سلوک و مراحل آن در منظومه ابن‌میثم بحرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران ند

چکیده

ترسیم سیر و سلوک عرفانی تا رسیدن به مقام وصول و شهود برای سالکان کوی حق، پیوسته دغدغه عارفان بوده است. این مقاله که به شیوه توصیفی‌تحقیقی نگاشته شده در پی یافتن چگونگی این سیر تا تحقق از نگاه ابن‌میثم بحرانی است. بر اساس یافته‌های تحقیق، ابن‌میثم بحرانی اولین مقدمه سالک برای شهود را «یقظه» معرفی می‌کند و بعد «عزم»ی مستحکم که استقامت و مجاهدت و به ‌عبارتی ‌دیگر، «ریاضت» شرعی را می‌طلبد. او از بین دیگر مقدمات مهم در سیر و سلوک به «خلوت» و «عزلت» معقول و مشروع و انتخاب بهترین و ناب‌ترین زمان برای خلوت انس با معبود و محبوب اشاره می‌کند. از نگاه او، سالک برای رسیدن به مقام شهود باید به «مراقبه»، «محاسبه»، «معاتبه» و «معاقبه»، از یک حیث، و «تخلیه» و «تحلیه»، از حیث دیگر، اهتمام ورزد: زیرا هر کدام از این تمهیدات و مراحل رفتاری و قلبی لازمه سیر و سلوک الی‌الله و مقدمات وجودیِ ورود به مراحل بالاتر سلوکی برای حصول فتوحات غیبی و رسیدن به مقام «عبدالله» و «عندالله» خواهد بود. ابن‌میثم بحرانی انسان کامل را دارای مقام کامل شهود می‌داند و او را مقتدای اهل سلوک و صاحب مقام ولایت و امامت معرفی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Journey to God and Its Stages in Ibn Meysam's Outlook

نویسندگان [English]

  • Reza Elahimanesh 1
  • alireza Arjmandi 2
1 Assistant Professor, Department of Islamic Mysticism, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 PhD student in Islamic Sufism and Mysticism, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

The depiction of mystical journey until reaching the position of attainment and intuition for the seekers of the truth has been a constant concern of mystics. Using a descriptive-research method, this article seeks to find out how this path is passed from the point of view of Ibn Meysam. According to the findings of the research, Ibn Meysam Bahrani introduces yaghzah (awakening) as the first step of the seeker to intuition and then the firm determination which requires perseverance and struggle and in other words, religious riyazat (austerity). Among other important preliminaries of the journey, he mentions the reasonable and legitimate khalwat (solitude) and ozlat (seclusion) and the choice of the best and purest time for the solitude of man and his beloved. In his view, in order to attain the status of intuition, on the one hand the seeker must strive for moraghabah (meditation), mohasabah (calculation), moatabah (interrogation) and moaghabah (retribution), and on the other hand, for takhliyah (evacuation) and tahliyah (adornment). This is because each of these preliminaries and behavioral and heart stages is necessary for the journey to God counted as the existential preconditions for entering the higher stages of spirituality in order to achieve unseen openings and the position of abdollah (servant of God) and endallah (in presence of god). Ibn Meysam Bahrani considers the perfect man to have the position of full intuition and introduces him as the leader of seekers to God and the holder of the position of guardianship and Imamate.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Journey to God
  • Intuition
  • Ibn Meysam Bahrani
  • Explanation of Nahj al-Balaghah
قرآن الکریم.
نهج‌البلاغه (1413). تحقیق: عطاء‌الله عطاردی قوچانی، تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
آمدی، عبد الواحد بن محمد (1410). غرر الحکم و درر الکلم، قم: دار الکتاب الاسلامی.
ابن‌ منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ابن‌میثم بحرانی، کمال‌الدین میثم بن علی (1366). اختیار مصباح السالکین، مشهد: آستان قدس رضوی.
ابن‌میثم بحرانی، کمال‌الدین میثم بن علی (1375). شرح نهج‌البلاغه، ترجمه: قربان‌علی محمدی مقدم، مشهد: آستان قدس رضوی.
ابن‌میثم بحرانی، کمال‌الدین میثم بن علی (1404). شرح نهج البلاغه، تهران: دفتر نشر الکتاب.
ابن‌میثم بحرانی، کمال‌الدین میثم بن علی (1406). قواعد المرام فی علم الکلام، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابن‌میثم بحرانی، کمال‌الدین میثم بن علی؛ رشید وطواط، محمد بن محمد (1348). شرح مائة کلمة، تصحیح: میرجلال‌الدین ارموی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
افندی اصفهانی، عبدالله (1401). ریاض العلماء، به کوشش: محمود مرعشی و احمد حسینی، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
انصاری، عبدالله بن محمد (1376). منازل السائرین، قم: دارالعلم.
بحرانی، علی بن حسن (1407). انوار البدرین فی تراجم علماء القطیف والاحساء والبحرین، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
بحرانی، یوسف بن احمد (بی‌تا). لؤلؤة البحرین فی الإجازات و تراجم رجال الحدیث، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
تهرانی، سید حسین (1366). رساله اللب اللباب در سیر و سلوک، تهران: حکمت.
حسن‌زاده آملی، حسن (1365). نصوص الحکم بر فصوص الحکم، تهران: مرکز فرهنگی رجاء.
خمینی، سید روح‌الله (1394). شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خوانساری، سید محمد باقر (1392). روضات الجنات، قم: اسماعیلیان.
راوندی، سعید بن هبة الله (1385). الدعوات، قم: دلیل ما.
سید بن طاووس (1416). الإقبال بالأعمال الحسنة، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
الشیبی، کامل مصطفی (1386). الفکر الشیعی والنزعات الصوفیة حتی مطلع القرن الثانی عشر الهجری، بغداد: مکتبة النهضة.
غزالی، محمد بن محمد (بی‌تا). احیاء علوم الدین، بی‌جا: دار الکتاب العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409). العین، قم: مؤسسة دار الهجرة.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
ماحوزی بحرانی، سلیمان (1406). السلافة البهیة فی الترجمة المیثمیة، در: بحرانی، یوسف بن احمد (1406). کشکول، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نوری، میرزا حسین (1429). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.