بی‌نا، ج1.
عبد الستار، شیخ (1994). الحافظ الذهبی: مورخ الاسلام، امام العدلین والمجرمین، دمشق: بی‌نا.
عبد الغنی، حسن (بی‌تا). التراجم والسیر، بی‌جا: دار المعارف، الطبعة الثانیة.
عز الدین علی، محمد کمال الدین (1414). دراسات نقدیة فی المصادر التاریخیة، بیروت: عالم الکبیر.
عینی، محمود بن احمد (1409). عقد الجمعان فی تاریخ أهل الزمان، قاهره: الهیئة المصریة، ج1.
غفرانی، علی (1378). «مروری بر منابع تاریخی دوره ممالیک»، در: مقالات و بررسی‌ها، ش66، ص245-260.
فوزی، فاروق عمر (1425). التدوین التاریخی عند المسلمین، الامارات العربیة المتحدة: مرکز زاید التراث والتاریخ.
کافیجی، محیی الدین (1410). فالمختصر فی علم التاریخ، التحقیق: محمد کمال الدین عز الدین بن علی، بیروت: عالم الکتاب.
گیب، همیلتن (1380). اسلام: بررسی تاریخی، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: علمی و فرهنگی.
محمود عبد الدائم، عبد العزیز (1996). مصر فی عصر الممالیک والعثمانیین، قاهره: جامع قاهره.
مصطفی، شاکر (1990). التاریخ العربی والمورخون، بیروت: دار العلم للملایین، ج3.
مقریزی، احمد بن علی (1407). المقفی الکبیر، تحقیق: محمد الیعلاوی، بیروت: دار العرب الاسلامی، التراث العربی.
مقریزی، احمد بن علی (بی‌تا). المواعظ الإعتبار بذکر الخطط والآثار، بغداد: بی‌نا.
نویری، احمد بن عبد الوهاب (1404). نهایة الأرب فی فنون الأدب، بی‌جا: دار ثابت.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار