مصارف وقف در عصر ایلخانان با توجه به اوضاع و احوال مذهبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مذاهب فقهی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم، ایران.

2 استاد گروه فقه و مبانی حقوق، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استادیار گروه فقه و حقوق، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

چکیده

بی‌تردید به دلیل جایگاه والای وقف در تاریخ اسلام، چگونگی بهره‌برداری از اوقاف تا پیش از قرن هفتم هجری تحت تأثیر مذاهب فقهی بوده است. مؤلّفان پژوهش حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی با استناد به گزارش‌ها و داده‌های تاریخی و با تکیه بر مطالعات کتاب‌خانه‌ای، همّ اصلی خود را پاسخ‌گویی به ابهام چگونگی تأثیر اوضاع و احوال سیاسی و مذهبی پس از تهاجم مغولان و در عصر حاکمیت ایلخانان مغول (656-736 ه.ق.) بر اوقاف نهاده‌اند تا از این طریق به تحلیل اِعمال نفوذ مذاهب فقهی در مصارف وقف دست یابند. بر پایه یافته‌های این پژوهش، به میزان نفوذ علمای هر مذهب در طبقه حاکم استنباطات شرعی آنها در مصارف وقف اعمال می‌شد و در راستای تحول سیاست‌های حکّام ایلخانی، برداشت‌های فقهی در موضوعات مختلف در جامعه آن روز موجب توسعه فرهنگ مصارف وقف شد که یکی از ارکان و شرایط شرعی وقف است. از این‌رو می‌توان گفت میزان انطباق آموزه‌های مذاهب فقهی در وقف و چگونگی مصارف اوقاف در دوره محل بحث با نظر به ادیان و مذاهب متعدّد طبقه حاکم، اعم از ایلخانان و وزرا، عمدتاً متأثّر از مذاهب امامیه، شافعی و حنفی بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Uses of Endowed Property in the Ilkhanate Era according to Religious Circumstances

نویسندگان [English]

  • Masud Yazdi 1
  • Mohammad Rasul Ahangaran 2
  • Hoseyn Rajabi 3
1 PhD Student in Jurisprudential Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran,
2 Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Law, University of Tehran, Tehran, Iran,
3 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Law, University of Religions and Denominations, Qom, Iran,
چکیده [English]

Undoubtedly, due to the high position of endowment in the history of Islam, how the endowed property was used before the seventh century A.H. was totally influenced by jurisprudential denominations. The authors of the present study, using the descriptive-analytical method based on historical reports and data and relying on library sources, seek to resolve the ambiguity of how the political and religious situation after the Mongol invasion and during the Ilkhanate rule affected endowed property in order that they can analyze the influence of jurisprudential denominations on the use of endowments. Based on the findings of this study, to the extent of the influence of the scholars of each religion in the ruling class, their religious inferences were applied in the use of endowments. Therefore, in line with the evolution of the policies of the Ilkhanate rulers, jurisprudential interpretations on various issues in the society of that day led to the development of the use of endowments, which is one of the pillars and religious conditions of donation. Thus, it can be said that the degree of adaptation of the teachings of jurisprudential denominations in donation and how endowments are used in the mentioned period, considering the various religions and denominations of the ruling class, including Ilkhanate rulers and ministers, have been mainly influenced by Imami, Shafei and Hanafi denominations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imamiyya
  • Ilkhans
  • Shafei
  • Custodian
  • Endowment Uses
  • Endowment

مراجع

آیتی، عبدالمحمد (1383). تحریر تاریخ وصاف، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، چاپ سوم.
ابن‌اسفندیار، بهاءالدین محمد بن حسن (1320). تاریخ طبرستان، به کوشش: عباس اقبال، تهران: بی‌نا، چاپ اول.
ابن الفوطی، کمال ‌الدین ابو الفضل عبد الرّزاق بن تاج‌ الدین، قسم الاول (1962)، قسم الثانی (1963)، قسم الثالث (1965). تلخیص مجمع الاداب فی معجم الالقاب، تصحیح: الدکتور مصطفی جواد، دمشق: دار الکتب الظاهریة.
ابن‌الفوطی، کمال‌الدین عبدالرّزاق بن احمد (1381). الحوادث الجامعة، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اول.
ابن‌بطوطه، محمد بن عبدالله (1370). سفرنامه ابن بطوطه: تحفه النظار فی غرائب الأمصار و عجائب الأسفار، ترجمه: محمدعلی موحد، بی‌جا: آگاه، چاپ پنجم، ج1.
ابن سعد واقدی، محمد کاتب (1405/1985). الطبقات الکبری، بیروت: دار بیروت، الطبعة الاولی، ج1.
ابن شبّه، ابوزید عمر (1410/1368). تاریخ المدینة المنوّرة، تحقیق: فهیم محمد شلتون، قم: دار الفکر، الطبعة الاولی، ج1.
ابن کثیر الدمشقی، ابی الفداء الحافظ (1405/1985). البدایة والنهایة، دقَّقَ اصوله و حَقَّقَه: احمد ابوملحم والآخرون، بیروت: دار الکتب الِعلمیّه، ج7.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1405). لسان العرب، قم: ادب الحوزه، ج9.
اسلامی، رضا (1384). مدخل علم فقه، قم: مرکز مدیریت حوزهٔ علمیه، چاپ اول.
اشپولر، برتولد (1374). تاریخ مغول در ایران، ترجمه: محمود میرآفتاب، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ پنجم.
اشپولر، برتولد؛ و دیگران (1385). ترکان در ایران، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: مولا، چاپ اوّل.
بناکتی، داود بن محمد (1378). تاریخ بناکتی: روضة اولی الالباب فی معرفة التواریخ والانساب، به کوشش: جعفر شعار، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ دوم.
بیانی، شیرین (1367). دین و دولت در ایران عهد مغول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اوّل، ج1 و 2.
بیانی، شیرین (1391). مغولان و حکومت ایلخانی در ایران، تهران: سمت.
جمال الدین الرومی، البابریستی (بی‌تا). النهایة شرح الهدایة، بی‌جا: دار الفکر، ج2.
حنفاوی، محمدابراهیم (1388). گنجینه اصطلاحات فقهی و اصولی، ترجمه: فیض محمد بلوچ، تربت جام: خواجه عبدالله انصاری، چاپ اول.
حیدر، اسد (1392). امام صادق (ع) و مذاهب اهل سنّت، ترجمه: سید محمدحسین نواب، تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اوّل، ج1 و 3.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1380). تاریخ حبیب السیر، تهران: خیام، چاپ چهارم، ج3.
خویی، ابوالقاسم (1410/1361). منهاج الصالحین، قم: مدینة العلم، ج2.
رجب‌زاده، هاشم (2535). آیین کشورداری در عهد وزارت رشیدالدین فضل‌الله همدانی، تهران: توس.
زیدان، جرجی (1336). تاریخ تمدن اسلام، ترجمه: علی جواهرکلام، تهران: امیرکبیر، ج3.
شیرازی، قطب‌الدین محمود بن مسعود (1383). اخبار مغولان در انبانهٔ قطب، به کوشش: ایرج افشار، قم: مرعشی نجفی، چاپ اوّل.
صفا، ذبیح‌الله (1363). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوسی، ج3.
فریامنش، مسعود (1396). دین و مذهب در عهد ایلخانان، تهران: دفتر مرکزی، اداره نشر وزارت امور خارجه، چاپ اوّل.
کاشانی، ابوالقاسم عبدالله بن محمد (1384). تاریخ الجایتو، تحقیق و تصحیح: مهین همبلی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407). الکافی، مصحح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، ج1.
لمبتون، آن کاترین (1382). مالک و زارع در ایران، ترجمهٔ: منوچهر امیری، تهران: دانشگاه تهران.
مجلسی، محمد باقر (1403/1983). بحار الانوار، (باب الوقف، باب 1، حدیث 10)، بیروت: مؤسسة الوفاء، ج100.
مرتضوی، منوچهر (1370). مسائل عصر ایلخانان، تهران: آگاه.
مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده، به اهتمام: عبدالحسین نوایی، تهران: سپهر، چاپ سوم.
موسوی الخمینی، روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیله، بی‌جا: اسماعیلیان، افست از طبع ثانی، مطبعة الآداب.
میرخواند، محمد بن خاوند شاه (1373). روضة الصفا، تهذیب و تلخیص: عباس زریاب، تهران: علمی، چاپ اول.
نجفی، محمدحسن (بی‌تا). جواهر الکلام، اشراف بر طبع: عباس قوچانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج28.
نخجوانی، محمد بن هندوشاه (1976). دستور الکاتب فی تعیین مراتب، به اهتمام و تصحیح: عبدالکریم علی اوغلی علی‌زاده، مسکو: ادارهٔ انتشارات دانش، شعبهٔ ادبیات خاور، ج1-2.
نهاوندی، صادق (29/1/1384). «سنت وقف و نقش آن در توسعهٔ اقتصادی»، در: روزنامه ایران.
واقدی، محمد بن عمر (1966). المغازی، تحقیق: مارسدن جوسن، قاهره: دار المعارف، ج1.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1358). سوانح الافکار رشیدی، به کوشش: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: کتابخانهٔ مرکزی و مرکز اسناد شمارهٔ 28.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1373). جامع التواریخ، تصحیح: محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران: البرز، چاپ اوّل، ج2.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1945). مکاتبات رشیدی، گردآوری: محمد بن ابرقویی، به اهتمام: محمد شفیع، بی‌جا: کلیله پنجاب.
پژوهشنامه امامیه
دوره 8، شماره 15
شهریور 1401
صفحه 185-208

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار