تطور تاریخی مفهوم «اهل ‌البیت» از قرن اول تا هفتم هجری قمری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تشیع اثناعشری، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استاد گروه تاریخ اسلام، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران

3 دانشیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

4 استادیار گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

تعبیر «اهل البیت» یکی از تعابیر کلیدی در شناخت آموزه‌های شیعی است. این تعبیر در طول تاریخ دچار تطور مفهومی شده است. علت این تطور تأثیر کارکردهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آن در حوادث تاریخی است. در نوشتار حاضر، تطور مفهومی این تعبیر در هفت قرن نخست هجری و در چهار دوره نبوی، خلفای راشدین، خلافت اموی و خلافت عباسیان بررسی می‌شود. به نظر می‌رسد در تمام دوره‌ها مفهوم «اهل البیت» میان معنای لغوی، قبیله‌ای، عقیدتی و دینی داد و ستد می‌شده است. سرانجام، در قرن هفتم هجری مفهوم حقیقی «اهل البیت» در معنای اصطلاحی‌ای که پیامبر (ص) تبیین کرده بود، استقرار می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Historical Development of the Term of Ahl al-Bayt from the First to the Seventh Century AH

نویسندگان [English]

  • Salimeh Sayeri 1
  • Nematollah Safari Forooshani 2
  • Mohammad Hasan Nadem 3
  • Elyas Arefzadeh 4
1 PhD Student in Twelver Shia History, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Professor, Department of Islamic History, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
3 Associate Professor, Department of Shia Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
4 Assistant Professor, Department of Ibrahimi Religions, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

The term Ahl al-Bayt is one of the key meanings in understanding Shiite doctrines. This word has undergone conceptual development throughout history. The reason for this development is the influence of the cultural, social, and political functions of the term Ahl al-Bayt in historical events. In this article, the conceptual development of this term is examined in the first seven Hijri centuries and the four periods including prophecy, the first four caliphs, the Umayyad caliphate, and the Abbasid caliphate. It seems that in all periods, the term Ahl al-Bayt has been exchanged between literal, tribal, ideological, and religious meanings. Finally, in the seventh Hijri century, the true sense of Ahl al-Bayt was established in the meaning that the Prophet (S) explained.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ahl al-Bayt
  • Conceptual Development
  • 1st to 7th Hijri Century
  • Literal Perception
  • True Perception

مراجع

ابن ادریس حلی، محمد بن منصور (1410). کتاب السرائر، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
ابن اسحاق مطلبی، محمد (1398). سیرة ابن اسحاق، بیروت: دار الفکر.
ابن اثیر جزری، علی بن محمد (1385). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن عبری، یوحنا (2019). تاریخ مختصر الدول، بیروت: دار المشرق.
ابن جوزی، عبد الرحمن (1412). المنتظم فی تاریخ الامم والملوک، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن حزم اندلسی، علی بن احمد (1962). جمهرة انساب العرب، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن خلکان، احمد (1994). وفیات الاعیان، بیروت: دار صادر.
ابن سعد، محمد (1374). الطبقات الکبری، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن طاووس، احمد بن موسی (1392). عین العبرة فی غبن العترة، قم: دار الشهاب.
ابن طقطقی، محمد (1350). الفخری فی آداب السلطانیة والدول الاسلامیة، حلب: دار القلم العربی.
ابن فهد، عمر بن محمد (1403). اتحاف الوری باخبار ام القری، تحقیق: فهیم محمد شلتوت، مکه: جامعة ام القری.
ابن قتیبه، عبد الله بن مسلم (1410). الامامة والسیاسة، تحقیق: طه محمد الزینی، بیروت: دار المعرفة.
ابن کثیر، عماد الدین (2005). البدایة والنهایة، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن مسکویه، احمد (بی‌تا). تجارب الامم و تعاقب الهمم، بی‌جا: بی‌نا.
ابن مهلب (بی‌تا). مجمل التواریخ والقصص، تهران: کلاله خاور.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1415). الفهرست، تحقیق: ابراهیم رمضان، بیروت: دار المعرفة.
ابن هشام الحمیری (1963). السیرة النبویة، قاهره: مکتبة محمد علی صبیح و اولاده.
اذکایی، پرویز (1373). تاریخ‌نگاران ایران، تهران: بنیاد موقوفات افشار.
اشعری، ابوالحسن (1400). مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، ویسبادن (آلمان): فرانس شتاینر.
بابایی سیاب، علی؛ پوراحمدی، حسین (1391). «ایرانیان و نقش کوفه در تشیع آنان»، در: شیعه‌شناسی، ش39، ص7-46.
بخاری جعفی، محمد بن اسماعیل (1422). صحیح البخاری، بیروت: الیمامة.
بغدادی، محمد بن عبد الله (1977). الفرق بین الفرق و بیان فرقة الناجیة، بیروت: دار الافاق الجدیدة.
بیرونی، محمد (1380). آثار الباقیة عن القرون الخالیة، تحقیق: پرویز اذکایی، تهران: میراث مکتوب.
بیضاوی، عبدالله (1382). نظام التواریخ، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ترمذی، ابو عیسی (1419). سنن ترمذی، قاهرة: دار الحدیث.
جاحظ، عمرو بن حجر (1381). البیان والتبیین، تحقیق: علی بوملحم، بیروت: دار مکتبة الهلال.
جعفریان، رسول (1392). تاریخ سیاسی اسلام، تهران: دلیل ما.
جوزجانی، عثمان (1363). طبقات ناصری، تهران: دنیای کتاب.
خطیب بغدادی، احمد (2001). تاریخ بغداد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
دینوری، ابوحنیفه (1373). اخبار الطوال، قم: منشورات الشریف الرضی.
سمعانی، عبدالکریم (1382). الانساب، حیدرآباد هند: مطبعة مجلس، دائرة المعارف العثمانیة.
صدوق، محمد بن علی (1413). من لا یحضره الفقیه، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: جامعة المدرسین فی الحوزه العلمیة.
طبرسی، فضل بن حسن (1408). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طبری، محمد بن جریر (1967). تاریخ الطبری: تاریخ الامم والملوک، بیروت: روائع التراث العربی.
فضل بن شاذان، ابومحمد (1395). الایضاح، محقق: الحسینی الارموی، تهران: دانشگاه تهران.
فیض کاشانی، ملامحسن (1415). تفسیر الصافی، تهران: الصدر.
قزوینی رازی، عبدالجلیل (1358). النقض، تهران: انجمن آثار ملی.
مسعودی، علی بن حسین (2012). مروج الذهب و معادن الجوهر، بیروت: دار الفکر.
مفید، محمد (1413). الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم: آل البیت.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1381). جامع التواریخ: اسماعیلیان، فاطمیان، نزاریان، داعیان و رفیقان، تهران: علمی و فرهنگی.
یعقوبی، احمد (1379). تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار