جایگاه علمی و سیاسی ملا عبدالواحد بن علی شوشتری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

ملا عبدالواحد بن علی شوشتری، فقیه، اصولی و دانا به علوم معقول و منقول شیعه، در اواخر سده دهم و اوایل سده یازدهم هجری می‌زیست. وی علی‌رغم شهرت در عصر خویش، در برخی کتب صرفاً به عنوان استاد شهید ثالث، قاضی نورالله شوشتری، شناخته شده تا جایی که یکی از مهم‌ترین آثارش، به قاضی نسبت داده می‌شود. او در طول حیاتش، به دلیل کسب فیض از محضر علمایی همچون خواجه جمال‌الدین محمود شیرازی، آقاجان شیروانی و میرابوالفتح شرفه به شهرهای مختلف ایران از جمله شیراز، اصفهان و اردبیل سفر کرد. جایگاه علمی ملا در سطحی بود که از میان علمای معاصرش به استادی ولی‌عهد برگزیده ‌شد، اما به دلیل اوضاع و احوال سیاسی نامناسب از این سمت استعفا کرد. از شاگردانش، علاوه بر قاضی نورالله و ولی‌عهد صفوی، می‌توان به میرزا مخدوم شریفی و افضل‌الدین ترکه اشاره کرد. ملا تألیفات متعددی داشت که از این میان نسخ خطی شرح مختصر الاصول، شرح مبادئ الاصول، شرح تهذیب الاصول و التکلیف فی زمن الغیبة، در کتاب‌خانه‌های ملی، آستان قدس و آیت‌الله گلپایگانی بر جای مانده ‌است. قوت استدلال، قضاوت عالمانه و تسلط بر آرای اصولیان عامه از ویژگی‌های برجسته وی در این آثار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Scientific and Political Position of Mullah Abd al-Wahed ibn Ali Shushtari

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Sadeghi Alanjgh 1
  • Hosein Davarzani 2
1 PhD Student in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Mullah Abd al-Wahed ibn Ali Shushtari, a jurist, fundamentalist and scholar of rational and narrative Shiite sciences, lived in the late tenth and early eleventh centuries AH. Despite his fame in his time, in some books he is known only as the master of the third martyr, Ghazi Nurollah Shushtari, to the extent that one of his most important works is attributed to the Ghazi. During his life, he traveled to different cities of Iran, including Shiraz, Isfahan and Ardabil, in order to acquire knowledge from scholars such as Khajeh Jamal al-Din Mahmud Shirazi, Aghajan Shirwani and Mir Abolfath Sharfeh. Mullah's scholarly status was at a level where he was chosen as the Crown Prince's master by his contemporary scholars, but he resigned due to the unfavorable political situation. Among his students, in addition to Ghazi Nurollah and the Crown Prince of Safavid, we can mention Mirza Makhdum Sharifi and Afzal al-Din Torkeh. Mullah had several works, among which the manuscripts of Sharh Mokhtasar al-Osul, Sharh Tahzib al-Osul and al-Taklif fi Zaman al-Ghaybah are left in the National Library, the Library of Astan Quds and the Library of Ayatollah Golpayegani. The power of reasoning, wise judgment and mastery over the views of Sunni fundamentalists are some of outstanding features in the mentioned works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abd al-Wahed ibn Ali Shushtari
  • Ghazi Nurollah Shushtari
  • Annotation of Sharh Mokhtasar al-Osul
  • Safavid Scholars
آقابزرگ تهرانی، محمد حسن (1403/1983). الذریعة الی تصانیف الشیعة، گردآورنده: احمد بن محمد حسینی، بیروت: دار الاضواء، ج6، 13، 14.
آقابزرگ تهرانی، محمد حسن (1430/2009). طبقات اعلام الشیعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج8.
آقابزرگ تهرانی، محمدحسن (1372). مصنفات شیعه، ترجمه و تلخیص:‌ محمد آصف فکرت، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ج4.
اطهر رضوی، عباس (1376). شیعه در هند، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
افندی، عبدالله بن عیسی بیگ (1401). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق: احمد حسینی اشکوری: به اهتمام: محمود مرعشی، قم: کتاب‌خانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ج5.
 افندی، عبدالله بن عیسی بیگ (1431). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق: احمد حسینی اشکوری، به اهتمام: محمود مرعشی، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، ج5.
افندی، عبدالله بن عیسی بیگ (بی‌تا). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق: احمد حسینی اشکوری، به اهتمام: محمود مرعشی، قم: مطبعة الخیام، ج3.
امین، محسن (بی‌تا). اعیان الشیعة، بیروت: بی‌نا، ج8، 38.
امینی گلستانی، محمد (بی‌تا). نوادر و متفرقات، قم: محمد امینی گلستانی، ج3.
بابایی سیاب، علی؛ حاجیان‌پور، محمد (1393). «نقش قضات ایرانی در ترویج تشیّع در هند: دوره گورکانیان»، در: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، س5، ش15، ص31-50.
پارسادوست، منوچهر (۱۳۸۱). شاه‌اسماعیل دوم: شجاع تباه‌شده، تهران: شرکت سهامی انتشار.
ترکمان، اسکندربیک (1350). عالم‌آرای عباسی، تهران: امیرکبیر.
تشید، علی‌اکبر (1350). «قاضی نورالله شوشتری: نوزدهمین معلم قاضی شهید»، در: تاریخ اسلام، ش30-31، ص31-41.
تنکابنی، میراحمد (1386). قصص العلماء، تهران: علمی و فرهنگی.
الجزایری، سید عبدالله بن نورالدین (1328/1368ه.ق.). تذکره شوشتر، اهواز: کتاب‌فروشی صافی.
جعفریان، رسول (1379). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ج1-3.
حافظیان بابلی، ابوالفضل (1384). «صورت عرض کتب موقوفه مدرسه فاضلیه مشهد»، در: نسخه‌پژوهی، ش2، ص243-292.
حبشی، عبدالله محمد (1427/2006). جامع الشروح والحواشی، ابوظبی: هیئت ابوظبی للثقافة والتراث، المجمع الثقافی، ج3.
حسین‌زاده شانه‌چی، حسن (1386). «بنادر ایرانی خلیج فارس در قرون میانی اسلام»، در: تاریخ اسلام، ش29، ص33-66.
حسینی مرعشی، علاء‌الملک بن نورالله (1378). فردوس در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن، تصحیح: میرجلال‌الدین حسینی ارموی، بی‌جا: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
حکیم، سید محمدتقی (1378). «زندگی‌نامه قاضی سید نورالله مرعشی شوشتری»، در: مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش152، ص13-32.
حیدری، سلیمان؛ رنجبر، محمدعلی (1393). «بررسی تأثیر شهید ثالث در گسترش فرهنگ شیعی در هندوستان»، در: پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، س4، ش16، ص5-31.
خدایاری، علی‌نقی؛ پوراکبر، الیاس (1390). تاریخ حدیث شیعه در سده‌های هشتم تا یازدهم هجری، بی‌جا: دارالحدیث، ج1.
دانش‌پژوه، محمدتقی (1350). «یک پرده از زندگانی شاه‌طهماسب صفوی»، در: مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، س7، ش4، ص916-977.
دانش‌نامه جهان اسلام ‌(1393). تهران: مؤسسه دائرة‌المعارف اسلامی، ج1 و 14.
دوانی، علی (1386). مفاخر اسلام، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ج4.
رازی، امین احمد (بی‌تا). هفت اقلیم، تحقیق: جواد فاضل، تهران: علی‌اکبر علمی، ج1.
رحمتی، محمدکاظم (1395). «سال‌شمار محقق کرکی»، در: نقد کتاب فقه و حقوق، ش7، ص213-217.
سازمان اسناد و کتاب‌خانه ملی جمهوری اسلامی ایران، سامانه کتابخانه و اسناد رقومی ملی، به نشانی: https://b2n.ir/h19294
شوشتری، عبدالواحد بن علی (1052 ه.ق.). حاشیه شرح مختصر الاصول [نسخه خطی]، 131 برگ، کاتب: احمد بن عبدالرحمن قاری لاهوری، محل کتابت: لاهور، خط نستعلیق، شماره 2972 کتاب‌خانه مرکزی آستان قدس رضوی.
شوشتری، نورالله بن شریف الدین (1385). الصوارم المهرقة فی نقد الصواعق المُحرقة، تصحیح: جلال‌الدین محدث، تهران: بی‌نا.
شوشتری، نورالله بن شریف الدین (1394). یار غار، ترجمه: محمدجواد محمودی، قم: حبیب.
شوشتری، نورالله بن شریف الدین (1409). إحقاق الحق و إزهاق الباطل، مقدمه: شهاب‌الدین مرعشی، قم: کتاب‌خانه مرعشی نجفی، ج1.
شوشتری، نورالله بن شریف الدین (1429). کشف العوار فی تفسیر آیة الغار، تحقیق: محمدجواد محمودی، قم: حبیب.
شوشتری، نورالله بن شریف الدین (بی‌تا). نهایة الاقدام فی وجوب المسح علی الاقدام، بی‌جا: بی‌نا.
صادقی النجق، فاطمه (1399). تصحیح، تحقیق و تعلیق دو حاشیه شیعی بر شرح مختصر الاصول عضدی (حواشی بهاء‌الدین محمد بن حسین عاملی و عبدالواحد بن علی شوشتری)، استاد راهنما: سید محمد حسینی، استاد مشاور: احمد باقری، تهران: دانشکده الاهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران.
صدرالافاضل، مرتضی حسین (1374). مطلع الانوار، ترجمه: محمد هاشم، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ج1.
صدرایی خویی، علی؛ حافظیان بابلی، ابوالفضل (1388). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانه عمومی آیت‌الله العظمی گلپایگانی، تحقیق: مصطفی درایتی، مشهد: مرکز الجواد للتحقیق والنشر، ج2.
طریحی، محمد سعید (بی‌تا). تاریخ الشیعة فی الهند، هلند: آکادیمیة الکوفة، ج1.
فانی زنوزی، محمدحسن بن عبدالرسول (1390). ریاض الجنة، تصحیح: علی صدرایی خویی، تحقیق: علی رفیعی، قم: کتاب‌خانه مرعشی نجفی، ج5.
فتاحی اردکانی، محسن؛ آقانوری، علی (1394). «ناکارآمدی فرهنگی و اجتماعی تصوف در عصر صفوی و نقش آن در تحکیم موقعیت فقیهان شیعه»، در: پژوهش‌نامه امامیه، س1، ش2، ص67-84.
قایدی، محمد (1383). «معرفی کتاب احقاق الحق»، در: مبلغان، ش62، ص107-113.
قمی، عباس بن محمدرضا (1368). الکنی والالقاب، مقدمه: محمدهادی امینی، تهران: مکتبة الصدر، ج3.
کاظمی، محمدحسین؛ استهری، هادی (1394). «جستاری در زندگی و آثار قاضی نورالله شوشتری»، در: تاریخ نو، ش10، ص163-188.
کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، نسخ خطی، به نشانی: https://b2n.ir/g95347 و https://b2n.ir/e49801
کحاله، عمر رضا (1376). معجم المؤلفین، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج6، 8، 13.
گروه علمی مؤسسه امام صادق (ع) (1418). موسوعة طبقات الفقهاء، اشراف: جعفر سبحانی تبریزی، قم: مؤسسة الامام الصادق j ، ج11.
لجنة العلمیة فی مؤسسة الامام الصادق j (1382/1424). معجم طبقات المتکلمین: یتضمن ترجمة رجالات العلم و لفکر عبر اربعة عشر قرنا، مقدمه: جعفر سبحانی تبریزی، قم: مؤسسه امام صادق j ، ج4.
مجد، مصطفی (1380). مرعشیان در تاریخ ایران، تهران: رسانش.
محدّث ارموی، جلال‌الدین (1387). فیض الاله فی ترجمة القاضی نورالله، ترجمه: نورالله بن شریف الدین شوشتری، بی‌جا: مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
مرعشی شوشتری، علاء‌الملک (1352). فردوس، مقدمه، تصحیح و تعلیق: میرجلال‌الدین حسینی ارموی، بی‌جا: انجمن آثار ملی.
مظفر، محمد حسن (1422). دلائل الصدق لنهج الحق، تحقیق: مؤسسة آل البیت b لاحیاء التراث، قم: مؤسسة آل البیت b لاحیاء التراث، ج1.
منشی، اسکندر (1314). تاریخ عالم‌آرای عباسی، تهران: دارالطباعه آقا سید مرتضی، ج1.
نجفی‌نژاد، سعید؛ جدیدی، ناصر؛ یوسف‌جمالی، محمدکریم (1396). «بروز و ظهور باورهای شیعی در سیاست مذهبی شاه‌طهماسب صفوی»، در: شیعه‌پژوهی، ش13، ص121-145.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (2535). تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم، تهران: انتشارات کتاب‌های سیمرغ وابسته به انتشارات امیرکبیر.
هینتس، والتر (۱۳۷۱). شاه‌اسماعیل دوم صفوی، ترجمه: کیکاوس جهانداری، تهران: علمی و فرهنگی.