بررسی و نقد فرضیه کتاب‌سوزی و امحای کتب به دست فاتحان مسلمان در آثار متقدمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تمدن و ملل اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

2 استادیار گروه تاریخ تمدن و ملل اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران

3 استادیار گروه تاریخ تشیع، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران

چکیده

اهمیت کتاب و کتاب‌خانه در میان تمدن‌ها پوشیده نیست. از بین رفتن برخی کتب در برخی برهه‌های تاریخی موجب شده است ادعا درباره چرایی آن مطرح شود. با بررسی آثار متقدمان با ادعای آنها مبنی بر امحای کتب به دست فاتحان مسلمان مواجه می‌شویم. بررسی و نقد این ادعا مسئله‌ای است که در این مقاله به آن می‌پردازیم. مطرح‌کردن این شبهه در دوران حاضر علیه اسلام و مسلمانان دلیلی است بر اهمیت پرداختن به این مسئله و نقد آن. نوشته پیش رو با مراجعه به کتاب‌خانه‌ها و منابع مربوط به بررسی آثار گذشته و توصیف و تحلیل آنها با هدف نقد ادعای کتاب‌سوزی و رفع اتهام از فاتحان مسلمان سامان یافته است. در این بررسی نشان داده‌ایم که اولین شبهه کتاب‌سوزی، پنج قرن بعد از ظهور اسلام مطرح شده است. ابن‌خلدون، ابوریحان بیرونی و سمرقندی دانشمندان بزرگی در حوزه‌های مختلف بوده‌اند، ولی در حوزه تاریخ، گزارش‌هایی از بی‌دقتی آنها در انتقال مطالب تاریخی آمده است، از جمله درباره ادعای امحای آثار به دست فاتحان مسلمان که می‌توان گفت نظر ایشان غیردقیق است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Review and Critique of the Hypothesis of Burning and Destroying Books by Muslim Conquerors in Early Works

نویسندگان [English]

  • Safiyeh Rezayi 1
  • Yadollah Hajizadeh 2
  • Seyyed Ghasem Musawi Razzaghi 3
1 PhD Student in History of Islamic Civilization and Nations, Islamic Azad University, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Department of History of Islamic Civilization and Nations, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran
3
چکیده [English]

The importance of books and libraries is not hidden among civilizations. The destruction of books at some points in history has led to claims as to why it happened. Examining the works of our predecessors, we come across their claim that the books were destroyed by Muslim conquerors. Investigating and criticizing this claim is an issue that this article addresses. Making this claim in the present era against Islam and Muslims is a proof of the importance of addressing and criticizing the issue. This paper is organized by referring to libraries and sources related to the study of past works and by describing and analyzing them with the aim of criticizing the book burning claim and dismissing the accusation of Muslim conquerors. In this study, we have shown that the first question on the book burning issue arose five centuries after the advent of Islam. Ibn Khaldun, Abu Rayhan Biruni, and Samarkandi have been great scholars in various fields, but in the field of history, there have been reports of their carelessness in conveying historical material, including the claim that the Muslim conquerors destroyed the books, which is not accurate.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Book Burning
  • Islamic Conquests
  • Pre-Islamic Iran
  • Destruction of Books
آیتی، عبدالحمید (1349). «شعوبیه پیشاهنگان نهضت استقلال‌طلبی ایران»، در: آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت)، ش۱۱۹، ص6-9.
ابن العبری (1992). تاریخ مختصر الدول، بیروت: دار الشرق، الطبعة الثالثة.
ابن الندیم (1998). الفهرست، بیروت: دار المعرفة.
ابن‌خلدون، عبد الرحمن (1353). مقدمه ابن‌خلدون، ترجمه: محمد پروین گنابادی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1375). ترجمه فارسی مقدمه ابن‌خلدون، ترجمه: محمد پروین گنابادی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ هشتم.
ابن‌مسکویه (بی‌تا). مجمل التواریخ والقصص، تهران: کلاله خاور.
ابوریحان بیرونی (1380). الآثار الباقیة عن القرون الخالیة، تهران: میراث مکتوب.
ارسلان، شکیب امیر (بی‌تا). تاریخ فتوحات مسلمانان در اروپا: فرانسه، سوئیس، ایتالیا و جزایر دریای مدیترانه، ترجمه: علی دوانی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
امین، احمد (2004). ضحی الاسلام، بیروت: دار الکتب العلمیة.
براون، ادوارد (1367). تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، ترجمه: فتح‌الله مجتبایی و غلام‌حسین صدری افشار، تهران: مروارید.
بغدادی، عبد اللطیف (1286). الافادة والاعتبار، مصر: مطبعة وادی النیل.
بلاذری، احمد بن یحیی (1996). جمل من انساب الاشراف، بیروت: دار الفکر.
پورداوود، ابراهیم (1385). یشت‌ها، تهران: اساطیر.
پیشوایی، مهدی (1382). «تأملی در آثار و اندیشه‌های ابن‌خلدون»، در: تاریخ اسلام در آینه پژوهش، پیش‌شماره 3، ص13-64.
حاجی‌زاده، یدالله (1392). تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان در فتوحات اسلامی: بررسی برخی شبهات، قم: پژوهشکده باقرالعلوم.
حجتی کرمانی، محمدجواد (1352). «خرافه کتاب‌سوزی»، در: درس‌هایی از مکتب اسلام، س14، ش10، ص757-816.
خرمی، مصطفی (1393). نقد و بررسی رفتارهای سیاسی و اجتماعی فاتحان مسلمان در قرن اول هجری، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
خلیفة، شعبان عبد العزیز (2002). مکتبة الاسکندریة الحریق والأحیاء، بی‌جا: سلسلة کتاب الجمهوریة.
دورانت، ویل (1398). تاریخ تمدن، تهران: علمی و فرهنگی.
دولتشاه سمرقندی (1318/1900). تذکرة الشعراء، لیدن: ادوارد براون.
ذهبی، شمس‌الدین محمد بن أحمد بن عثمان (1419). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والأعلام، بیروت: دار الکتاب العربی.
راوندی مرتضی (1383). تاریخ اجتماعی ایران، تهران: نگاه.
ریپکا، یان (1381). تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه، ترجمه: عیسی شهابی، تهران: علمی و فرهنگی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1391). کارنامه اسلام، تهران: امیرکبیر.
زیدان، جرجی (1373). تاریخ تمدن اسلام، تهران: امیرکبیر.
سپهر، محمدتقی (1380). ناسخ التواریخ، تهران: اساطیر.
سمعانی، عبد الکریم (1962). الانساب، حیدرآباد: دائرة المعارف العثمانیة.
شهیدی، سید جعفر (1353). «آثار الباقیة و کتاب‌سوزی در خوارزم»، در: گوهر، ش21، ص803-806.
صفا، ذبیح‌الله (1378). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
طبری، محمد بن جریر (1403). تاریخ الامم والملوک، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
طوسی، محمد بن حسن (1414). الامالی، قم: دار الثقافة، الطبعة الاولی.
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم (1387). طبقات مفسران شیعه، قم: نوید اسلام.
عودی، ستار؛ رمضانی‌پور، غلام‌رضا (1386-1387). «امحای کتاب‌خانه‌های ایران و اسکندریه در حمله اعراب»،در: مسکویه، ش8، ص157-180.
قفطی، جمال‌الدین (1371). ترجمه تاریخ الحکماء: دوره شاه‌سلیمان صفوی، تهران: دانشگاه تهران.
کریستن‌سن، آرتور امانوئل (1394). ایران در زمان ساسانیان، تهران: نشر نگاه.
کلینی، محمد بن یعقوب (1388). اصول کافی، قم: اجود.
گردیزی، عبدالحی (1363). تاریخ گردیزی، تهران: دنیای کتاب.
لوبون، گوستاو (1347). تمدن اسلام و عرب، ترجمه حضارة العرب، به قلم هاشم حسینی، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
مرادی، نورالله (1369). «کتاب‌خانه اسکندریه، مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات»، در: دانش‌نامه بریتانیکا، ش2-4، ص202-203.
مستوفی، عبدالله (بی‌تا). شرح زندگی من، تهران: زوار.
مطهری، مرتضی (1389). مجموعه آثار، تهران: صدرا، ج14.
معین، محمد (1362). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
مقریزی، احمد بن علی (1422). خطط: المواعظ والاعتبار فی ذکر الخطط والآثار، لندن: مؤسسة الفرقان لتراث الاسلامی.
ممتحن، حسین‌علی (1353). «نهضت شعوبیه و نتایج سیاسی و اجتماعی آن»، در: بررسی‌های تاریخی، ش۵۱، ص1-32.
مینوی، مجتبی (1352). بررسی‌هایی درباره ابوریحان بیرونی، تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر.
هادی‌زاده، سید نصرالله (1390). نقش مسلمانان در گسترش کتاب‌خانه‌ها و بررسی شبهه کتاب‌سوزی توسط مسلمانان، استاد راهنما: مصطفی معلمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود.
Murray, Stuart (2009). The Library: An Illustrated History, New York: Skyhorse Pub.
Rodkinson, Michael Levi (1918). The History of the Talmud, from the Time of its Formation