بررسی و نقد روایت‌انگاره‌ها و گزاره‌های متفرد عاشورایی در أسرار الشهادة ملاآقا فاضل دربندی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حضرت معصومه  ، قم، ایران

چکیده

کتاب اسرار الشهادة ملاآقا فاضل دربندی از جمله آثاری است که از هنگام نگارش تاکنون با وجود اثرگذاری فراوان بر گزارشگری‌های واقعه کربلا، به سبب مؤلف، نثر ویژه و محتوای فضیلت‌سازش توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. مسئله پژوهش پیش رو که با رویکردی تحلیلی‌انتقادی سامان یافته، بررسی و نقد رویکردها، تحریف‌ها و متفرّدات برجسته روایی دربندی است که نخستین بار از این کتاب برخاسته و پایه نقل عالمان شیعه در قرن اخیر شده است. نحوه مواجهه دربندی با روایات عاشورایی و تأثیر شگرف او بر خوانش نویسندگان و به‌ویژه واعظان از عاشورا، اهمیت پرداختن به اثر او را دوچندان می‌کند. بر پایه یافته‌ها، روایات أسرار الشهادة و نیز توجیهات و دخل و تصرف‌های نویسنده‌اش، بعضاً با سنّت، عقل، عرف، وقایع مسلّم یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار یا ناپذیرفتنی است و حتی گاه شأن امام معصوم b یا خاندان ایشان خدشه‌دار شده، به گونه‌ای که رکاکت معنوی سبب بی‌پایه‌دانستن گزارش وی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study and Critique of Unique Ashura Narrations and Statements in the Book "Asrar al-Shahadah" by Mullah Agha Fazel Darbandi

نویسندگان [English]

  • Mohsen Rafat
  • fatemeh zhian
Assistant Professor, Department of Quran and Hadith, Hazrat Masoumeh University, Qom, Iran
چکیده [English]

