تحلیل گفتمان انتقادی حضرت علی علیه السلام درباره امامت با تأکید بر منابع اهل سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اهل البیت ، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

این نوشتار با روش تحلیل محتوا و با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی بر اساس روش نورمن فرکلاف، نوع نگرش و بینش حضرت علی j را در ضمن تحلیل گفتمان ایشان درباره موضوع امامت تبیین می‌کند. گفتمان «امامت منصوص»، در مقابل گفتمان «رهبری انتخابی» که ملاک تشخیص رهبری را رأی و اجماع امت معرفی می‌کند، گفتمانی است که در بستر جامعه‌شناختی مجال توسعه نیافت و تفکر جامعه به سمت ایدئولوژی «انتخاب» در امر خلافت نبوی به پیش رفت. حضرت علی j در دفاع از ایدئولوژی قدرت و زعامت الاهی، استدلال‌ها و راهبردهای خردمحور خویش را در برهه‌های مختلف مطرح کرد تا با ثبت سند حقانیت باور اصیل اسلامی در حوزه امامت، بر جانشینی منصوص خویش اقامه برهان کند. با توجه به اینکه جایگاه امامت منصوص و گفتمان مربوط به آن در شیعه ظهور دارد، به منظور پذیرش فرامذهبی موضوع، متون روایی و تاریخی اهل سنت محور دریافت اطلاعات لازم برای تحقیق است. نتایج، حاکی از آن است که حضرت علی j با بهره‌گیری از ساختارهای زبانی و ایدئولوژیکی در انتقاد از گفتمان‌های حاکم، در صدد بازتولید گفتمان نبوی در امر وصایت و ولایت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical Discourse Analysis of Imam Ali (AS) on Imamate with Emphasis on Sunni Resources

نویسنده [English]

  • Nafiseh Faghihi Moghaddas
Assistant Professor, Department of Ahl-al-BaitStudies, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Using content analysis method as well as critical discourse analysis approach based on Norman Fairclough method, this article explains the mindset and outlook of Imam Ali (AS) while analyzing his discourse on Imamate. The discourse of "appointed Imamate", as opposed to the discourse of "elected leadership" which introduces the opinion and consensus of community as the criterion for recognizing the leader, is a discourse that did not develop in the sociological context and, in turn, social thought moved towards the ideology of "choice" in the matter of prophetic caliphate. In defense of the ideology of divine power and leadership, Imam Ali (AS) presented his rational arguments and strategies at different times in order to prove his appointed succession by recording the document of the legitimacy of the genuine Islamic belief in the field of Imamate. Considering that the position of the appointed Imamate and its related discourse are emerging in Shiism, in order to accept the subject trans-religiously, the research is based on Sunni narrations and historical texts. The results indicate that Imam Ali (AS) by using linguistic and ideological structures in criticizing the ruling discourses sought to reproduce the prophetic discourse on guardianship and leadership.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Appointed Imamate
  • Sunnis
  • Critical Discourse Analysis
  • Norman Fairclough
الآجُرِّی البغدادی، محمد بن الحسین (1420). الشریعة، المحقق: عبد الله بن عمر بن سلیمان الدمیجی، الریاض: دار الوطن.
ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله (1404). شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، تحقیق: ابراهیم محمد ابوالفضل، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابن الأثیر الجزری، عز الدین (1417). أسد الغابة فی معرفة الصحابة، تحقیق: عادل أحمد الرفاعی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن الملقن، عمر بن علی (1411). التوضیح لشرح الجامع الصحیح، الریاض: دَارُ العَاصِمَة.
ابن حجر العسقلانی، أحمد بن علی (1390). فتح الباری شرح صحیح البخاری، تحقیق: محب الدین الخطیب، بیروت: دار المعرفة.
ابن حجر العسقلانی، أحمد بن علی (1415). إتحاف المهرة بالفوائد المبتکرة من أطراف العشرة، تحقیق: مرکز خدمة السنة والسیرة، بإشراف: زهیر بن ناصر الناصر، المدینة: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف (بالمدینة)، و مرکز خدمة السنة والسیرة النبویة.
ابن حمدون، محمد بن الحسن (1996). تذکرة الحمدونیة، بیروت: دار صادر.
ابن حنبل الشیبانی، أحمد (1403). فضائل الصحابة، تحقیق: د. وصی الله محمد عباس، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابن حنبل الشیبانی، أحمد (1421). مسند أحمد بن حنبل، تحقیق: شعیب ارنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابن قتیبة الدینوری، عبد الله بن مسلم (1387). الامامة والسیاسة، تحقیق: طه محمد الزینی، القاهرة: مؤسسة الحلبی و شرکاه للنشر والتوزیع.
ابن کثیر القرشی، إسماعیل بن عمر (1411). البدایة والنهایة، بیروت: مکتبة المعارف.
ابن مردویه الأصفهانی، أحمد بن موسی (1424). مناقب علی بن أبی طالب  و ما نزل من القرآن فی علی ، تحقیق: عبد الرزاق محمد حسین حرز الدین، قم: دار الحدیث.
الألبانی، محمد ناصر الدین (1416). سلسلة الأحادیث الصحیحة و شیء من فقهها و فوائدها، ریاض: مکتبة المعارف.
امینی، عبدالحسین (1379). الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ترجمه: محمدتقی واحدی، تهران: بنیاد بعثت.
البخاری الجعفی، محمد بن إسماعیل (1407). الجامع الصحیح المختصر، تحقیق: د. مصطفی دیب البغا، بیروت: دار ابن کثیر.
البَلَاذُری، أحمد بن یحیی (1417). أنساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض الزرکلی، بیروت: دار الفکر.
التفتازانی، مسعود بن عمر (1401). شرح المقاصد فی علم الکلام، باکستان: دار المعارف النعمانیة.
التمیمی البستی، محمد بن حبان (1395). الثقات، تحقیق: السید شرف الدین أحمد، بیروت: دار الفکر.
الثعلبی، أحمد بن محمد (2002). الکشف والبیان (تفسیر الثعلبی)، تحقیق: أبی محمد بن عاشور، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جوهری بصری، احمد بن عبد العزیز (بی‌تا). السقیفة و فدک، تحقیق: محمدهادی امینی، تهران: مکتبة نینوی الحدیثة.
الحاکم النیسابوری، محمد بن عبد الله (1411). المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
خوارزمی، موفق بن احمد (1411). المناقب، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم.
ذهبی، شمس الدین (1407). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر والأعلام، تحقیق: د. عمر عبد السلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی.
الذهبی، شمس الدین محمد (1412). تذکرة الحفاظ، بیروت: دار الکتب العلمیة.
الرازی، فخر الدین محمد بن عمر (1421). التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب، بیروت: دار الکتب العلمیة.
السخاوی، محمد بن عبد الرحمن (1403). فتح المغیث شرح ألفیة الحدیث، بیروت: دار الکتب العلمیة.
سلطانی، سید علی‌اصغر (1384). قدرت، گفتمان و زبان: ساز و کارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی، تهران: نی.
السیوطی، جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر (1371). تاریخ الخلفاء، تحقیق: محمد محیی الدین عبد الحمید، مصر: مطبعة السعادة.
السیوطی، جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر (1993). الدر المنثور، بیروت: دار الفکر.
شریف الرضی، محمد بن حسین (1414). نهج البلاغه، تحقیق: صالح صبحی، قم: هجرت.
شعرانی، ابوالحسن (1386). پژوهش‌های قرآنی علامه شعرانی در تفاسیر مجمع البیان، روح الجنان و منهج الصادقین، تحقیق: محمدرضا غیاثی کرمانی، قم: بوستان کتاب.
الشوکانی، محمد بن علی (1393). فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة والدرایة من علم التفسیر، بیروت: دار الفکر.
الطبرانی، سلیمان بن أحمد (1404). المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی بن عبد المجید السلفی، الموصل: مکتبة الزهراء.
الطبری، محمد بن جریر (1413). دلائل الامامة، تحقیق: قسم الدراسات الإسلامیة، قم: مرکز الطباعة والنشر فی مؤسسة البعثة.
الطحاوی، أحمد بن محمد (1408). شرح مشکل الآثار، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
فراهیدی، خلیل بن أحمد (1409). کتاب العین، قم: هجرت.
کاشانی، فتح‌الله بن شکرالله (1336). منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
مفید، محمد بن محمد (1413). الجمل والنصرة لسید العترة فی حرب البصرة، تحقیق: علی میرشریفی، قم: کنگره شیخ مفید.
مکارم شیرازی، ناصر (1386). پیام قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مکارم شیرازی، ناصر؛ و دیگران (1371). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
النسائی، أحمد بن شعیب (1411). السنن الکبری، تحقیق: د. عبد الغفار سلیمان البنداری، بیروت: دار الکتب العلمیة.
الواسطی (ابن المغازلی)، علی بن محمد (1424). مناقب أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب رضی الله عنه، المحقق: أبو عبد الرحمن ترکی بن عبد الله الوادعی، صنعاء: دار الآثار.
هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله (1400). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ترجمه: حسن حسن‌زاده آملی و محمدباقر کمره‌ای، تهران: مکتبة الإسلامیة.
الهیثمی، علی بن أبی بکر (1407). مجمع الزوائد و منبع الفوائد، القاهرة و بیروت: دار الریان للتراث، دار الکتاب العربی.
الهیثمی، علی بن أبی بکر (1412). مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت: دار الریان للتراث، دار الفکر.
Baker, Paul; Ellece, Sibonile (2011). Key Terms in Discourse Analysis, London: Continuum.
Fairclough, Norman (2010). Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language, London: Longman.