تحلیل محتوای ادعیه امامان معصوم (ع) با تأکید بر کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الاهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الاهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

کتب دعایی بخش مهمی از احادیث شیعه را در بر می‌گیرد که تدوین این دسته از کتب از همان دوره‌های نخستین محل توجه محدثان بوده ‌است. کتاب جامع و ارزشمند مصباح المتهجد و سلاح المتعبد از مشهورترین مواریث حدیثی شیعه در باب ادعیه است که مؤلف آن شیخ طوسی از محدثان برجسته قرن چهارم و پنجم است. این کتاب از قدیمی‌ترین گونه نگارشی ادعیه است که به دست ما رسیده و از لحاظ تاریخی جایگاه خاصی دارد و پس از شیخ طوسی به عنوان یکی از منابع و مصادر ادعیه همواره محل توجه و استناد بسیاری از محدثان قرار گرفته ‌است. تحلیل محتوای مضامین کتاب مصباح المتهجد که مجموعه‌ای از نیایش‌ها است محور این پژوهش است. بررسی به روش تحلیلی و در محورهای زمان، مفاهیم پُرتکرار و آیات است. تحلیل محتوا نهایتاً منتج به این شد که بر مضامین نیایش‌ها اهداف آموزشی و تربیتی مترتّب بوده و برنامه آموزشی و تربیتی ائمه (ع) در سه مرحله بیداری و شکوفایی فطرت دینی، تقویت باورها و بینش دینی بر اساس تعلیم، تربیت، و هدایت تدوین شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Content of the Supplications of Infallible Imams (A.S) with an Emphasis on Sheikh Tusi's Mesbah al-Motahajjed

نویسندگان [English]

  • Rahin Takfallah 1
  • Mohmmad Bagher Hojati 2
1 PhD Student in Quran and Hadith Sciences, Faculty of Low, Theology and Political, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Low, Theology and Political, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran & Azad University، Tehran، Iran
چکیده [English]

