بررسی علل مادی فقدان منابع تاریخی شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تشیع، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، قم، ایران

3 استاد تمام گروه تاریخ، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران

چکیده

فقدان بخشی از منابع تاریخی شیعه دغدغه‌ای است که برخی از متفکران به آن توجه کرده و علل مختلفی برای آن برشمرده‌اند. از جمله علل مادی را در زمره علت‌های نابودی این آثار می‌دانند. گرچه علل معنوی نیز برای فقدان منابع مطرح است اما موضوع این مقاله نیست. از آنجا که به علل مادی نقش پررنگ‌تری داده شده، این نوشتار علل مادی فقدان منابع تاریخی را می‌کاود و به این پرسش پاسخ می‌دهد که: علت مهم مادی فقدان منابع تاریخی چیست؟ بررسی گزارش‌های تاریخی و رجوع به منابع برای روشن‌شدن علت واقعی و سهم هر کدام از علل در فقدان منابع، با رجوع به کتاب‌خانه‌ها و تحلیل و توصیف داده‌های تاریخی روش این مقاله است. بسیاری از آثار، پیش از حمله مغول، بر اثر علل دیگری از بین رفته، و نسبت‌دادن مفقودشدن منابع صرفاً به حمله مغول، به عنوان مهم‌ترین علت مادی مفقودشدن، مطلب نادرستی است که اشتهار یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Material Causes of the Lack of Shiite Historical Sources

نویسندگان [English]

  • Mohammad Zare Bushehri 1
  • mansor dadashmegad 2
  • Nematollah Safari Forushani 3
1 PhD Student in Shiite History, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Associate Professor, Department of History, Research Institute of Hawzeh and University, Qom, Iran
3 Full Professor, Department of History, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

The lack of a part of Shiite historical sources is a concern that some thinkers have paid attention to and listed various causes for it, including material causes. Although there are spiritual causes for the lack of sources, it is not the subject of this article. Since material causes have been given a more prominent role, this paper explores them and answers the question: What is the important material cause of the lack of historical sources? The research is done through examining historical reports and referring to sources to clarify the real cause and the contribution of each cause in the lack of sources, by referring to libraries and analyzing and describing historical information. Many works were destroyed before the Mongol invasion due to other causes. Hence, attributing the loss of sources solely to the Mongol invasion as the most important material cause of the lack of sources is a well-known misinformation

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiite Historical Sources
  • Missed
  • Shiite History
  • Material Causes
ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله (1965). شرح نهج البلاغه، ویراسته: محمد ابو الفضل ابراهیم، قاهره: بی‌نا.
ابن ابی طی، یحیی بن حمید (1379). الحاوی فی الرجال الشیعة الامامیة، تهران: کتاب‌خانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، چاپ اول.
ابن اثیر، عزیز الدین ابو الحسن (1965). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن بطوطه، محمد بن عبد الله (1417). رحلة ابن بطوطة، ریاض: اکادمیة المملکة المغربیة.
ابن حجر هیتمی، احمد بن محمد (1417). صواعق المحرقة علی اهل الرفض والضلال والزندقة، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابن حزم، علی بن احمد (1416). الفصل فی الملل والاهواء والنحل، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی، ج1.
ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد (1408). تاریخ ابن خلدون، بیروت: دار الفکر.
ابن طقطقی، محمد بن علی (1418). الفخری فی الاداب السلطانیة والدول الاسلامیة، تحقیق: عبد القادر محمد مایو، بیروت: دار القلم العربی، الطبعة الاولی.
ابن فوطی، عبد الرزاق (1351). الحوادث الجامعة والتجارب النافعة فی المأة السابعة، بغداد: المکتبة العربیة.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1346). الفهرست، ترجمه: رضا تجدد، تهران: بانک بازرگانی.
ابن واصل، جمال‌ الدین محمد بن سالم (1997). مفرج الکروب فی اخبار بنی ایوب، تحقیق: جمال ‌الدین الشیال، قاهره: مؤسسة الرسالة.
ابو الفرج اصفهانی، علی بن الحسین (1383). الاغانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابو شامه، شهاب ‌الدین عبد الرحمن (1422). الروضتین فی اخبار الدولتین النوریة والصلاحیة، محقق: ابراهیم شمس‌ الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
اقبال آشتیانی، عباس (1379). تاریخ مغول، تهران: امیرکبیر، چاپ هفتم.
امامی‌فر، سید ضیاء‌الدین (1383). تاریخ‌نگاران شیعه تا پایان قرن هفتم هجری، قم: پارسایان.
امین، محسن (1403). اعیان الشیعة، تحقیق: حسن امین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، ج1 و 4.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1419). صحیح بخاری، ریاض: بیت الافکار الدرسیة للنشر والتوزیع.
بخشی، منصوره (1393). تاریخ‌نگاران امامیه و روش‌ها و گونه‌های تاریخ‌نگاری آنها از قرن اول تا هفتم ه.ق.، قم: جامعة الزهراء، چاپ اول.
بلاذری، ابو الحسن احمد بن یحیی (1988). فتوح البلدان، بیروت: دار المکتبة الهلال.
بیهقی، ابوالفضل (1324). تاریخ بیهقی، تصحیح: علی‌اکبر فیاض، تهران: چاپ‌خانه بانک ملی ایران.
حضرتی، حسن (1382). دانش تاریخ و تاریخ‌نگاری اسلامی، قم: بوستان کتاب.
جرار، ماهر (۱۳۸۵). «سیرة اهل الکساء»، ترجمه: محمدحسن محمدی مظفر، در: هفت آسمان، ش۳۲، ص۱۹۷-۲۳۸.
جوینی، محمد (1382). تاریخ جهان‌گشای جوینی، تصحیح: محمد قزوینی، تهران: دنیای کتاب، چاپ سوم.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله (1349). جغرافیای حافظ ابرو، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
حائری تهرانی، مهدی (1338). «سیر کتاب‌خانه‌ها»، در: مکتب تشیع، ص198-209.
خوارزمی، ابوبکر (1970). مکاتیب خوارزمی، بیروت: دار مکتبة الحیاة.
داداش‌نژاد، منصور (1386). «تاریخ‌نگاری شیعیان در سده‌های نخستین»، در: نامه تاریخ‌پژوهان، ش1، ص45-88.
داداش‌نژاد، منصور (1389). «بررسی کتاب معالم العترة النبویة جنابذی»، در: مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ، س42، ش84، ص123-140.
دورانت، ویلیام جیمز (1378). تاریخ تمدّن، ترجمه: ابوطالب صارمی، ابوالقاسم پاینده و ابوالقاسم طاهری، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ ششم.
رابینسون، چیس اف. (1392). تاریخ‌نگاری اسلامی، ترجمه: محسن الویری، تهران: سمت، چاپ اول.
راوندی، محمد بن علی (1364). راحة الصدور و آیة السرور، تصحیح: محمد اقبال و مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
زبیر بن بکار، ابو عبدالله (1374). الاخبار الموفقیات، محقق: سامی مکی عانی، قم: الشریف الرضی.
زیدان، جرجی (1372). تاریخ تمدن اسلام، ترجمه: علی جواهرالکلام، تهران: امیرکبیر، چاپ هفتم.
سباعی، محمد مکی (1373). تاریخ کتاب‌خانه‌های مساجد، ترجمه: محمد عباس‌پور، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
صدر سیدجوادی، احمد (1366). «تاریخ‌نگاری شیعیان»، در: دائرةالمعارف تشیع، تهران: بنیاد اسلامی طاهر، ج4.
صفری فروشانی، نعمت‌الله؛ دشتی، محمد (1395). «جایگاه منابع مفقود در تحلیل مسائل تاریخی»، در:
https://b2n.ir/d68652 
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). فهرست، تصحیح و تعلیق: محمد صادق بحر العلوم، نجف: المکتبة المرتضویة.
غفوری، محمد (1394). نقش شیعه در تاریخ‌نگاری اسلامی، تهران: مشعر.
فضلی، زینب؛ بیات، علی (1391). «عوامل و پیامدهای اسناد دیوانی از سده‌های نخستین اسلامی»، در: گنجینه اسناد، س20، دفتر اول، ص62-79.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1345). «اسناد و نامه‌های تاریخی»، در: بررسی‌های تاریخی، ش1، ص271-302.
کلبرگ، اتان (1371). کتاب‌خانه سید بن طاووس: احوال و آثار او، ترجمه: سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی.
مجیدی‌نسب، نرگس (1387). «تاریخ‌نگاری شیعه در رجال نجاشی»، در: نامه تاریخ‌پژوهان، ش16، ص117-170.
مدرسی طباطبایی، سید حسین (1386). میراث مکتوب شیعه، ترجمه: سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم: مورخ.
مقریزی، تقی الدین ابو العباس (1418). االمواعظ والاعتبار بذکر الخطط والآثار، بیروت: دار الکتب العلمیة.
مقریزی، تقی الدین ابو العباس (1996). اتعاظ الحنفاء باخبار الائمة الفاطمیین الخلفاء، قاهره: المجلس الاعلی للشئون الاسلامیة.
نجاشی، احمد بن علی (بی‌تا). رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نیآوردی، ابو الحسن علی (1409). الاحکام السلطانیة والولایات الدینیة، محقق: احمد مبارک البغدادی، کویت: مکتبة الدار ابن قتیبة.
هدایت‌پناه، محمدرضا (1396). منابع تاریخی شیعه تا قرن پنجم، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
یاقوت حموی، شهاب الدین (1411). معجم البلدان، بیروت: دار صادر، ج1.