جایگاه فلسفه و کلام در مفهوم‌سازی خدا نزد نصیرالدین طوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام نور، ری، ایران

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه پیام نور، ری، ایران

چکیده

در فلسفه و کلام اسلامی خدا با اسامی مختلفی خوانده می‌شود و مفاهیمی که برای اسم خاص خدا به کار می‌رود در آنها متفاوت است. نصیرالدین طوسی در میانه فیلسوفان و متکلمان قرار گرفته و نگاهش به مسئله خدا نیز بهره‌گیری از هر دو دیدگاه فلسفی و کلامی است. او از «صانع»، «خالق»، «باری»، «الله» و نیز «واجب‌الوجود» برای اسم خدا استفاده کرده است که از حیث مفهومی با هم متفاوت‌اند. پرسش ما در این نوشتار آن است که: مفاهیم به‌کاررفته در اندیشه نصیرالدین طوسی برای خدا تا چه حد کلامی یا فلسفی است؟ آیا در مفهوم‌سازی خدا فلسفه را کلامی، یا کلام را فلسفی کرده است؟ در این نوشتار در سه ساحت «ساختار صوری»، «محتوایی»، و «روش‌شناسی» مفهوم‌سازی خدا نزد نصیرالدین طوسی را بررسی می‌کنیم. در ساختار صوری، تمرکز بر نحوه مباحث در آثار وی و تأثیر آن بر مفهوم‌سازی خدا در اندیشه او است؛ در ساختار محتوایی، بیشتر به خود مفهوم «خدا» و مختصات آن در کلام و فلسفه و تأثیرپذیری نصیرالدین طوسی از کلام و فلسفه در مفهوم‌سازی خدا توجه داریم. سرانجام، در ساختار روشی، تأکید بر روش نصیرالدین طوسی در بررسی مسئله خدا است و این روش را در نحوه اثبات وجود خدا، و نیز تبیین صفات خدا بررسی می‌کنیم. در ضمنِ آن، جایگاه کلام و فلسفه در مفهوم‌سازی خدا روشن می‌شود. نصیرالدین طوسی متکلمی است که کلام را فلسفی کرده است؛ از حیث مفهومی که برای خدا برگزیده و در اثبات وجود خدا و بیان صفاتش، نگاه غالب فلسفی را می‌یابیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Place of Philosophy and Theology in the Conceptualization of God by Nasir al-Din Tusi

نویسندگان [English]

  • Hasan Abbasi Hoseyn Abadi 1
  • Akram Abdollahpur 2
1 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Payame Noor University, Rey
2 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Law, Payame Noor University, Rey, Iran
چکیده [English]

In Islamic philosophy and theology, God is called by various names, and the concepts used for the specific name of God are different. Nasir al-Din al-Tusi is among the philosophers and theologians, and his view of the issue of God benefits from both philosophical and theological perspectives. He has used Sane (The Maker), Khalegh (The Creator), Bari (The Evolver), Allah (God), and also Wajeb al-Wojud (The Necessary Being) as the names of God, which are conceptually different. Our question in this article is: To what extent are the concepts used in Nasir al-Din al-Tusi's thought for God theological or philosophical? In conceptualizing God, did he make philosophy theological or theology philosophical? In this article, we examine the conceptualization of God by Nasir al-Din al-Tusi in three dimensions; structural, content, and methodological. In the structural dimension, the focus is on the arrangement of discussions in his works and their effect on the conceptualization of God. In the content dimension, we pay more attention to the concept of "God" and its characteristics in theology and philosophy and the extent to which Nasir al-Din Tusi is influenced by them in the conceptualization of God. Finally, in the methodological dimension, the emphasis is on Nasir al-Din al-Tusi's method of examining the issue of God, and we examine this method in the way of proving the existence of God, as well as explaining His attributes. At the same time, the place of theology and philosophy in the conceptualization of God becomes clear. Nasir al-Din al-Tusi is a theologian who has philosophized theology; we find the dominant philosophical view in the concept he has chosen for God and in proving the existence of God and expressing His attributes

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Maker
  • The Evolver
  • The Creator
  • The Necessary Being
  • God
افلاطون (1380). دوره آثار افلاطون، ترجمه: محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی، ج3.
باقلانی، ابو بکر محمد بن طیب (1957). کتاب التمهید، بیروت: المکتبة الشرقیة.
بدوی، عبدالرحمن؛ صابری، حسین (1389). تاریخ اندیشه‌های کلامی در اسلام، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، ج1.
بهشتی، احمد (1386). «وجوب وجود و جامعیت آن در اندیشه فلسفی خواجه نصیر»، در: فرهنگ، ش61-62، ص233-254.
جهامی، جیرار (2006). الموسوعة الجامعة لمصطلحات الفکر العربی والإسلامی (تحلیل و نقد)، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، ج1.
حسینی علوی، محمد اشرف بن عبد الحسیب (1381). علاقة‌ التجرید، ملاحظات: حامد ناجی اصفهانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
شعرانی، ابوالحسن (1376). شرح فارسی تجرید الإعتقاد، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، چاپ هشتم.
صابری، حسین (1388). تاریخ فرق اسلامی 1: فرقه‌های نخستین، مکتب اعتزال، مکتب کلامی اهل سنت، خوارج، تهران: سمت، چاپ پنجم.
طوسی، محمد بن محمد (1335). فصول، به ‌کوشش: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
طوسی، محمد بن محمد (1375 الف). شرح الاشارات والتنبیهات، قم: نشر البلاغة، چاپ دوم.
طوسی، محمد بن محمد (1375 ب). پنج رساله اعتقادی، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
طوسی، محمد بن محمد (1380). مصارع المصارع، تهران: حکمت.
طوسی، محمد بن محمد (1405). تلخیص المحصل، بیروت: دار الضوء، الطبعة الثانیة.
طوسی، محمد بن محمد (1407). تجرید الإعتقاد، ملاحظات: محمدجواد حسینی جلالی، تهران: مکتبة الاعلام الاسلامی.
طوسی، محمد بن محمد (1413). قواعد العقائد، ملاحظات: علی حسن حازم، بیروت: دار الغربة.
عباسی حسین‌آبادی، حسن (1396). «مفهوم خدا در اندیشه ابن‌سینا»، در: جستارهای فلسفه دین، س6، ش13، ص1-17.
کندی، یعقوب بن اسحاق (1978). رسائل الکندی الفلسفیة، محقق: ابو ریده، محمد عبد الهادی، قاهره: دار الفکر العربی.
مقداد، فاضل (1420). انوار الجلالیة فی شرح فصول النصیریة، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة.