تفکیک قوا در مذهب امامیه با عنایت به نظریه ولایت فقیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارگروه فقه و مبانی حقوق اسلامی مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم

چکیده

فقیهان امامیه درباره نظریه تفکیک قوا بحث و اختلاف داشته‌اند. فقیهانی چون علامه نایینی و مرحوم آخوند خراسانی این نظریه را پذیرفته و از آن دفاع کرده‌اند و فقیهانی مانند شیخ فضل‌الله نوری و محمدحسین تبریزی آن را نپذیرفته و بدعت، ضلالت و مخالف شرع دانسته‌اند. نظریه تفکیک قوا در نظام ولایت فقیه پیچیده‌تر به نظر می‌رسد؛ زیرا نظام ولایت فقیه، که همان نظام امت و امامت است، متناسب با تمرکز قوا است. در این نوشتار با بررسی سیر تحول مفهوم تفکیک قوا در طول تاریخ و دلایل مسئله از آیات، روایات و سیره عقلا و بررسی آرای صاحب‌نظران اثبات شده است که اولاً از دیدگاه مذهب امامیه، نظام تفکیک قوا به عنوان یک مدل حکومتی قابل قبول است و ثانیاً تفکیک قوا در نظام ولایت فقیه کارآمد‌تر و بالنده‌تر است، با عنایت به این نکته که تفکیک قوا از دیدگاه امامیه و علمای این مذهب با آنچه در اندیشه غربی مطرح است، تفاوت‌های فراوانی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Separation of Powers in Imamiyya with Regards to the Theory of Wilayat-e Faqih

نویسندگان [English]

  • زین العابدین نجفی 1
  • Mahdieh Najafi karsami 2
1 استادیارگروه فقه و مبانی حقوق اسلامی مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی
2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم
چکیده [English]

Imamiyya jurisprudents have had controversy over the theory of separation of powers. The jurisprudents like Allamah Naini and the late Akhund Khurasani have accepted this view and defended it. The scholars such as Sheikh Fazlollah Nouri and Mohammad Hussein Tabrizi did not accept and considered it innovation, delusion, and opposition to Shari’a. The theory of separation of powers in the system of wilayat-e faqih seems more complicated, because the system of wilaya-e faqih that is the system of Ummah and Imamate is congruent with the concentration of power. In this paper, by examining the evolution of the concept of separation of powers through history and the proofs provided from the verses, narrations and intellectuals’ conduct for the issue, and studying the opinions of the scholars, it is proved that firstly, from Imamiyya’s view, the system of separation of powers is acceptable as a governance model; secondly, the separation of powers in the system of wilayat-e faqih is more efficient, given the fact that the separation of powers from the view of Imamiyya and its scholars is very different from that of Western thought.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Separation of powers
  • Imamiyya
  • Wilayat-e faqih

عنوان مقاله [العربیة]

الفصل بین السلطات فی مذهب الإمامیة فی ضوء نظریة ولایة الفقیه

چکیده [العربیة]

هنالک جدل واختلاف فی وجهات النظر بین فقهاء الإمامیة حول نظریة الفصل بین السلطات. فقهاء چون کالعلامة النائینی والمرحوم الآخوند الخراسانی یقرّون هذه النظریةویدافعون عنها، فی حین أن فقهاء کالشیخ فضل‌ الله النوری، ومحمد حسین التبریزی یرفضونها ویعدّونها بدعة، وضلالة، ومخالفة للشرع. وتبدو نظریة الفصل بین السلطات اکثر تعقیداً فی نظام ولایة الفقیه؛ وذلک لأن نظام ولایة الفقیه، الذی هو نظام الأمّة والإمامة، یتناسب مع ترکیز السلطات وحصرها. فی هذا البحث نأتی من خلال تسلیط الضوء على مسیرة التطور التی حصلت لمفهوم الفصل بین السلطات طیلة التاریخ، واستدلالات المسألة من الآیات، والروایات، وسیرة العقلاء، ودراسة آراء أصحاب‌ النظر، الى اثبات ما یلی: أوّلاً من وجهة نظر مذهب الإمامیة، فإن نظام الفصل بین السلطات أمر مقبول کنموذج من نماذج الحکم، وثانیاً ان الفصل بین السلطات فی نظام ولایة الفقیه أکثر فاعلیة ورقیاً. هذا طبعاً مع ملاحظة أن الفصل بین السلطات فی نظر الإمامیة وعلماء هذا المذهب، یختلف اختلافاً شاسعاً عمّا هو مطروح فی الفکر الغربی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الفصل بین السلطات
  • مذهب الإمامیة
  • ولایة الفقیه

منابع

آبادیان، حسین (1374)، مبانی نظری حکومت مشروطه و مشروعه، تهران: نشر نی.
ابن‌ابی‌جمهور احسائی، محمد بن‌علی (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزة، قم: انتشارات سید الشهداء.
ابن‌انباری، ابوالبرکات (1362)، البیان فی غریب اعراب القرآن، قم: انتشارات هجرت، ج2.
ابوالبقاء، عبدالله (1361)، املاء ما منّ به الرحمن، تهران: منشورات مکتبة الصادق، چاپ سوم.
ارسطو (1358)، سیاست، ترجمه حمید عنایت، ، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، چاپ سوم .
بجنوردی، محمدحسن (1386ش)، القواعد الفقهیه، قم، منشورات دلیل ما، چاپ سوم.
زرگری‌نژاد، غلامحسین (1374)، رسائل مشروطیت (18 رساله و لایحه درباره مشروطیت)، تهران: انتشارات کویر.
سبحانی، جعفر (1412)، الإلهیات، قم: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیه، چاپ سوم، ج4.
شوالیه، ژان ژاک (1373)، آثار بزرگ سیاسی از ماکیاولی تا هیتلر، ترجمه لی‌لا سازگار، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1394)، المیزان فی تفسیر القرآن، ، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ج20.
طبرسی، فضل بن‌حسن (1430)، مجمع البیان، نجف: مکتبة دار المجتبی، ج10.
طوسی، محمد بن‌حسن (1431)، التبیان، بیروت: انتشارات الأمیرة ، ج10.
عالم، عبدالرحمن (1393)، تاریخ فلسفه سیاسی غرب، تهران: اداره نشر وزارت امور خارجه، چاپ هفدهم.
علامه حلی، حسن بن‌یوسف (1365)، الباب الحادی عشر، شرح مقداد سیوری و ابوالفتح حسینی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبة تهران.
علامه حلی، حسن بن‌یوسف (1407)، کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد، تحقیق حسن حسن زادة آملی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
علی‌بابایی، غلامرضا (1369)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: شرکت نشر و پخش ویس، چاپ دوم، ج1.
عمید زنجانی، عباسعلی (1373)، فقه سیاسی، تهران: انتشارات امیر کبیر، چاپ سوم، ج1.
قاضی، ابوالفضل (1375)، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: نشر دادگستر، چاپ دوم.
قاضی، ابوالفضل (1380)، حقوق اساسی و نهاد‌های سیاسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هفتم.
مصطفوی، سید محمد کاظم (1417)، القواعد، ، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم.
مظفر، محمدرضا (1382)، اصول الفقه، قم: انتشارات دارالتفسیر، چاپ هفتم، ج1و2.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1366)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه، ج27.
منتسکیو، شارل (1393)، روح القوانین، ترجمه و نگارش علی اکبر مهتدی، تصحیح و تعلیقات محمد مددپور، تهران: انتشارات امیر کبیر، ج1.
منصور، جهانگیر (1377)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر دوران، چاپ چهارم.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1379)، تحریرالوسیله، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج1.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1415)، کتاب البیع، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ پنجم، ج2.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا)، تهذیب الأصول، تقریر جعفر سبحانی، قم: مؤسسه اسماعیلیان، ج2.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1386)، مصباح الإصول، تقریر سید محمد سرور واعظ بهسودی، نجف: مطبعة النجف، ج2.
نایینی، میرزا محمدحسین (1358)، تنبیه الأمّة و تنزیه الملّة، با مقدمه و توضیحات سید محمود طالقانی، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم.
نایینی، میرزا محمدحسین (1382)، تنبیه الأمّة و تنزیه الملّة، تحقیق سید جواد ورعی، قم: بوستان کتاب.