آیت‌الله سید محسن حکیم و تحولات سیاسی‌اجتماعی عراق در سال‌های 1958-1968 (مقاله فوق در نشریه‌ی مذاهب اسلامی شماره 17 چاپ شده است)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، واحد تهران‌مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه تاریخ، واحد تهران‌مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/jis.2023.320925.1762

چکیده

دهه 1958-1968 م. از مهم‌ترین مقاطع تاریخ معاصر عراق است که در طول آن حوادث مهمی در این کشور به وقوع پیوست و به انتقال پی‌درپی قدرت سیاسی بین احزاب و گروه‌ها انجامید. پرسش‌های اساسی این پژوهش چنین است: جایگاه و نقش آیت‌الله سید محسن حکیم به ‌عنوان زعیم و رهبر حوزه نجف در تحولات سیاسی این دهه چه بود؟ دستاوردها و میراث وی برای جامعه شیعیان عراق و نهاد مرجعیت شیعه چگونه ارزیابی می‌شود؟ گروه‌ها و احزاب فعال عرصه سیاسی‌اجتماعی عراق در این دهه، با وجود تمامی اختلافات در مبانی فکری و ایدئولوژیک، در مقابله با شیعیان و سرکوب آنها اتفاق نظر داشتند؛ در این سال‌ها آیت‌الله حکیم به ‌عنوان برجسته‌ترین مرجع شیعیان عراق و رهبر حوزه نجف در قالب بازیگری مهم در فضای سیاسی‌اجتماعی این کشور حضور یافت. مهم‌ترین دستاورد وی خاتمه‌دادن به حدود نیم‌ قرن انفعال و سکوت حوزه نجف در قبال تحولات سیاسی‌اجتماعی جهان اسلام و ناکام‌گذاشتن نظام‌های سیاسی حاکم بر عراق در منزوی‌کردن جامعه شیعیان و نهاد مرجعیت شیعه است. این پژوهش با اتکا به اطلاعات موجود در منابع تاریخی و با رویکردی توصیفی‌تحلیلی در صدد است این موضوع را بکاود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ayatollah Seyyed Mohsen Hakim and the Socio-political Developments of Iraq during 1958-1968

نویسندگان [English]

  • ali bigdeli 1
  • ALI AKBAR ZAVAR 2
  • nemat alah ahmadi nasab 3
1 Professor, Department of History, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 PhD Student in the History of Iran after Islam, Tehran Center Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran, (Corresponding Author),
3 Assistant Professor, Department of History, Tehran Central Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The decade of 1958-1968 is one of the most important periods in Iraq's contemporary history, during which important events took place and led to the successive transfer of political power between parties and groups. The basic questions of this research are as follows: What was the position and role of Ayatollah Seyyed Mohsen Hakim as the head and leader of the Najaf seminary in the political developments of this decade? How are his achievements and legacy for the Iraqi Shia community and the Shia authority institution evaluated? The groups and parties active in the socio-political arena of Iraq in this period, despite all the differences in intellectual and ideological bases, were unanimous in confronting and suppressing the Shiites. In these years, Ayatollah Hakim, the most prominent scholar of Iraqi Shiites and the leader of Najaf seminary, appeared as an influential activist in the socio-political atmosphere. His most significant achievement was ending the Najaf seminary's half-century of inaction and silence regarding the socio-political developments of the Islamic world and preventing the political systems ruling Iraq from isolating the Shia community and the Shia authority. Relying on historical sources, the present research explores this issue with a descriptive and analytical approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ayatollah Seyyed Mohsen Hakim
  • Najaf Seminary
  • Abd al-Karim Ghasem
  • Aref brothers
  • Baath Party
آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سند شمارهٔ 817008.
آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سند شمارهٔ 817009.
آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سند شمارهٔ 955070.
«سخن ماه: زندگی پُرافتخار آیت‌الله حکیم» (1349). در: مکتب اسلام، س11، ش7، ص2-7.
بطاطو، حنا (1385). العراق: الشیوعیون والبعثیون والضباط الاحرار، تهران: فرصاد.
تبرائیان، صفاء‌الدین (1387). احیاگر حوزه نجف، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
الحسینی، احمد (1384). الامام الحکیم، نجف: دار الثقافة، الطبعة الاولی.
حکیم، محمد باقر (1384). ابحاث المؤتمر الفکری الاول للشهید السعید آیت‌ ‌الله السید محمد باقر حکیم، بی‌جا: مهدیس.
خاتم یزدی، سید عباس (1381). خاطرات آیت‌الله خاتم یزدی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
خمینی، روح‌الله (1393). صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
دژاردن، تیری (1355). صد میلیون عرب، ترجمه: حسین مهری، تهران: توس.
روحانی، سید حمید (1381). نهضت امام خمینی، تهران: مؤسسه چاپ و نشر عروج.
زاور، علی‌اکبر؛ بیدگلی، علی؛ احمدی نسب، نعمت (1399). «حوزه نجف و تحولات سیاسی‌حزبی عراق در فاصله دو کودتا (14 ژوئیه 1958- 8 فوریه 1963)»، در: تاریخ، ش59، ص193-215.
سازمان اسناد ملی، سند شماره 2142419.
سازمان اسناد ملی، سند شماره 3759207.
شاهرودی، نورالدین (بی‌تا). العلماء و مراجع تقلید، بی‌جا: بی‌نا.
شربل، غسان (2010). صدام مر من هنا، بیروت: ریاض الریس.
العلوی، حسن (1376). شیعه و حکومت در عراق، ترجمه: محمدنبی ابراهیمی، تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
فاضل، عدنان (1997/1418). «الموسم»، «المعارضون لقاسم نادمون»، العدد 32.
الفکیکی، هانی (1992). اوکار الهزیمة: تجربتی فی حزب البعث العراقی، بی‌جا: مؤسسة النارة.
محتشمی‌پور، سید علی‌اکبر (1376). خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید علی‌اکبر محتشمی، تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
مرکز اسناد تاریخی وزارت امور خارجه، پرونده شماره 20-27-1302.
مرکز بررسی اسناد تاریخی (1380). روابط ایران و عراق به روایت اسناد ساواک، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
مرکز بررسی اسناد تاریخی (1383). چپ در ایران: تحولات داخلی عراق و امنیت ملی ایران، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
ملکی، علی (1384). خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد سمامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
مهرورزیان، طاهره (1385). خاطرات آیت‌الله آل اسحاق، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (1386). مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
نجفی، مصباح (بی‌تا). چهره‌ای از شخصیت بارز پیشوای شیعیان جهان حضرت آیت‌الله ‌العظمی آقای سید محسن حکیم طباطبایی، بی‌جا: بی‌نا.
ولیان، عبدالعظیم (1345). تضادهای سیاسی امریکا و شوروی در کشورهای خاورمیانه از جنگ جهانی دوم، تهران: دانشگاه تهران.
هاشمی، محسن (1377). خاطرات هاشمی رفسنجانی: دوران مبارزه، تهران: دفتر نشر معارف اسلامی.