The book Asrar al-Shahadah by Mullah Agha Fazel Darbandi is one of the works that has had a great impact on the reporting of Karbala incident since its writing and has attracted a lot of attention due to its author, special expression and virtuous content. The issue of the present research, which has been carried out with a critical analytical approach, is the study and critique of the approaches, distortions and outstanding narrative reports by Darbandi, which arose from his book for the first time and became the basis of quoting narrations for Shiite scholars in the last century. The way Darbandi deals with Ashura narrations and his tremendous impact on the understanding of writers and especially preachers of Ashura, doubles the importance of reviewing his work. Based on the findings, the narrations of Asrar al-Shahadah, as well as its justifications and additions are sometimes inconsistent with tradition, reason, custom, certain events or other historical narrations, and hence they cause the dignity of the infallible Imam (AS) or his family to be tarnished in such a way that the vulgarity of the text makes  Darbandi's reports unfounded.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Asrar al-Shahadah
  • Darbandi
  • Murder Place of Hoseyn (AS)
  • Ashura Narrations
  • Distortions
  • Narrations
ابن أثیر، عزّ الدین ابو الحسن (1385). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر، دار بیروت.
ابن أعثم کوفی، احمد بن علی (1411). الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الأضواء.
ابن جوزی، أبو الفرج عبد الرحمن (1412). المنتظم، تحقیق: محمد و مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن سعد، محمد (1414). الطبقات الکبری، تحقیق: محمد بن صامل السلمی، طائف: مکتبة الصدی.
ابن طاووس، علی بن موسی (1348). اللهوف علی قتلی الطفوف، ترجمه: احمد فهری زنجانی، تهران: جهان.
ابن کثیر دمشقی، أبو الفداء إسماعیل (1422). البدایة والنهایة، بیروت: دار المعرفة.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، تحقیق: جمال الدین میردامادی، بیروت: دار الفکر، دار صادر.
ابن نما حلی، جعفر بن محمد (1406). مثیر الأحزان، تحقیق: مدرسة الامام المهدی f ‌، قم: مدرسة الامام المهدی f ‌.
ابن‌بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1376). الأمالی، تهران: کتابچی.
ابن‌بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1378). عیون أخبار الرضا j ، تحقیق: مهدی لاجوردی، تهران: جهان.
ابن‌بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1413). من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی (1379). مناقب آل ابی‌طالب j ، قم: علامه.
ازهری، محمد بن احمد (1421). تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
اسفندیاری، محمد (1380). کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین j ، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اصفهانی، ابو الفرج علی بن الحسین (بی‌تا). مقاتل الطالبیین، تحقیق: سید احمد صقر، بیروت: دار المعرفة.
امین عاملی، سید محسن (1403). أعیان الشیعة، تحقیق: سید حسن امین، بیروت: دار التعارف.
بحرانی اصفهانی، عبد الله (1413). عوالم العلوم، قم: مؤسسة الامام المهدی.
بحرانی، سید هاشم بن سلیمان (1411). حلیة الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهار b ، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371). المحاسن، تحقیق: جلال‌الدین محدث، قم: دار الکتب الاسلامیة.
بستانی، فؤاد افرام (1375). فرهنگ ابجدی، ترجمه: رضا مهیار، تهران: انتشارات اسلامی.
بلاذری، أحمد بن یحیی (1397). أنساب الأشراف، تحقیق: محمد باقر المحمودی، بیروت: دار التعارف.
ترابی شهرضایی، اکبر؛ شهبازیان، محمد (1393) «جایگاه رؤیا و خواب در تشخیص حجت الاهی از منظر روایات»، در: پژوهش‌های مهدوی، ش9، ص23-52.
تنکابنی، میرزامحمد (بی‌تا). قصص العلماء، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
جزائری، نعمت الله (1429). الأنوار النعمانیة، بیروت: دار القاری.
جزائری، نعمت الله بن عبد الله (1427). ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
جوادی آملی، عبدالله (1388). ادب فنای مقربان، قم: اسراء.
جودکی، حجّت‌الله (1377). قیام جاوید: ترجمه و تصحیح مقتل الحسین ابی‌مخنف، تهران: مؤسسه تبیان.
حسینی جلالی، سید محمدحسین (1422). فهرس التراث، قم: دلیل ما.
حسینی موسوی، محمد بن أبی طالب (1418). تسلیة المُجالس و زینة المَجالس، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
حسینی، سید عبدالله (1386). معرفی و نقد منابع عاشورا، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
حلی، حسن بن سلیمان (1421). مختصر البصائر، تحقیق: مشتاق مظفر، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
حلی، حسن بن علی بن داود (1342). الرجال، تهران: دانشگاه تهران.
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1417). خلاصة الأقوال، تحقیق: جواد قیومی، مؤسسة نشر الفقاهة.
حلی، علی بن یوسف بن مطهر (1408). العدد القویة لدفع المخاوف الیومیة، تحقیق: مهدی رجایی و محمود مرعشی، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
خطیب خوارزمی، موفق بن احمد (بی‌تا). مقتل الحسین j ، تحقیق: محمد سماوی، قم: انوار الهدی.
خویی، سید ابوالقاسم (1372). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم: مرکز نشر الثقافة الاسلامیة.
دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت‌نامه دهخدا، تهران: روزبه.
دیلمی، حسن بن محمد (1412). إرشاد القلوب إلی الصواب، قم: شریف الرضی.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1368). الأخبار الطّوال، تحقیق: عبد المنعم عامر، قم: رضی.
رازی، ابوعلی مسکویه (1379). تجارب الأمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
راوندی، قطب‌الدین (1409). الخرائج والجرائح، قم: مؤسسة الامام المهدی f.
رحمان ستایش، محمدکاظم؛ رفعت، محسن (1389). «روایات عاشورایی الفتوح ابن‌أعثم کوفی در میزان نقد و بررسی»، در: حدیث‌پژوهی، ش3، ص79-116.
رفعت، محسن (1396). «روایات عاشورایی مقتل شیخ صدوق در میزان نقد»، در: شیعه‌پژوهی، س3، ش10، ص113-142.
رفعت، محسن؛ رحمان ستایش، محمدکاظم (1394). «روایات عاشورایی مقاتل الطالبیین ابوالفرج اصفهانی در میزان نقد و بررسی»، در: علوم حدیث، س20، ش76، ص143-172.
رنجبر، محسن (1386). «سیری در مقتل‌نویسی و تاریخ‌نگاری عاشورا از آغاز تا عصر حاضر (3)»، در: تاریخ در آینه پژوهش، س4، ش16، ص83-122.
رنجبر، محسن (1385). «عاشورا در آینه آمار و ارقام»، در: تاریخ در آینهٔ پژوهش، س3، ش2، ص51-83.
سبحانی، جعفر (1418). موسوعة طبقات الفقهاء، قم: مؤسسه امام صادق j.
شامی، یوسف بن حاتم (1420)‌. الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم، قم: جامعه مدرسین. ‌
شریف کاشانی، حبیب‌الله (1390). تذکرة الشهداء، تهران: شمس‌الضحی.
شیروانی دربندی حائری، آقا بن عابد (1415). اکسیر العبادات فی أسرار الشهادات (أسرار الشهادة)، بحرین: شرکة المصطفی.
شیروانی دربندی حائری، آقا بن عابد (1300). سعادات ناصری، چاپ سنگی، بی‌نا.
صالحی شامی، محمد بن یوسف (1414). سبل الهدی والرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة.
صحتی سردرودی، محمد (1386). تحریف‌شناسی عاشورا و تاریخ امام حسین j ، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
صفار، محمد بن حسن (1404). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد k ، تحقیق: محسن کوچه‌باغی، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
طبرسی، فضل بن حسن (1390). إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران: اسلامیة.
طبری، عمادالدین (1383). کامل بهایی، تصحیح: اکبر صفدری قزوینی، تهران: مرتضوی.
طبری، محمد بن جریر (1387). تاریخ الطبری: تاریخ الأمم والملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
طریحی، فخرالدین (1424). المنتخب فی جمع المراثی والخطب، تصحیح: نضال علی، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
طهرانی، آقابزرگ (1403). الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت: دار الأضواء.
فتال نیشابوری، محمد بن احمد (1375). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: رضی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420). مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث.
فروغی ابری، اصغر (1381). «کارکرد مراسم عزاداری در انقلاب مشروطه ایران»، در: مشکوة، ش76-77، ص15-29.
فیض کاشانی، محمدمحسن (1406). الوافی، اصفهان: کتاب‌خانه امام أمیرالمؤمنین علی j.
قمی، عباس (بی‌تا). الکنی والألقاب، تقدیم: محمد هادی الأمینی، تهران: مکتبة الصدر.
کاشفی، حسین بن علی (بی‌تا). روضة الشهداء، تصحیح: ابوالحسن ‌شعرانی، تهران: اسلامیه.
کلینی، محمد بن یعقوب (1388). الکافی، تحقیق: علی اکبر الغفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمد باقر (1382). جلاء العیون: تاریخ چهارده معصوم، تحقیق: علی امامیان، قم: سرور.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الأنوار الجامعة لعلوم الأئمة الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مجهول المؤلف (1408). مقتل الحسین j المنسوب بمقتل أبی مخنف، کویت: مکتبة الألفین.
مرعشی نجفی، سید شهاب الدین (1417). شرح احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
مستوفی، عبدالله (1384). شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، بی‌جا: زوار.
مطهری، مرتضی (1386). حماسه حسینی، قم: صدرا.
مغربی، نعمان بن محمد (1409). شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار b ، تحقیق: محمدحسین حسینی جلالی، قم: انتشارات اسلامی.
مفتخری، حسین؛ رنجبر، محسن (1387). «رویکرد احساسی‌عاطفی به واقعه عاشورا در ایران: از صفویه تا مشروطه»، در: شیعه‌شناسی، س6، ش24، ص169-212.
مفید، محمد بن‌ محمد بن‌ نعمان (1413). الارشاد فی معرفة حجج‌ الله علی العباد، تحقیق: مؤسسة آل ‌البیت b ، قم: کنگره شیخ‌ مفید.
مقدسی، مطهر بن طاهر (بی‌تا). البدء والتاریخ، بور سعید، بی‌جا: مکتبة الثقافة الدینیة.
موسوی مقرم، سید عبد الرزاق (2012). مقتل الحسین j. قم: منشورات الشریف الرضی.
میبدی، احمد (1371). کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق: علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
نجاشی، احمد بن علی (1365). رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نراقی، ملا محمد مهدی (1393). محرق القلوب، قم: سرور.
نوری، حسین (1386). لؤلؤ و مرجان، قم: بنی‌الزهراء.
یعقوبی، ابن واضح (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.
یوسفی غروی، محمد هادی (1417). وقعة الطفّ، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.