علی بن عباس مَقانِعی و بررسی کتاب فضل الشیعة: جزءپژوهی با هدف شناخت و بازسازی منابع مفقود تاریخی شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

3 استادیار گروه ادبیات عرب، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

چکیده

شناخت لایه‌های پنهان در منابع کهن موجود که منبع اصلی داده‌های تاریخی به شمار می‌رود، یکی از راه‌های پیشبرد پژوهش‌های عمیق تاریخی است. نتایج چنین شناختی می‌تواند ما را به ریشه‌های اخبار ثبت‌شده و گاه به تجدید نظر در برخی مشهورات یا حل معضلات تاریخی و ... رهنمون شود. پژوهش حاضر با هدف شناسایی یکی از محدثان و مورخان قرن سوم ه.ق. و بررسی یکی از منابع در خور اعتماد، اما مفقود از محدثان شیعی انجام شده است. علی بن عباس مقانعی (متوفای 310 ه.ق.) از رجال حدیثی در دایره راویان ابوالفرج اصفهانی (284-356 ه.ق.) در تدوین کتاب مقاتل الطالبیین است. در منابع فهرستی و رجالی از مقانعی و یگانه تألیفش با نام فضل الشیعة یاد شده است. در این پژوهش نو و بدون پیشینه می‌کوشیم با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و مطالعات کتاب‌خانه‌ای و قواعد بازسازی آثار مفقود، شناختی از مقانعی و محتوای کتابش و راهی برای شناخت بهتر تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری مورخان شیعه، از راه جزء‌پژوهی پیش نهیم. محتوای روایات بازیابی‌شده مقانعی، نشانگر این واقعیت است که تاریخ‌نگاری مقانعی بخشی از منظومه تاریخ‌نگاری علوی با مؤلفه‌های آن است که با محوریت اهل بیت (ع)، خاصه حقانیت امام علی (ع) در مسئله خلافت و موضوع مهدویت و انتظار متجلی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Ali ibn Abbas Maghanei and the Study of the Book Fazl al-Shiah: A Partial Study with the Aim of Identifying and Reconstructing the Missing Shiite Historical Sources

نویسندگان [English]

  • Azar Anjomshoaa 1
  • Mohammad Reza Hedayatpanah 2
  • Mohammad Hasan Maasoumi 3
1 PhD Student in History and Civilization of Islamic Nations, Islamic Azad University, Qom, Iran
2 Associate Professor, Department of History, Research Institute of Hawzeh and University, Qom, Iran
3 Assistant Professor of Arabic Literature, Islamic Azad University, Qom, Iran
چکیده [English]

Understanding the hidden layers in the existing ancient sources, which are the main reference of historical information, is one of the ways to advance in-depth historical research. The results of such cognition can lead us to the roots of recorded accounts and sometimes to revision of assumptions or resolution of historical problems. The present study aims to identify one of the third century narrators and historians and to examine one of the reliable but missing sources of Shiite narrators. Ali ibn Abbas Maghanei (died 310 AH) is one of the hadith scholars in the circle of narrators of Abolfaraj Isfahani (284-356 AH) in compiling the book Maghatel al-Talebin. In the sources of cataloging writings and the narrators of hadiths, there is a mention of Maghanei and his only composition entitled Fazl al-Shiah. In this new and unprecedented research, using descriptive-analytical method and library studies and rules of reconstruction of lost works, we try to introduce Maghanei and his book and to provide a way to better understand the historiography in general and historiography of Shiite historians in particular through component research. The content of the recovered narrations of Maghanei indicates the fact that his historiography is a part of the Alawite historiography system with its components, which is manifested in the issues of caliphate, Mahdism and expectation by focusing on the Ahl al-Bayt (AS), especially the legitimacy of Imam Ali (AS).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ali ibn Abbas Bajli Maghanei
  • Fazl al-Shia
  • Missing Sources
  • Abolfaraj Isfahani
  • Maghatel al-Talebin

مراجع

آذرنوش، آذرتاش ؛ بهرامیان، علی (1369). «ابوالفرج اصفهانی»، در: دانش‌نامه بزرگ اسلامی، زیر نظر: سید کاظم بجنوردی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن (1403). الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت: دار الاضواء.
آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن (1390). طبقات اعلام الشیعة، ویراستار: علی نقی منزوی، بیروت: دار الکتب العربی.
ابن الجزری، محمد بن محمد بن یوسف (1351). غایة النهایة فی طبقات القراء، بی‌جا: مکتبة ابن تیمیة.
ابن العماد حنبلی، عبد الحی ابن احمد (1406). شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، به کوشش: عبد القادر الارناؤوط، دمشق: دار ابن کثیر.
ابن المغازلی (1412). مناقب الامام علی بن ابی طالب j، تحقیق: جعفر هادی الدجیلی، بیروت: دار الاضواء.
ابن سید الناس الیعمری، محمد بن محمد (1356). عیون الأثر فی فنون المغازی والشمائل والسیر، قاهره: بی‌نا.
ابن شهر آشوب، محمد بن علی (بی‌تا). معالم العلماء، قم: بی‌نا.
ابن طاووس، سید رضی الدین (1413). الیقین باختصاص مولانا علی بامره المؤمنین، تحقیق: انصاری، قم: مؤسسة دار الکتاب الجزائری.
ابن عدی، ابو احمد (1418). الکامل فی ضعفاء الرجال، تحقیق: عادل احمد ابو الموجود، علی محمد معوض، بیروت: الکتب العلمیة.
ابن عساکر، علی بن الحسن (1400). تاریخ امام حسن j، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت: مؤسسة المحمودی.
ابن عساکر، علی بن الحسن (بی‌تا). تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: علی شیری، بی‌جا: دار الفکر.
ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد (1417). کامل الزیارات، تحقیق: غفاری، طهران: بی‌نا.
ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم (1405). لسان العرب، قم: نشر ادب حوزه.
ابوالفرج الاصفهانی، علی بن الحسین (1389). مقاتل الطالبیین، ترجمه: بهراد جعفری، تهران: نشر جعفری راد.
ابوالفرج الاصفهانی، علی بن الحسین (بی‌تا). الاغانی، بیروت: دار صادر.
اردبیلی، محمدعلی (بی‌تا). جامع الرواة، بی‌جا: مکتبة المحمدی.
الاصبهانی، ابو نعیم احمد بن عبد الله (1412). دلائل النبوة لابی نعیم، بیروت: دار النفائس، الطبعة الثالثة.
امین حسینی عاملی، سید محسن بن عبد الکریم (1403). اعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف.
البحرانی، السید هاشم (بی‌تا). مدینة المعاجز الائمة الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر، بی‌جا: مؤسسة المعارف الاسلامیة، در: www.Eshia.ir
البرقی، احمد بن محمد بن خالد (1342). الرجال (رجال برقی)، تصحیح: حسن مصطفوی، تهران: دانشگاه تهران.
البغدادی، ابن النجار (1417). ذیل تاریخ بغداد، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
البغوی، حسین بن مسعود (بی‌تا). الانوار فی شمائل النبی المختار، در: www.Eshia.ir
تستری، قاضی نورالله (بی‌تا). احقاق الحق و ازهاق الباطل، در: نرم‌افزار نور.
ثعلبی، احمد بن محمد (1420). تفسیر ثعلبی: الکشف والبیان، تحقیق: الامام ابی محمد بن عاشور، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
الحافظ ابن بطریق، یحیی بن الحسن (بی‌تا). عمدة عیون صحاح الاخبار فی مناقب امام الابرار، قم: مؤسسة نشر الاسلامی، در: www.Eshia.ir
الحاکم الحسکانی (1393). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمد باقر المحمودی، بی‌جا: مؤسسة الطبع والنشر، در: www.Eshia.ir.
حر عاملی، محمد بن حسن (بی‌تا). وسائل الشیعة، در: نرم‌افزار نور.
حلی، حسن بن یوسف (1411). خلاصة الاقوال، تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
حموی جوینی، ابراهیم بن محمد (بی‌تا). فرائد السمطین، مستنسخ و محقق: محمد باقر محمودی، بی‌جا: مؤسسة المحمودی.
الخزاز القمی، علی بن محمد (بی‌تا). کفایة الأثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر، تحقیق: سید عبد الطیف الحسینی کوه‌کمری الخویی، ج1، قم: بیدار، در: www.Eshia.ir.
خطیب بغدادی، احمد بن علی (1417). تاریخ بغداد او مدینة السلام، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
خویی، ابوالقاسم (1413). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الروات، بی‌جا: بی‌نا.
ذهبی، احمد بن عبید الله (1413). سیر اعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الارنؤوط و حسین الاسد، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ذهبی، احمد بن عبید الله (1996). العبر فی خبر من غبر، کویت: مطبعة حکومة الکویت.
ذهبی، احمد بن عبید الله (بی‌تا الف). تاریخ اسلام، تحقیق: ط تدمری، در: www.Eshia.ir.
ذهبی، احمد بن عبید الله (بی‌تا ب). تذکرة الحفاظ، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
الربعی، ابو سلیمان (1410). تاریخ مولد العلماء و وفیاتهم، تحقیق: د. عبد الله احمد سلیمان الحمد، الریاض: دار العاصمة.
سبحانی، جعفر (1420). موسوعة طبقات الفقهاء، تحقیق: لجنة العلمیة فی مؤسسة الامام الصادق j، بیروت: دار الاضواء.
سمعانی، عبد الکریم بن محمد (1408). الانساب، تحقیق: عبد الله عمر البارودی، بیروت: دار الجنان.
شجری جرجانی (بی‌تا). امالی الخمسیة، در: نرم‌افزار نور.
صدوق، ابی جعفر محمد بن علی (1403). خصال، تصحیح و تحقیق: علی ‌اکبر غفاری، قم: منشورات جامعة المدرسین.
صدوق، ابی جعفر محمد بن علی (1417). الامالی، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة، قم: مؤسسة البعثة.
صدوق، ابی جعفر محمد بن علی (بی‌تا). معانی الاخبار، تحقیق: علی اکبر غفاری، بیروت: دار المعرفة.
طبری، أبو جعفر محمد بن جریر (1879). تاریخ الامم والملوک، لیدن، در: www.Eshia.ir.
طوسی، محمد بن الحسن (1364). التهذیب الاحکام، تصحیح: محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
طوسی، محمد بن الحسن (1387). الغیبة، تحقیق: مجتبی عزیزی، قم: انتشارات جمکران.
طوسی، محمد بن الحسن (1414). الامالی، تحقیق: مؤسسه البعثة، قم: دار الثقافة.
طوسی، محمد بن الحسن (1417). الفهرست، تحقیق: جواد القیومی، بی‌جا: مؤسسة النشر الفقاهة.
عمادی حائری، سید محمد (1388). بازسازی متون کهن حدیث شیعه: روش، تحلیل، نمونه، تهران: کتاب‌خانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، قم: دارالحدیث.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363). الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمد باقر (بی‌تا). بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
مجموعة من المؤلفین (2001). موسوعة اقوال ابی الحسن الدارقطنی فی رجال الحدیث و علله، بیروت: عالم الکتب للنشر والتوزیع.
معلوف، لویس (1387). المنجد فی اللغة والاعلام (فارسی)، ترجمه: محمد بندرریگی، تهران: انتشارات اسلامی، ج2.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1414). الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق: حسین استادولی، علی‌اکبر الغفاری، بیروت: دار المفید.
نجاشی، احمد بن علی (1416). رجال النجاشی، تحقیق: موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نقوی، میرحامد حسین (1404). عبقات الانوار فی امامة ائمة الاطهار، تهران: مؤسسة البعثة، قسم الدراسات الاسلامیة.
هارونی، یحیی بن حسین (بی‌تا). تیسیر المطالب فی امالی ابوطالب، در: نرم‌افزار نور.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار