بررسی و تحلیل روایات تفسیری فریقین در تعیین مصداق آیه پانزدهم سوره احقاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی، رفیعة المصطفی، تهران، ایران

چکیده

آیه پانزدهم سوره احقاف در مقام سفارش کلّی به تمامی انسان‌های نیکوکار بوده و مصداق آن عام است. مطابق این آیه، دلیل نیکی فزون‌تر به مادر، رنج‌های وی در دوران بارداری و زایمان فرزند است. با این حال، برخی از مفسّران فریقین بر پایه روایات، آیه را به فردی خاص تطبیق می‌کنند. در نظر مفسّران اهل سنت، آیه در شأن ابوبکر نازل شده است؛ چراکه او در میان مهاجران تنها کسی بود که پدر و مادرش مسلمان بودند و در چهل‌سالگی، سپاس‌گزاری از نعمتی را که بر پدر و مادرش ارزانی شده است درخواست کرد. حال آنکه چنین تطبیقی مخالف شواهد تاریخی است و روایاتی هم که به آن استناد شده ضعیف است. از سوی دیگر، بر پایه برخی احادیث معتبر در منابع شیعه، آیه بر امام حسین (ع) تطبیق شده است. شواهدی چند بر تطبیق آیه بر ایشان به عنوان مصداق برتر دلالت دارد؛ مانند تفاوت مرجع ضمیر آیه با آیات پیشین، وضعیت ویژه ترسیم‌شده برای بارداری و وضع حمل، کیفیت دعای موجود در آیه و تخمین آن با حیات امام حسین (ع). بر این اساس، حضرت زهرا (س) با یقین از شهادت امام حسین (ع)، هنگام بارداری و وضع حمل دچار رنجی درونی بود؛ هرچند به جهت امتداد امامت و ولایت در نسل امام حسین (ع)، رضایت کامل داشت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis on the Interpretative Narratives of the Shiite and Sunni in Determining the Denotation of the Fifteenth Verse of the Quranic Chapter al-Ahqaf

نویسندگان [English]

  • Abdallah Mir Ahmadi 1
  • Tahireh Shakiri 2
1 Assistant Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 Ph.D. student in Comparative Interpretation, Rafi Al-Mustafa, Tehran, Iran
چکیده [English]

The fifteenth verse of the Quranic chapter al-Ahqaf is a general commandment to all the righteous people and its denotation is universal.  According to this verse, the reason for God’s command for man to be more dutiful and kinder to his mother is due to her suffering during the period of pregnancy and childbirth. Nevertheless, based on some narrations, some Shiite and Sunni exegetes have denoted this verse to a specific person. According to the Sunni exegetes, this holy verse was revealed in honor of Abu Bakr; this is because he was the only one among the immigrants whose parents were Muslims. Likewise, at the age of 40, he asked for the blessings that Allah the Almighty had bestowed upon his parents. On one hand, such a comparison is contrary to the historical evidence and the narratives cited are also weak. On the other hand, according to some authentic hadiths in the Shiite sources, this verse was revealed in honor of Imam Hossein. Several peaces of evidence suggest that this verse is in the honor of the Imam as a superior denotation. For instance, the difference between the reference of the pronoun in this verse and the previous verses, the specific situation of pregnancy and childbirth that is described here, the manner of the prayer in the verse, and its appraisal with the life of Imam Hossein. Owing to this reason, when Lady Fatima became aware of the martyrdom of Imam Hossein, she endured internal suffering during her pregnancy and delivery; this was in spite of the fact that she was fully satisfied with the continuation of imamate and guardianship from the generation of Imam Hossein.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Interpretation of the verse
  • Denotation of the verse
  • Interpretative exegesis of the Shiite and Sunni
  • Imam Hossein
  • Abu Bakr

مراجع

قرآن کریم.
ابن بابویه قمی، محمد (1377). معانی الاخبار، ترجمه: عبدالعلی محمدی شاهرودی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
ابن حجر عسقلانی، احمد (بی‌تا). تهذیب التهذیب، بیروت: دار صادر.
ابن حنبل، احمد (1313). المسند، قاهره: المطبعة المیمینة.
ابن فارس، أحمد (1404). معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
امینی، عبد الحسین (1366). الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
بحرانی، هاشم بن سلیمان (1416). البرهان فی التفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
بسام، مرتضی (1426). زبدة المقال من معجم الرجال، بیروت: دار المحجة البیضاء.
بهبودی، محمدباقر (1380). معارف قرآنی، تهران: نشر سرا.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل
البیت (ع).
حسکانی، عبید الله بن عبد الله (1411). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران: التابعة لوزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی.
حسینی استرآبادی، شرف‌الدین (1409). تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حسینی زبیدی، محمد مرتضی (1414). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر.
خویی، ابوالقاسم (1372). مجعم الرجال، قم: نشر الثقافة الاسلامیة.
دینوری، احمد بن داود (1371). اخبار الطوال، تهران: نی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات الفاظ القرآن، بیروت - دمشق: دار القلم- الدار
الشامیة.
رضایی اصفهانی، محمدعلی (1392). قرآن و امام حسین؛ امام حسین و قرآن، قم: انتشارات پژوهش‌های تفسیر و قرآن.
زمخشری، محمود (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتب العربی.
سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر (1404). الدرّ المنثور فی التفسیر المأثور، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر (1408). تاریخ الخلفاء، بیروت: دار الجیل.
شوشتری، جعفر (1388). ترجمه خصائص الحسینیة، ترجمه: خلیل‌الله فاضلی، تهران: همت.
شوشتری، محمد تقی ‌(1410). قاموس الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
صفار، محمد بن حسن (1404). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
صفوی، محمدرضا (1389). «پژوهشی درباره اقل حمل در قرآن»، در: بینات، س17، ش67،
ص57-74.
طباطبایی، محمدحسین (1388). قرآن در اسلام، قم: بوستان کتاب قم.
طباطبایی، محمدحسین (‌1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
طبرسی، فضل بن حسن (1377). ترجمه جوامع الجامع، ترجمه: حبیب روحانی، مشهد: آستان قدس رضوی.
طبری، احمد بن عبد الله (محبّ الدین) (بی‌تا). الریاض النضرة فی مناقب العشرة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
طبری، محمد بن جریر (1412). جامع البیان فی تأویل آی القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طوسی، محمد بن حسن (1373). رجال الطوسی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1414). امالی، قم: دار الثقافة.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه ‌(1415). تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420). تفسیر کبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فیض کاشانی، محمدمحسن (1406). الوافی، اصفهان: کتاب‌خانه امیرالمؤمنین (ع).
فیض کاشانی، محمدمحسن (1415). تفسیر صافی، تهران: مکتبة الصدر.
فیومی، أحمد بن محمد (1414). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: مؤسسة دار الهجرة.
قرطبی، محمد بن احمد (1364). الجامع لاحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
قمی مشهدی، محمد (1368). تفسیر کنز الدقائق، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کشّی، محمد بن عمر (1409). رجال الکشی: إختیار معرفة الرجال، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
کلینی، محمد بن یعقوب‌ (1407). الکافی (ط- الإسلامیة)، تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کلینی، محمد بن یعقوب‌ (1429). الکافی (ط-دار الحدیث)، قم: دار الحدیث.
کوفی، فرات بن ابراهیم (1410). تفسیر فرات کوفی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مازندرانی، ملاصالح بن احمد (1382). اصول والروضة (للمولی صالح المازندرانی)، تهران: المکتبة الإسلامیة.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مدرسی، سید محمدتقی (1419). من هدی القرآن، تهران: دار محبی الحسین.
مسعودی، عبدالهادی (1395). تفسیر روایی جامع، قم: دار الحدیث.
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
معلوف، لوئیس (1992). المنجد فی اللغة، بیروت: منشورات دار المشرق.
مغنیه، محمد جواد (1424). تفسیر الکاشف، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
نجاشی، احمد بن علی (1365). رجال نجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نوبختی، حسن بن موسی (1353). ترجمه فرق الشیعة نوبختی، ترجمه: محمدجواد مشکور، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
واقدی، محمد بن عمر (1996). التاریخ المغازی والمبعث، به کوشش: مارسدن جونز، لندن: بی‌نا.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار