بررسی و نقد تقریرات ملاهادی سبزواری از برهان صدیقین از منظر متأخرین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

چکیده

برهان صدیقین یکی از براهین مهم در اثبات وجود خدا است. تقریرهای مختلفی از این برهان از زمان فارابی و ابن‌سینا تا به امروز صورت گرفته است. ملاهادی سبزواری یکی از شارحان تفکر صدرایی و بعضاً در زمره منتقدان آن است که می‌کوشد با پیش‌نهادن چهار تقریر از برهان صدیقین راه جدیدی در مباحث الاهیات بالمعنی الاخص بگشاید. هدف این مقاله بازخوانی این تقریرات است تا روشن کند که راه پیموده‌شده سبزواری تا چه حد مقرون به توفیق بوده است. از طرفی فیلسوفان معاصر، مانند عبدالله جوادی آملی و محمدتقی مصباح یزدی به هنگام نقل این براهین، آن را نقد نیز کرده‌‌اند. در این مقاله می‌کوشیم با اتکا به روش تحلیلی‌توصیفی، این نقدها را تبیین و تحلیل کنیم. نتیجه پژوهش این است که سبزواری فقط در دو تقریر با اتکا به اصالت وجود و صرف‌الوجود در راستای صدیقین قدم نهاده که آن دو تقریر هم خالی از اشکال نیست. یعنی هر دو مبنا از مسائل نظری و نیازمند اثبات است و استفاده از مبانی نظری و تشکیک‌پذیر از اتقان و استحکام برهان می‌کاهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Study of Mullā Hādī Sabziwārī`s Manners of Expression on the Proof of Ṣeddīqīn

نویسندگان [English]

  • Ali Farahmand poya 1
  • Mahdi Najafiafra 2
1 * Phd student, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 professor of philosophy department, Islamic Azad university, central Tehran branch
چکیده [English]

The burhāni ṣiddīqīn, the proof of ṣiddīqīn, is one of the most important proofs of the existence of God. Various interpretations of this argument have been made from the time of Fārābī and Ibn Sīnā to the present day. Mullā Hādī Sabziwārī is one of the commentators of Ṣadrā's thought and sometimes among its critics who tries to open a new way in ilāhiyyāt bi`l ma`n al-akhaṣṣ, theology in its narrowest sense, by proposing four manners of expression for the proof. The purpose of this article is to re-read these manners of explanation to measure them. On the other hand, contemporary philosophers, such as Abdullāh Javādī Āmu and Muḥammad Taqī Misbāh Yazdī, have also criticized these arguments while quoting them. In this article, we try to explain and analyze these critiques with a descriptive analytical method. As explained in the article, only in two explanations Sabziwārī has taken a step toward the proof on the basis of originality and simplicity of existence, and the step is also a case of objection. That is, both aforementioned bases are theoretical issues and need to be proven, and using such doubtful bases reduces the strength of the proof.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Burhāni Ṣiddīqīn
  • Sabziwārī
  • Originality of Existence
  • Simplicity
  • Javādī Āmulī
  • Miṣbāḥ Yazdī
قرآن کریم.
آشتیانی، میرزا مهدی (1372). تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
آملی، محمدتقی (1377). درر الفوائد، تهران: چاپ‌خانه مصطفوی.
اردبیلی، سید عبدالغنی (1381). تقریرات فلسفه امام خمینی، تهران: مرکز نشر آثار امام خمینی (ره).
بدخشان، نعمت‌الله (1377). «برهان صدیقین در حکمت متعالیه»، در: کیهان اندیشه، ش82، ص125-141.
جوادی آملی، عبدالله (1368). شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه، تهران: الزهراء (س)، ج1.
سبزواری، ملاهادی (1351). اسرار الحکم، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
سبزواری، ملاهادی (1386). شرح دعای صباح، تحقیق: نجف‌قلی حبیبی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سبزواری، ملاهادی (1413). شرح منظومه با تعلیقه حسن‌زاده آملی، تهران: نشر ناب.
شیروانی، علی (1374). ترجمه و شرح نهایة الحکمة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1381). الحکمة المتعالیة فی‌ الأسفار الأربعة، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
فارابی، محمد بن محمد (1366). فصوص الحکم، قم: الزهراء، چاپ اول.
کوچنانی، قاسم‌علی (1392). «تبیین تقریرات ابداعی حکیم سبزواری در برهان صدیقین»، در: پژوهش‌های هستی‌شناختی، س2، ش4، ص109-125.
محمدی شیخی، قباد (1388). «برهان صدیقین و وحدت شخصی وجود در حکمت متعالیه»، در: پژوهش‌های فلسفی‌کلامی، ش39، ص75-100.
مصباح یزدی، محمدتقی (1405). تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم: در راه حق.