تحلیل گفتمان انتقادی در نهج‌البلاغه بر اساس تئوری نورمن فرکلاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 دانشجوی دکتری زبان وادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

نظریه تحلیل گفتمان انتقادی از روش‌های نو و کیفی در بررسی متون است و به جای چیستی توصیف گفتمان، از چگونگی و چرایی تولید آن سخن می‌گوید. بر پایه­ این نظریه، میان متن و زمینه­ متن رابطه­ تعاملی وجود دارد. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و بر پایه­ تئوری فرکلاف، سعی دارد چگونگی تعامل گفتمان علوی با گفتمان خوارج را در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین بررسی کند. امام علی (ع) به منظور اقناع مخاطبان، نخست سرانجامِ تلخِ برون‌رفت از سلطه قدرتِ حاکم را بیان می‌کنند تا مانع تغییر ایدئولوژی یاران خود شوند و در گام بعد، باطل بودن جهان‌بینی خوارج را آشکار و از تقابل با ایدئولوژی قدرت مسلط بر جامعه منصرف می‌سازند. دستاورد این نوشتار، تبیین تقابل ایدئولوژی امام با ایدئولوژی خوارج در خطبه‌ها، اثرپذیری گفتمان علوی از رخدادهای سیاسی و اجتماعی جامعه و تأثیر گفتمان علوی بر گفتمان خوارج است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical Discourse Analysis of Nahj al-Balāgha in Terms of Norman Fairclough (a Case Study of ‘Alī’s Sermons concerning the Sedition of Khawārij)

نویسندگان [English]

  • Ali Ghahramani 1
  • Fazel Bidar 2
1 Assistant professor, Department of Arabic Language and Literature, Shahid Madani University of Azerbaijan
2 PhD student, Department of Arabic Language and Literature, Shahid Madani University of Azerbaijan
چکیده [English]

The theory of critical discourse analysis is a new qualitative method of considering texts, which is concerned with how and why discourse is produced, instead of what it is. According to this theory, there is an interactive relationship between a text and its context. In this research, we draw upon a descriptive-analytic method based on Fairclough’s theory to consider how ‘Alī’s discourse interacted with Khawārij’s on three levels: description, interpretation, and explanation. In order to convince his audience, Imām ‘Alī delineates bitter consequences of rioting against the power of the ruler so as to prevent his companions from changing their ideology, and in the next step, he unearths the falsity of Khawārij’s worldview and tries to dissuade them from opposing the predominant ideology. This paper explains the contrast between the Imam’s ideology and Khawarij’s in his sermons, the Imam’s discourse being affected by political and social events, and the impact of his discourse on that of Khawārij.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balāgha
  • critical discourse
  • Norman Fairclough
  • Khawārij

منابع

آقاگل­زاده، فردوس (1386)، «تحلیل گفتمان انتقادی وادبیات»، مجله­ ادب پژوهی، بهار، شماره اول، ص17ـ27.
آقا‌گل‌زاده، فردوس (1390)، «توصیف و تبیین ساخت‌های زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی»، مجله­ پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دوره3، شماره2، ص 7ـ25.
انیس، ابراهیم و همکاران (1376)، المعجم الوسیط، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ابن‌منظور، محمد بن‌مکرم (1405ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب حوزه.
ابومحبوب، احمد (1387)، در های و هوی باد، زندگی و شعر حمید مصدق، تهران: ثالث، چ2.
ایله‌ای، احمد یحیایی (بی­تا)، «تحلیل گفتمان چیست؟»، نخستین نشریه بین‌المللی روابط عمومی/علمی/آموزشی: تحقیقات روابط عمومی، ص58ـ64.
بستانی، فؤاد افرام (1388)، منجد الطلاب، مترجم محمد بندرریگی، تهران: نشر اندیشه اسلامی، چ3.
پاشازانوس، احمد، جعفری، روح­الله (1394)، «تحلیل گفتمان انتقادی خطبه زیاد بن‌أبیه معروف به الخطبة البتراء با استفاده از الگوی فرکلاف»، پژوهشنامه نقد ادبی، دوره6، شماره11، ص41ـ65.
حلوه، نوال بنت ابراهیم (2012)، «أثر التکرار فی التماسک النصی مقاربة معجمیة تطبیقیة فی ضوء مقالات د. خالد منیف»، مجلة جامعه أم‌القری لعلوم اللغات وآدابها، العدد الثامن، ص13ـ82.
ساسانی، فرهاد (1389)، معناکاوی: به سوی نشانه‌شناسی اجتماعی، تهران: علم، چ1.
السامرائی، فاضل (2007)، معانی النحو، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ1.
سید رضی (1387)، نهج‌البلاغه، ترجمه­ علی‌اصغر قهرمانی، قم: آیین دانش، چ4.
الشهری، عبدالهادی بن‌ظافر (2004)، استراتیجیات الخطاب مقاربة لغویة تداولیة، بیروت: دار الکتاب الجدیدة المتحدة، چ1.
شیخو الیسوعی، الاب لویس (1929)، علم الادب الجزء الثانی فی الخطابة، بیروت: مطبعة الآباء الیسوعیین، چ1.
عکاشه، محمود (2005)، لغة الخطاب السیاسی دراسة لغویة تطبیقیة فی ضوء نظریة التصال،مصر: دار النشر للجامعات.
فراهیدی، خلیل بن‌احمد (1383)، العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم السامرائی، نشر اسوه، چ2.
فرکلاف، نورمن (1379)، تحلیل گفتمان انتقادی،ترجمه فاطمه شایسته‌پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، چ1.
کریستوا، ژولیا (1381)، «کلام، مکالمه، رمان»، ترجمه پیام یزدانجو، در به سوی پسامدرن، تهران: نشر مرکز، چ1.
ابوادیب، کمال (1394)، صور خیال در نظریه­ جرجانی، مترجم فرزان سجودی و فرهاد ساسانی، تهران: نشر علم، چ1.
گلفام، ارسلان (1383)، «اصول بنیادی زبان‌شناسی و مقایسه آن با رویکرد زبان‌شناسی زایشی»، مجموعه مقالات ششمین کنفرانس زبان‌شناسی، شماره186، ص265ـ274.
محسنی، محمدجواد (1391)، «جستاری در نظریه و روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف»، مجله­ معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره سوم، تابستان، ص63ـ86.
محمد، عزة شبل (2009)، علم لغة النص النظریة والتطبیق، القاهرة: مکتبة الآداب، چ2.
مختار عمر، احمد (1998)، علم الدلالة، القاهره: عالم الکتب، چ5.
معلوف، لوییس (1383)، المنجد فی اللغة، تهران: انتشارات فرحان، چ1.
مک‌دانل، دایان (1380)، مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان، ترجمه حسین علی نوذری، تهران: فرهنگ گفتمان، چ1.
یورگنسن، ماریان، فلیپس، لوییز (1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، مترجم هادی جلیلی، تهران: نشر نی، چ2.
Fairclough, Norman (1989), language and power, London: Longman Group UK Limited.
Fairclough, Norman (1995), Language and power, London: Langman Group UK Limited.
Worton, M. and Still, J. (1990), Intertextuality: theoryes and practices, Manchester and New York: Manchester University press.
Van dijk, Deborah Tannen, and Heidi E. Hamilton (2001), The Handbook of Discourse Analysis, Blackwell Publishers Ltd.