نقش وُزرا در فراز و فرود حکومت فاطمیان مصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه تاریخ، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه تاریخ،‌ واحد یادگار امام خمینی(ره)شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه تاریخ،‌ واحد یادگار امام خمینی(ره)شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22034/jis.2023.293359.1680

چکیده

فاطمیان از دولت‌های مهم و قدرتمند سیاسی، مذهبی و فرهنگی جهان اسلام، به‌ویژه مذهب تشیع، بودند که با به‌کارگیری وزرایی توانمند به اوج قدرت رسیدند. خدمات فراوانی در حوزه گسترش فرهنگ و شعائر دینی تشیع اسماعیلی انجام دادند؛ سپس بر اثر عملکرد ضعیف وُزرا، از جمله قدرت‌طلبی، اقدامات تفرقه‌افکنانه و پشت‌کردن به مذهب رو به افول رفتند. این نوشتار بر پایه روش توصیفی‌تحلیلی، نخست خاستگاه پیدایش جایگاه وزارت در ساختار دولت فاطمی را بیان می‌کند و از کارکرد وزرای فاطمیان می‌گوید. سپس دو گونه وزارت تنفیذ و تفویض در حکومت فاطمیان را می‌شناساند و از تغییر ساختار تشکیلاتی حکومت و ورود وزرا به صحنه قدرت و انتقال تدریجی قدرت از خلفای فاطمی به وزرا سخن به میان می‌آورد. نقش وزرا در تثبیت دولت فاطمیان و گسترش قلمروشان و سامان‌دهی به ساختار اداری تشکیلاتشان و تثبیت و تقویت مذهب اسماعیلیه و رساندن حکومت فاطمیان به اوج قدرت و نفوذ را بیان می‌کند و با تبیین عوامل افول این دولت قدرتمند، همچون جنگ قدرت وزرا، سوء تدبیر در برابر شورش‌های محلی قبایل داخلی و منازعات خارجی، سیاست‌زدگی و تقیدنداشتن وزرا به مذهب اسماعیلی، از نقش آنان در این فروپاشی پرده برمی‌دارد

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Role of Ministers in the Ups and Downs of the Egyptian Fatimid Government

نویسندگان [English]

  • abbas shirmohamadi 1
  • Mahdi Glojan 2
  • Fereshteh Sadat Etefaghfar 3
1 Department , Yadegar-e-Imam Khomeini (RAH) Shahre - Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor of History, Yadgar-e Imam Khomeini (ra) Branch, Shahr-e-Rey, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor،Department of History،Yadegar-e-imam khomeini (RAH) shahre rey branch،Islamic Azad University،Tehran، Iran.
چکیده [English]

The Fatimids were politically, religiously, and culturally one of the most important and powerful states in the Islamic world, especially in Shiism, which reached the peak of power by employing capable ministers. They did a lot of services in the field of expanding Ismaili Shia culture and religious rituals. However, they declined due to the poor performance of the ministers, including power-seeking, divisive actions, and turning away from religion. Using the descriptive and analytical method, this article first explains the origin of the ministry position in the structure of the Fatimid government and discusses the function of the Fatimid ministers. Then it introduces two types of ministries of enforcement and delegation in the Fatimid government. Next, the paper deals with the change in the organizational structure of the government, the seizure of power by the ministers, and its gradual transfer from the Fatimid caliphs to the ministers. After that, it explains the different roles of the ministers in stabilizing the Fatimid state, expanding their territory, organizing the administrative structure of their organizations, stabilizing and strengthening Ismailism, and bringing the Fatimid government to the peak of power and influence. Finally, their role in the collapse of this powerful government is revealed by explaining the factors of the decline of the government, such as the power struggle between the ministers, mismanagement against the local rebellions of internal tribes and foreign conflicts, politicization and the ministers' lack of adherence to the Ismailism

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fatimids
  • Ismaili Organizations
  • Ismailis of Egypt
  • Fatimid Ministers
  • Salah al-Din Ayubi
  • Badr al-Jamali
آربری، آرتور جان؛ و دیگران (1390). تاریخ اسلام کمبریج، ترجمه: احمد آرام، تهران: امیرکبیر.
ابن اثیر، عزالدین (1382). تاریخ الکامل، تهران: اساطیر.
ابن تغری بردی، جمال الدین (1935). النجوم الازهر فی ملوک مصر و قاهره، قاهره: مطبعة دار الکتب المصریة.
ابن خلدون، عبدالرحمن (1357). العبر، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
ابن خلدون، عبدالرحمن (1383). مقدمه، ترجمه: محمدپروین گنابادی، تهران: علمی و فرهنگی.
ابن صیرفی، علی بن منجب (1429). الاشارة الی من نال الوزارة، تحقیق: عبدالله مخلص، بی‌جا: مطبعة المحمد العلی الفرنسی.
بدوی، عبد المجید ابوالفتوح (1408). التاریخ السیاسی والفکری للمذهب السنی فی المشرق الاسلامی من القرن الخامس الهجری حتی سقوط بغداد، قاهره: دار الوفاء.
تأمر، عارف (1377). اسماعیلیه و قرامطه، ترجمه: حمیرا زمردی، تهران: جامی.
تأمر، عارف (1980). الموسوعة التاریخیة للخلفاء الفاطمیین، قاهره: دار الجیل.
چلونگر، محمدعلی (1390). تاریخ فاطمیان و حمدانیان، تهران: سمت.
چلونگر، محمدعلی (1395). دولت‌های شیعی در تاریخ، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبدالله (1375). جغرافیای حافظ ابرو، تصحیح: صادق سجادی، تهران: بنیان.
حسن، ابراهیم حسن (1932). الفاطمیون فی المصر، قاهره: الامیریة.
حلبی، علی‌اصغر (1390). تاریخ اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام، تهران: پیام نور.
خرابشه، سلیمان (1385). رقابت عباسیان و فاطمیان در سیادت بر حرمین شریفین، ترجمه: رسول جعفریان، تهران: مشعر.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1355). دستور الوزراء، تصحیح: سعید نفیسی، تهران: علمی و فرهنگی.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1380). حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، تصحیح: جلال‌الدین همایی، تهران: علمی و فرهنگی.
دفتری، فرهاد (1378). مختصری در تاریخ اسماعیلیه، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: فروزان.
دفتری، فرهاد (1386). تاریخ عقاید اسماعیلیه، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: فروزان.
رشاد، محمد (1373). جنگ‌های صلیبی، تهران: اندیشه.
زیدان، جرجی (1389). تاریخ تمدن اسلامی، ترجمه: علی جواهرکلام، تهران: امیرکبیر.
سید، ایمن فؤاد (2007). الدولة الفاطمیة فی مصر، قاهره: آثار اشرفیه.
سیف آزاد، عبدالرحمن (1341). خلفای فاطمی، تهران: اداره مجله ایران باستان.
صنهاجی، ابن عبدالله محمد (1378). اخبار ملوک بنی‌عبیدالله و سیرتهم، ترجمه: حجت‌الله جودکی، تهران: امیرکبیر.
عمادزاده، حسین (1370). تاریخ مفصل اسلام، تهران: اسلام.
فضایی، یوسف (1374). مذهب اسماعیلی و نهضت حسن صباح، تهران: عطایی.
قاضی نعمان (1416). افتتاح الدعوة، تحقیق: فرحات الدشراوی، تونس: مدرسة الاعلمی للمطبوعات الجامعیة.
قره‌چانلو، حسین (1380). جغرافیای تاریخی کشورهای اسلامی، تهران: سمت.
کاشانی، علی بن محمد ابوالقاسم (1366). زبدة التواریخ، تصحیح: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: علمی و فرهنگی.
کراچگوفسکی، ایگنانی یولیاوویچ (1379). تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلام، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
لوئیس، برنارد (1362). بنیادهای کیش اسماعیلی، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: ویسمن.
لوئیس، برنارد؛ و دیگران (1363). اسماعیلیان در تاریخ، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: نی.
معزی، مریم (1390). تاریخ حمدانیان و فاطمیان، تهران: سمت.
مقریزی، تقی‌ الدین (1416). اتعاظ الحنفاء باخبار الائمة الفاطمین الخلفاء، تحقیق: محمد حلمی، قاهره: دار التراث الاسلامی.
مناوی، محمد حمدی (1119). الوزارة والوزراء فی العصر الفاطمی، قاهره: دار المعارف.
ناصری طاهری، عبدالله (1379). فاطمیان در مصر، قم: حوزه و دانشگاه.
واکر، پل ارنست (1383). پژوهش در یکی از امپراتوری‌های اسلامی، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: فروزان.
همدانی، رشید‌الدین فضل‌الله (1381). جامع التواریخ اسماعیلیان و فاطمیان، تصحیح: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: علمی و فرهنگی.