Supplication books include an important part of Shia hadiths, and the compilation of this category of books has been the focus of scholars' attention since the very first periods. The comprehensive and valuable book Mesbah al-Motahajjed wa Selah al-Motaabbed is one of the most famous Shia hadith heritages on supplications, the author of which is Sheikh Tusi, one of the prominent hadith scholars of the 4th-5th centuries. This book is one of the oldest types of prayer writing that has reached us enjoying a special historical place. After Sheikh Tusi, it has always been the place of attention and reference by many scholars as one of the sources of supplications. The focus of this research is the analysis of the content of Mesbah al-Motahajjed, which is a collection of prayers. The analytical analysis is based on time, frequent concepts, and verses. The content analysis finally resulted in the fact that the prayers have educational and training goals and, therefore, the Imams' (AS) program was compiled in three stages of awakening and flourishing religious nature; strengthening religious beliefs and insight based on education and training; and guidance.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prayer
  • Supplication
  • Sheikh Tusi
  • Mesbah al-Motahjjed
  • Content Analysis
ابن ابی الحدید، عبد الحمید (بی‌تا). شرح نهج البلاغه، تحقیق: محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت: دار احیاء الکتب العربیة.
ابن بابویه، محمد بن علی (1385). علل الشرائع، قم: مکتبة الداوری.
ابن بابویه، محمد بن علی (1406). ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم: اخلاق.
ابن جوزی، سبط (1422). مرآة الزمان فی تواریخ الاعیان، بیروت: عالم الکتب.
ابن طاووس، علی بن موسی (1380). ادب حضور، ترجمه: محمد روحی، قم: بی‌تا.
ابن طاووس، علی بن موسی (1409). اقبال الاعمال، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
آقا بزرگ طهرانی، محمدحسن (بی‌تا). حیاة الشیخ الطوسی ضمن النهایة شیخ الطوسی، قم: قدس محمدی.
جانی‌پور، محمد (1396). «کارکردهای کیفی استفاده از روش «تحلیل محتوا» در فهم احادیث»، در: رهیافت‌هایی در علوم قرآن و حدیث، ش98، ص29-52.
جانی‌پور، محمد؛ سروری مجد، علی (1393). «تبیین شیوه‌های تربیتی امام رضا (ع) در راستای ایجاد سبک زندگی اسلامی بر مبنای تحلیل محتوای دعاهای صحیفه رضویه»، در: فرهنگ رضوی، ش7، ص53-80.
جعفریان، رسول (1375). «ادب دعا در شیعه»، در: نامه مفید، ش5، ص205-234.
حاجی‌حسنی، زهرا؛ مهریزی، مهدی (1391). «گزارشی از تحلیل مضامین ادعیه ماه رجب بر اساس مصباح المتهجد شیخ طوسی»، در: علوم حدیث، ش64، ص160-180.
حارثی عاملی (بهائی)، بهاء الدین محمد بن حسین (1411). مفتاح الفلاح، بیروت: دار الأضواء.
حر عاملی، محمد بن حسن (1416). وسائل الشیعة الی تحصیل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
حسینی، سید جواد (1384). «روش تربیت در نهج‌البلاغه»، در: پاسدار اسلام، ش283، ص20-33.
حلی، حسن بن یوسف (1417). خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسة نشر الفقاهة.
حموی بغدادی، یاقوت (1397). معجم البلدان، بیروت: دار صادر.
خامنه‌ای، علی (1390). انسان 250 ساله، تهران: مؤسسه ایمان جهادی.
خانی، حامد (1386). «گونه‌شناسی تألیفات دعایی عالمان مسلمان تا ابن‌طاووس و سیر تحول آن»، استاد راهنما: عباس همامی، رساله دکتری الاهیات و فلسفه، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
خمینی، روح‌الله (1378). صحیفه نور، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
درینی، ولی‌محمد؛ نامدار جویمی، احسان؛ تابان، محمد؛ ویسه، سید مهدی (1394). «بررسی رابطهٔ سرمایه نمادین مبتنی بر الگوی ایرانی‌اسلامی با سبک زندگی اسلامی بر مبنای سیرهٔ رضوی (مورد مطالعه، شهروندان شهر اصفهان)»، در: فرهنگ رضوی، ش10، ص7-41.
ربانی، علی (1395). عبور از تاریکی غیبت: شرح دعای زمان غیبت، قم: حوزه علمیه قم، مرکز تخصصی مهدویت.
سلمان­پور، محمدجواد (1384). «تحلیل زبان دعا»، در: اندیشه دینی، ش15، ص21-40.
سلیمانی، مصطفی (1390). «درآمدی بر نظام تربیتی و انسان‌شناسی از منظر صحیفه سجادیه»، در: راه تربیت، ش15، ص72-95.
طبرسی، فضل بن حسن (1384). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
طبرسی، محمد بن حسن (بی‌تا). مکارم الاخلاق، قم: الشریف المرتضی.
طوسی، محمد بن حسن (1411). مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت: مؤسسة الفقه الشیعة.
عاملی کفعمی، ابراهیم بن علی (1414). المصباح فی الادعیة والصلوات والزیارات والاحراز والعوذات، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
فؤادیان، محمدرضا؛ قرائتی، محسن (1396). زندگی مهدوی در سایه دعای عهد، بی‌تا: بنیاد فرهنگی مؤسسه مهدی موعود (عج).
قرائتی، محسن (1392). شرح دعای سلامتی امام زمان (عج)، به کوشش: حسن سلم‌آبادی، قم: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج).
قمی، عباس (1377). مفاتیح الجنان، تهران: قدیانی.
کریپندورف، کلاوس (1373). «تجزیه و تحلیل محتوا»، ترجمه: محمدسعید ذکایی، در: علوم اجتماعی، ش20، ص46-50.
کلینی، محمد بن یعقوب (بی‌تا). اصول کافی، تهران: کتاب‌فروشی علمیة الاسلامیة.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (1403). بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
محلاتی، حیدر (1395). «بررسی تطبیقی دعای عرفه امام حسین (ع) و امام سجاد (ع)»، در: پژوهش‌نامه معارف حسینی، ش1، ص106-122.
محمدی ری‌شهری، محمد (1384). میزان الحکمة، قم: دار الحدیث.
محمدی ری‌شهری، محمد (1387). نهج الذکر، قم: دار الحدیث.
معارف، مجید (1395). تاریخ عمومی حدیث، تهران: کویر.
معارف، مجید؛ سلمانیه نایینی، الاهه (1392). «جایگاه و فلسفه استعاذه از دیدگاه قرآن و حدیث»، در: بصیرت و تربیت اسلامی، ش25، ص1-30.
مفید، محمد بن محمد (1388). تصحیح الاعتقاد، تهران: روشنای مهر.
ملکیان، مصطفی (1372). درس‌گفتار درس‌های نهج‌البلاغه، در: 3danet.ir
ملکیان، مصطفی (1393). سخنرانی در نشست رونمایی از کتاب حج، در: 3danet.ir
نراقی، محمدمهدی (بی‌تا). جامع السعادات، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
نوری طبرسی، حسین (بی‌تا). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.