پذیرش توبه مرتد فطری از منظر قرآن و سنت با توجه بر تعزیری‌بودن حکم ارتداد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق تجارت بین‌الملل، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

4 دانش‌آموخته حوزه علمیه قم، مدرس دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران

چکیده

پدیده ارتداد، به مفهوم کفر پس از ایمان، از بحث‌برانگیزترین مسائل فقهی و حقوقی است و به ملی و فطری تقسیم می‌شود. هر یک از این انواع حکم متمایزی دارد. درباره مرتد فطری دیدگاه‌های مختلفی در منابع فقهی دیده می‌شود. یافته‌های تحقیق پیش رو، با استفاده از منابع اصلی و تخصصی مبتنی بر روش توصیفی‌تحلیلی نشان می‌دهد که تمامی مجازات‌ها تعزیری است، به استثنای آنهایی که نصوص معتبر بر حدبودن آن، اقامه شده است، مانند زنا، لواط، شرب خمر و ... . مسئله اساسی در این تحقیق پذیرش توبه مرتد فطری به صورت مطلق است و احکام سه‌گانه قتل، مباینت از زوجه و عده وفات، و ارث‌بردن وراث با توبه مرتد فطری رفع می‌شود. در این میان می‌توان به دیدگاه شهید ثانی در مسالک و لمعه، قاضی ابن‌براج و ابن‌جنید اشاره کرد. از نوآوری‌های این تحقیق، اصل تعزیری‌بودن مجازات‌ها و مقدرنبودن میزان عقوبت تمامی تعزیرات است که در این مقاله اثبات می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Accepting the Repentance of the Natural Apostate from the Perspective of the Quran and Sunnah, Considering the Sentence of Apostasy as Ta‘zir

نویسندگان [English]

  • Ahmad Hajideh Abadi 1
  • Marzieh Ganjali Darani 2
  • Javad Mohammadi 3
  • Mohammad Ali Afshari 4
1 Associate Professor, Faculty of Law, Farabi Campus, University of Tehran, Qom, Iran
2 PhD Student in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Master's Student of International Business Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
4 Graduate of Qom Seminary, Professor of Islamic Azad University, Qom Branch, Qom, Iran
چکیده [English]

Apostasy, meaning disbelief after faith, is one of the most controversial jurisprudential and legal issues and is divided into national and natural, each of which has a different ruling. There are different views about natural apostates in jurisprudential sources. Findings of the present research, using main and specialized sources based on descriptive-analytical method, show that all punishments are Tazirs (offenses at the discretion of the judge), except those that according to authentic texts are Hodud (offenses fixed by the Quran or Hadith), such as adultery, sodomy, drinking alcohol, etc. The main issue in this research is accepting the repentance of the natural apostate in absolute terms, and the three sentences of execution, separation from wife and iddah of death (the waiting period after the death of husband), and the inheritance of heirs are overturned by the repentance of the natural apostate. In the meantime, we can refer to the views of Shahid Thani in Masalek and Lomah, Ghazi Ibn Barraj and Ibn Jonayd. One of the innovations of this research is the principle of Taziri nature of punishments and the lack of fixed punishments for all Tazirs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Apostasy
  • Natural
  • National
  • Ta‘zir
  • Repentance
قرآن کریم.
ابن ادریس حلی، ابوجعفر محمد بن منصور (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
ابن براج طرابلسی، عبد العزیز بن نحریر (1406). المهذب البارع، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن حمزه طوسی، محمد بن علی (1408). الوسیلة، محقق: الشیخ محمد الحسون، قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
ابن زهرة الحلبی، حمزة بن علی (1417). غنیة النزوع إلی علمی الأصول والفروع، محقق: ابراهیم بهادری، قم: مؤسسة الامام الصادق j.
ابن سعید حلی، یحیی (1405). الجامع الشرائع، محقق: جمعی از فضلا، تحت اشراف: آیت‌الله سبحانی، قم: مؤسسة سید الشهداء.
ابن قدامه، موفق (بی‌تا). المغنی والشرح الکبیر، بیروت: دار الفکر.
أبوالصلاح حلبی، تقی الدین بن نجم الدین (1403). الکافی، محقق: رضا استادی، اصفهان: کتاب‌خانه عمومی امیرالمؤمنین j.
اردبیلی، احمد بن محمد (1403). مجمع الفائدة والبرهان، محقق/ مصحح: آقا مجتبی عراقی، علی‌پناه اشتهاردی، آقا حسین یزدی اصفهانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
اصغرپور طلوعی، عادل؛ وکیل‌زاده، رحیم؛ حیدری، محمدعلی؛ شکرچی‌زاده، محسن (1397). «استقلال در سببیت انکار ضروری دین و نقش علم در تحقق ارتداد»، در: فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره اول، ش51، ص7-26.
برقی، احمد بن محمد (1342). رجال برقی، محقق/ مصحح: محمد بن الحسن طوسی، حسن مصطفوی، تهران: دانشگاه تهران.
ترابی شهرضایی، اکبر (1390). آیین دادرسی کیفری در اسلام، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار b.
جباری، مصطفی (1393). «آیا می‌توان ارتداد را جرم دانست؟»، در: مطالعات حقوقی، دوره ششم، ش1، ص85-109.
جزیری، ع. (بی‌تا). الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1410). الصحاح، تحقیق: احمد عبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.
حاجی‌ده‌آبادی، احمد (1391). قواعد فقه جزایی: حدود و تعزیرات، قصاص و دیات، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، معروف به وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت b.
حکیم، سید محسن (1416). مستمسک عروة الوثقی، قم: مؤسسة دار التفسیر.
حلی، جعفر بن حسن (1407). المعتبر فی شرح المختصر، محقق/ مصحح: محمدعلی حیدری، سید مهدی شمس‌الدین، سید ابومحمد مرتضوی، سید علی موسوی، قم: مؤسسه سیدالشهداء.
حلی، جعفر بن حسن (1408). شرائع الاسلام، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خویی، ابوالقاسم (بی‌تا). معجم رجال الحدیث، بی‌جا: مؤسسة الخوئی الاسلامیة.
خویی، سید ابوالقاسم (1413). مبانی تکملة المنهاج: موسوعة، قم: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی.
خویی، سید ابوالقاسم (1417). مصباح الأصول: تقریرات درس اصول، تحقیق: الواعظ الحسینی البهسودی، قم: مکتبة الدوری.
راغب اصفهانی، حسین (1412). مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار الفکر.
سلّار، حمزة بن عبد العزیز (1414). المراسم العلویة، محقق: السید محسن الحسینی الأمینی، قم: المعاونیة الثقافیة للمجمع العالمی لأهل البیت b.
شافعی، محمد بن ادریس (بی‌تا). الام، بیروت: دار المعرفة.
صدوق، محمّد بن علی (1413). من لا یحضره الفقیه، المحقق: علی اکبر الغفّاری، قم: جماعة المدرّسین فی الحوزة العلمیة، الطبعة الثانیة.
صدوق، محمد بن علی (1415). المقنع، قم: نشر الامام الهادی j.
طباطبایی، سید علی (1418). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، محقق: محمد بهره‌مند، محسن قدیری، کریم انصاری، علی مروارید، قم: مؤسسة آل البیت b.
طباطبایی، محمدحسین (1374). المیزان، ترجمه: سید محمدباقر موسوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1390). الاستبصار، تحقیق: حسن الموسوی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن (1373). رجال الطوسی، محقق/ مصحح: جواد قیومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1407). تهذیب الأحکام، محقق/ مصحح: حسن الموسوی خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی (1410). الدروس الشرعیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین الدین بن نور الدین (1410). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تحقیق: السید محمد کلانتر، قم: کتاب‌فروشی داوری.
عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین الدین بن نور الدین (1413). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
فاضل آبی، حسن بن ابی طالب (1417). کشف الرموز، محقق/ مصحح: علی‌پناه اشتهاردی، آقا حسین یزدی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد (1422). تفصیل الشریعة: الحدود، قم: مرکز فقه الائمة الاطهار b.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، محققین: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
کلینی، محمد بن یعقوب (1429). الکافی، محقق: دار الحدیث، قم: دار الحدیث.
مجلسی، محمدباقر (1404). مرآة العقول، محقق/ مصحح: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمدتقی (1406). روضة المتقین، محقق/ مصحح: حسین موسوی کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، قم: مؤسسه فرهنگی‌اسلامی کوشانبور.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1410). المقنعة، تحقیق: مؤسسة النشر الاسلامی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، الطبعة الثالثة.
مکارم شیرازی، ناصر (1377). انوار الفقاهه: کتاب الحدود والتعزیرات، قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب j.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیلة، قم: مؤسّسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی قدس سره.
نجاشی، احمد بن علی (1365). رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المشرفة.
نجفی، محمد حسن (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقی، مولی احمد (1415). مستند الشیعة، محقق/ مصحح: گروه پژوهش مؤسسه آل البیت b ، قم: مؤسسة آل البیت b.
واسطی، سید محمد (۱۴۱۴). تاج العروس، بیروت: دار الفکر.