رهیافت روایی به اصول تعامل قرآن با فرهنگ زمانه در کشاکش عرف‌پذیری و جهل‌ستیزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکتری تفسیر تطبیقی، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

قرآن با هدف هدایت بشر از ظلمت به سمت نور در جامعه‌ای نازل شد که آمیخته به باورها و سنت‌های جاهلی بود. از این‌رو به اقتضای هدفش می‌بایست به اصلاح فرهنگ جامعه و مبارزه با عناصر جاهلی می‌پرداخت. از سوی دیگر، چون برای تأثیرگذاری و تحول‌آفرینی نیازمند پذیرش و مقبولیت اجتماعی بود، ناگزیر باید اقتضائات فرهنگ زمانه را نیز رعایت می‌کرد. پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود این است که: قرآن، در میانه دو ضرورت عرف‌پذیری و جهل‌ستیزی، مبتنی بر چه اصولی با فرهنگ زمانه تعامل کرده است؟ نظر به آنکه روایات معصومان (ع) شناخت‌نامه قرآن است، پژوهش حاضر این مسئله را در رهیافتی روایی و با روش توصیفی‌تحلیلی بررسی کرده و به این نتیجه دست یافته است که اصولی همچون هم‌زبانی با زبان قوم، محصورنشدن در نظام فکری‌فرهنگی زمانه، رعایت اصل تدرّج در اصلاح اجتماعی، همراهی مقطعی با رسومات، پرداختن به مسائل روز، مراقبت از جامعه در مقابل انحرافات نوپدید و در نظر گرفتن ظرفیت افراد، مبنای تعامل قرآن با فرهنگ زمانه بوده ‌است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Narrative Approach to the Principles of Interaction of the Quran with the Culture of Its Time in the Struggle between Following the Custom and Fighting Ignorance

نویسنده [English]

  • omid Qorbankhani
PhD Gradute in Comparative Interpretation, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

The Quran was revealed with the aim of guiding mankind from darkness to light in a society tainted with superstitious beliefs and traditions. Therefore, according to its purpose, it had to reform the culture of the society and fight against its ignorant elements. On the other hand, because it required social acceptance and approval in order to be effective and transformative, it inevitably had to comply with the requirements of the culture of the time. The question that arises here is: On what principles did the Quran interact with the culture of its time, in the midst of the two necessities of "following the custom" and "fighting ignorance"? Considering that the narrations of the Infallibles (AS) are the commentary of the Quran, the present study has investigated this issue in a narrative approach with a descriptive-analytical method. The results show that principles such as speaking the language of the people, not being confined to the cultural intellectual system of the time, observing the principle of gradual social reform, temporary association with customs, addressing current issues, caring for society against emerging deviations and considering the capacity of individuals have been the basis of the Quran's interaction with the culture of the time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Culture of the Time
  • Ignorance
  • Social Acceptance
  • Following the Custom
  • Fighting Ignorance
  • Interpretive Narrations

مراجع

قرآن کریم.
بابایی، علی‌اکبر (1377). «باطن قرآن کریم»، در: معرفت، ش26، ص7-16.
بحرانی، سید هاشم بن سلیمان (1374). البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه بعث.
جلیلی، سید هدایت (1373). «وحی در هم‌زبانی با بشر و هم‌لسانی با قوم»، در: کیان، ش23، ص37-44.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت b.
حسینی همدانی، محمد (1404). انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران: لطفی.
حلوانی، حسین بن محمد (1408). نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، قم: مدرسة الامام المهدی f.
خرمشاهی، بهاءالدین (1374). «بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن کریم»، در: بینات، ش5، ص90-97.
دلشاد، مصطفی (1385). سیری در تربیت اسلامی، تهران: دریا.
راد، علی (1393). «گونه‌شناسی احادیث تفسیری؛ از نظریه تا تطبیق»، در: تفسیر اهل‌ بیت  b ، ش1، ص6-34.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار القلم.
رستمی، حیدرعلی (1392). پژوهشی در نسبت میان قرآن و فرهنگ زمانه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
رشید رضا، محمد (1414). المنار، بیروت: دار المعرفة.
رضایی ‌اصفهانی، محمدعلی (1377). «قرآن و فرهنگ زمانه»، در: معرفت، ش26، ص44-53.
رضایی اصفهانی، محمدعلی (1393). منطق تفسیر قرآن (4)، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی k.
رکعی، محمد؛ نصرتی، شعبان (1396). میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی، قم: دارالحدیث.
زرقانی، محمد عبد العظیم (بی‌تا). مناهل العرفان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
زمانی، محمدحسن (1392). مستشرقان و قرآن: نقد و بررسی آرای مستشرقان درباره قرآن، قم: بوستان کتاب.
سعیدی روشن، محمدباقر (1391). زبان قرآن و مسائل آن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سمرقندی، نصر بن محمد (1416). بحر العلوم، بیروت: دار الفکر.
سیوطی، عبد الرحمن بن ابی ‌بکر (1421). الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربی.
شعیری، محمد بن محمد (بی‌تا). جامع الأخبار، نجف: مطبعة حیدریة.
صدوق، محمد بن علی (1398). التوحید، قم: جامعه مدرسین.
طباطبایی، محمد حسین (1390). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرسی، احمد بن علی (1403). الاحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان، تهران: ناصرخسرو.
طبری، محمد بن جریر (1412). جامع البیان، بیروت: دار المعرفة.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
عباس‌نژاد، محسن (1384). قرآن، روان‌شناسی و علوم تربیتی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های قرآنی حوزه و دانشگاه.
علی، جواد (1976). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت: دار العلم للملایین.
عمر، عمر احمد (1416). منهج التربیة فی القرآن والسنة، بیروت: دار المعرفة.
فاضلی، مهسا (1381). «اهمیت تعامل و گفت‌وگوی فرهنگی در منظر قرآن»، در: پژوهش‌های قرآنی، ش32، ص102-123.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420). التفسیر الکبیر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فقیه، حسین (1391). قرآن و فرهنگ عصر نزول، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
قمی، علی بن ابراهیم (1404). تفسیر القمی، قم: دار الکتاب.
کراجکی، محمد بن علی (1410). کنز الفوائد، قم: دار الذخائر.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مسعودی، سعید (1391). قرآن و فرهنگ زمانه، قم: بوستان کتاب.
مطهری، مرتضی (1391). سیری در سیره نبوی، تهران: صدرا.
معرفت، محمدهادی (1388). التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسه فرهنگی‌انتشاراتی التمهید.
معین، محمد (1371). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، چاپ هشتم.
میبدی، احمد بن محمد (1371). کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: امیرکبیر.
هاشمی رفسنجانی، اکبر (1383). فرهنگ قرآن، قم: بوستان کتاب.
یزدی، علی‌محمد (1392). روش بیان قرآن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار