بررسی آموزه نجات اخروی از دیدگاه امامیه و اشاعره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار دانشکده معارف و اندیشه اسلامی ، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استادیار گروه فلسفه دین، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

رویکرد کلامی امامیه و اشاعره در زمینه آموزه نجات اخروی با توجه به مبانی‌شان متفاوت است. با این حال، گاه درباره اسباب نجات، دیدگاه واحدی دارند. امامیه، توحید افعالی را فراگیر می‌دانند و به غرض‌مندی در آن معتقد شده‌اند و با التزام به حسن و قبح عقلی اشیا، انسان را در افعالش مختار می‌دانند. آنها حکمت، عدالت الاهی و اختیار را از مبانی شناخت نجات می‌دانند و آزادی را، مبنای کمال‌یابی برای انسان شمرده‌اند؛ اما اشاعره، یگانه عامل مؤثر در ایجاد اعمال بندگان را قدرت الاهی می‌دانند و انسان را کاسب آن. آنها به حسن و قبح شرعی قائل شده‌اند و غرض‌مندی در افعال خدا را رد می‌کنند و انسان را در انجام‌دادن افعالش مجبور می‌دانند. متکلمان امامیه و اشاعره مؤمنان مخالف مذهب و حتی با شرایطی ادیان دیگر را از نجات‌یافتگان می‌دانند. امامیه، اعتقاد به امامت اهل بیت b را از جمله اسباب نجات برمی‌شمرند و اعطای ثواب به بندگان را، از باب تفضل و استحقاق می‌دانند. آنها با تمسک به حکمت و عدالت الاهی، ثواب و کیفر برای نیکوکاران و بدکاران را بر مبنای عدالت استوار می‌دانند که بدون پاداش و کیفر اخروی مخدوش می‌شود؛ اما اشاعره اعطای ثواب به مؤمنان را صرفاً تفضل خدا می‌دانند. آنها با نفی رابطه علیت در میان اشیا و تمسک به قاعده عادت‌الله، تکلیف مالایطاق را مجاز می‌دانند و معتقدند هر چه خدا انجام دهد عین حکمت و عدالت است، هرچند در نظر عقول عادی انسان‌ها ظلم به حساب آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Doctrine of Salvation in the Hereafter from the Perspective of the Twelvers and Asharites

نویسندگان [English]

  • Sajjad Fazlali 1
  • Hamid Malekmakan 2
  • Naeme poormohammadi 3
1 PhD Student in Theological Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Faculty of Islamic Teachings and Thought, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Philosophy of Religion, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Given the principles, the theological approach of the Twelvers and Asharites towards the doctrine of salvation in the Hereafter is different. However, sometimes they have a common view on salvage means. The Twelvers believe that the unity of actions is all-encompassing and purposeful, and by committing to the intellectual goodness and badness of things, they consider man free in his actions. They hold wisdom, divine justice and free will as the foundations of the knowledge of salvation and consider freedom as the basis of perfection for human beings. But the Asharites believe that the only effective factor in creating human deeds is the divine power, and man only plays the role of acquirer. They accept the Sharia goodness and badness and reject the purposefulness in God's actions and hold man to be forced in his deeds. Imami and Asharite theologians consider the believers who oppose their sects and even the followers of other religions to be saved. According to Twelvers, believing in the Imamate of the Ahl al-Bayt (AS) (The Prophet's Household) is one of the means of salvation and they hold that giving rewards to the servants is a matter of grace and merit. Relying on divine wisdom and justice, they establish the reward and punishment for the righteous and the wicked on the basis of justice, which is distorted without the reward and punishment of the Hereafter. But the Asharites consider the giving of rewards to the believers as a mere bounty of God. By denying the causal relationship and adhering to the principle of God's habit, they allow duty beyond human power and believe that whatever God does is the same as wisdom and justice, even though it is regarded as oppression by ordinary human minds.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Twelvers
  • Asharites
  • Salvation
  • Means
  • Works and Intellectual Oppressed
قرآن کریم (1415). ترجمه: محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم.
آمدی، سیف الدین (1423). ابکار الافکار فی اصول الدین، قاهره: دار الکتب.
ابن فورک، محمد بن حسن (1425). مقالات الشیخ ابی الحسن الاشعری امام اهل السنة، بی‌جا: مکتبة الثقافة الدینیة.
ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۴۱۴). لسان العرب، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثالثة.
احمدی، محمد (1387). «مفهوم ایمان و عمل از نگاه فرقه‌های اسلامی»، در: میثاق امین، س2، ش8-9، ص105-127.
الله‌بداشتی، علی (1392). توحید و صفات الاهی، قم: دانشگاه قم، چاپ اول.
ایجی، میرسید شریف (1325). شرح المواقف، قم: شریف الرضی، چاپ اول.
بحرانی، ابن میثم (1406). قواعد المرام فی علم الکلام، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ دوم.
بغدادی، عبد القاهر (1408). الفرق بین الفرق و بیان الفرق الناجیة، بیروت: دار الجیل، دار الافاق.
تفتازانی، سعدالدین (1409). شرح المقاصد، قم: شریف الرضی، چاپ اول.
جوینی، عبد الملک (1416). الارشاد الی قواطع الأدلة فی اول الاعتقاد، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
حلی، یوسف بن مطهر (1378). کشف المراد، شرح: علی محمدی قم: دار الفکر، چاپ چهارم.
حلی، یوسف بن مطهر (1415). مناهج الیقین فی اصول الدین، تهران: دار الأسوة، الطبعة الاولی.
حمصی رازی، سدید الدین (1412). المنقذ من التقلید، قم: المکتبة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (بی‌تا). المفردات فی غریب القرآن، در: https://lib.eshia.ir/
ربانی گلپایگانی، علی (1418). قواعد الکلامیة، قم: مؤسسة الامام الصادق j، الطبعة الاولی.
سبحانی، جعفر (1432). مسائل جدید کلامی، قم: مؤسسه امام صادق j.
سبحانی، جعفر (بی‌تا). جبر و اختیار، قم: مؤسسه امام صادق j.
سید مرتضی (1411). الذخیرة فی علم الکلام، قم: المکتبة النشر الاسلامی.
شهرستانی، محمد بن عبد الکریم (1364). الملل والنحل، قم: شریف الرضی، الطبعة الثالثة.
شهرستانی، محمد بن عبد الکریم (1425). نهایة الاقدام فی علم الکلام، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
طباطبایی، محمد حسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: المکتبة النشر الاسلامی، الطبعة الخامسة.
طوسی، محمد بن حسن (1406). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دار الأضواء، الطبعة الثانیة.
طیب، عبدالحسین (1362). کلم الطیب در تقریر عقاید اسلام، بی‌جا: کتاب‌خانه اسلام، چاپ چهارم.
غزالی، ابو حامد (1416). مجموعة رسائل، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاولی.
غزالی، ابو حامد (بی‌تا). احیاء علوم الدین، بی‌جا: دار الکتب العربی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1411). المحصل، عمان: دار الرازی، الطبعة الاولی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420). مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الثالثة.
فیاض لاهیجی، عبدالرزاق (1383). گوهر مراد، تهران: سایه، چاپ اول.
کلینی، محمد بن یعقوب (1362). الکافی، تهران: اسلامیه، چاپ دوم.
مجلسی، محمد باقر (1404). بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
مصباح یزدی، محمدتقی (بی‌تا). آموزش عقاید، در: https://lib.eshia.ir/
مطهری، مرتضی (بی‌تا). مجموعه آثار شهید مطهری، تهران: صدرا.
مفید، محمد بن نعمان (1413 الف). اوائل المقالات فی المذاهب والمختارات، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، الطبعة الاولی.
مفید، محمد بن نعمان (1413 ب). تصحیح اعتقادات الامامیة، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، الطبعة الاولی.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1405). تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، بیروت: دار الأضواء، الطبعة الثانیة.
وحید بهبهانی، محمد باقر (1415). الفوائد الحائریة، قم: مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول.