وقایع کربلا در یوسفیه حاج‌میرزا هادی نایینی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور

چکیده

مرثیه در ادب فارسی سابقه‌ای دیرینه دارد. سرودن مراثی و مناقب برای ائمهٔ اطهار، به‌ویژه امام حسین (ع)، در دورهٔ صفویه و قاجار رونق بسیار داشت. حمایت دربار از سوگ‌سروده‌های مذهبی سبب شد بسیاری از شاعران و نویسندگان در این زمینه طبع‌آزمایی کنند. یکی از مرثیه‌سرایان پرکار و کم‌شناختهٔ دوره قاجار حاج‌میرزا هادی نایینی است که در قرن سیزدهم هجری قمری می‌زیست. از زندگی وی اطلاعات دقیقی در دست نیست، ولی آثار فراوانی از وی به جا مانده است. این پژوهش ویژگی‌های یوسفیه، اثر میرزا هادی نایینی را بررسی می‌کند. وی این اثر را در بیست مجلس نوشته و به نظام‌الدوله معروف به صدر تقدیم داشته است. نثر نایینی در متن، ساده و در مقدمه به آرایه‌های ادبی آراسته است. مؤلف در یوسفیه، داستان حضرت یوسف (ع) را با وقایع جان‌سوز کربلا تطبیق و تلفیق کرده، در آخر هر مجلس دربارهٔ امام حسین (ع) و خاندانش مرثیه‌سرایی می‌کند. نایینی در بخش‌های منظوم و منثور اثر خود بر اثبات برتری شخصیت‌های واقعهٔ کربلا، به‌ویژه امام حسین (ع)، تأکید می‌ورزد. مطالعهٔ مرثیه‌های نایینی برای بررسی سیر تطور مرثیه‌سرایی در ایران لازم می‌نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Karbalā Events Based on Haj Mirza Hadi Naeini`s Yūsufiyyah

نویسنده [English]

  • Parvin Tajbakhsh
Associate Professor of Persian language and literature, Payam-e- Noor University
چکیده [English]

Elegy has a long and rooted background in Persian literature. Virtues and elegy for holy Imams, especially Imam Hossein were common during the Safavid and Qajar era. Grief poems supported by king motivated many poets and writers for poetry. One of the active but less known poets of Qajar era is Mirza Hadi Naeini who lives in 13th century. There is no detailed information about author's life. Yousofieh, Lisanuzzakirin, Muqaddamat Sittah, Anisularifin, Risale Soleymāniyyah and … are his famous works. This research studies the features of “Yūsufiyyah” written by Mirza Hadi Naeini which includes twenty chapters, dedicated to NizamudolahSadra”. Naeini’s prose is simple and introduction is decorated with many literary arrays. The author, in Yūsufiyyah, compares and combines the story of Prophet Yusuf and events in Karbala and at the end of each chapter uses elegies for Imam Hossein and his family. Naeini, in prose and verses sections, emphasizes on supremacy of characters in Karbala, especially Imam Hossein. Reading the Naeini’s elegies is necessary for studding the development of grief poems in Iran.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Yusuf (AS)
  • Hossein (AS)
  • Yūsufiyyah
  • Naeini
  • elegy

منابع

قرآن کریم.
ابن الاثیر، علی بن محمد (1965). کامل التواریخ، تصحیح: کارل یوهانس تورنبرگ، بیروت: دار صادر، ج4.
ابن خلکان، ابوالعباس شمس الدین احمد بن ابی بکر (2005). وفیات الاعیان، تصحیح: احسان عباس، بیروت: دار صادر، الطبعة الرابعة، ج2.
امامی، نصرالله (1369). مرثیه‌سرایی در ادبیات فارسی ایران، اهواز: انتشارات دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی.
آرین‌پور، یحیی (1372). از صبا تا نیما، تهران: انتشارات زوار، ج1.
بقایی نایینی، جلال (1361). تذکرهٔ سخنوران نایین، بی‌جا: انتشارات فرهنگ ایران‌زمین.
جامی، عبدالرحمن بن احمد (1385). مثنوی هفت اورنگ، تصحیح: مرتضی مدرس گیلانی، تهران: انتشارات اهورا.
حاج‌منوچهری، فرامرز (1391). «حسین (ع)، امام (کتاب‌شناسی)»، در: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: کاظم موسوی بجنوردی، تهران: انتشارات دایرةالمعارف اسلامی، ج20.
حسینی اشکوری، سید جعفر (1388). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانهٔ مجلس شورای ملی، تهران: انتشارات مجلس، چاپ اول، ج28.
داد، سیما (1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: انتشارات مروارید.
دانش‌پژوه، محمدتقی (1357). یوسفیه؛ فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانهٔ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج16.
دهخدا، علی‌اکبر (1372). لغت‌نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رزمجو، حسین (1372). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
رستگار فسایی، منصور (1373). انواع شعر فارسی، شیراز: انتشارات نوید شیراز.
سماوی، شیخ محمد (1379). ابصار العین فی انصار الحسین، ترجمهٔ: عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم: دفتر نشر نوید اسلام.
طباطبایی نایینی، میرزا سید حسین (1388). تذکرهٔ ثمر اصفهانی، تصحیح: سعید انوری و سید محمدهادی گرامی، بی‌جا: میراث بهارستان.
الطهرانی، آقابزرگ (1357). الذریعة الی تصانیف الشیعة، تنقیح: دکتر علی‌نقی منزوی، تهران: کتاب‌خانهٔ اسلامیه، ج25.
فتوحی رودمعجنی، محمود (1391). سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: انتشارات سخن.
لوح فشردهٔ درج، ویراست سوم، تهران: مؤسسه مهر ارقام رایانه.
نایینی، حاج میرزاهادی (بی‌تا الف). یوسفیه، تهران، کتاب‌خانه مرکزی دانشگاه تهران، نسخه خطی، ش5764.
نایینی، حاج میرزاهادی (بی‌تا ب). یوسفیه، تهران، کتاب‌خانه مجلس، نسخه خطی، ش8722.