فضایل و مناقب علی (ع) در حدیقة الحقیقه سنایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

بی‌تردید علی (ع) از شخصیت‌های بزرگ اسلامی است که همواره شیعه و سنی به جایگاه والای وی اعتراف کرده‌اند. سنایی از شاعران مسلمانی است که در ارائه فضایل و مناقبِ دینی، اخلاقی و عرفانی آن حضرت سنگ تمام گذاشته است که از اعتقاد راسخ وی به علی (ع) حکایت دارد. می‌توان گفت سنایی جزو اولین شاعرانی است که از شعر خود برای ترویج مباحث اعتقادی استفاده می‌کند. ویژگی‌ها و فضیلت‌های علی (ع) که در آیات، احادیث و اشارات تاریخی آمده، در لابه‌لای اشعار وی نمایان است. طبق اشعار حدیقة الحقیقه، علی (ع) با مؤلفه‌هایی نظیر عبادت، توحید و جهاد در راه خدا به خداوند تقرب می‌جوید. آن حضرت به دلیل آراستگی به فضایلی نظیر جود و بخشش، قناعت، شجاعت، علم، اعتدال و دوری از رذائلی مانند طمع و خشم، هم در دوران زمامداری و هم غیر آن، بهترین الگوی اخلاق معرفی می‌شود. اگرچه سنایی علی (ع) را پس از سه خلیفه ستوده است، به‌واسطه خویشاوندی با خاندان نبوت و نیز برخی ویژگی‌های خارق­العاده و برجسته، اکرام و احترام آن حضرت را واجب‌تر دانسته و توانسته پیوندی ملموس بین راه علی (ع) و راه نبوت ایجاد کند، به طوری که می‌تواند نمونه و الگوی یک انسان کامل، هم در دنیا و هم در روز قیامت، برای مسلمانان و سایر انسان‌ها باشد. نهایت اینکه سنایی علی (ع) را امامی دینی، مرادی عرفانی و سخنوری اعجاب‌انگیز برای خود و دیگران معرفی کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Virtues of ‘Ali in Sanā’ī’s Ḥadīqat al-Ḥaqīqa

نویسندگان [English]

  • Khodabakhsh Asadollahi 1
  • Behnam Fathi 2
  • ramin moharrami 1
1 Associate professor, Department of Persian Language and Literature, Mohaghegh Ardabili University
2 PhD student, Department of Persian Language and Literature, Mohaghegh Ardabili University
چکیده [English]

Imām ‘Alī is undoubtedly a great Islamic figure whose greatness is appreciated by both Shi’as and Sunnis. Sanā’ī was a Muslim poet who did his best to present religious, moral, and mystical virtues and dignities of the Imam, which implies his firm belief in ‘Alī. Sanā’ī was allegedly one of the first poets who deployed his poetry to promote religious beliefs. His poetry features the characteristics and virtues of ‘Alī as they appear in Quranic verses, hadiths, and historical references. According to poems in Ḥadīqat al-Ḥaqīqa, ‘Alī approximated God with worships, monotheism, jihad on the path of God, and the like. Because of having virtues such as generosity, courage, knowledge, and moderateness, and avoiding vices such as greed and rage both during and before his reign, he is introduced as the best moral role-model. Although Sanā’ī has praised ‘Alī after praising the three caliphs, he stated that it is more obligatory to honor and respect ‘Alī because of his kinship with the Prophet as well as other extraordinary and prominent characteristics of his. Sanā’ī has managed to create a tangible connection between the path of ‘Alī and that of prophethood in such a way that he can be regarded as an archetypical role-model both in this world and on the day of resurrection for Muslims and other humans. Finally, Sanā’ī has characterized ‘Alī as a religious leader, a mystical master, and a wonderful orator both for himself and for others.

کلیدواژه‌ها [English]

  • virtues
  • Imamate
  • succession of the Prophet of Islam
  • Ḥadīqat al-Ḥaqīqa
  • Sanā’ī

منابع

آمدی، عبدالواحد بن‌محمد (1410ق)، غررالحکم و دررالحکم، قم: دارالکتاب الاسلامی، چ2.
ابن‌ابی‌الحدید معتزلی، عزالدین عبدالحمید بن‌هبه‌الله (1378ق)، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر: دار احیاء الکتب العربیه، چ1.
ابن‌شهرآشوب، محمد بن‌علی (1371)، مناقب آل ابی­طالب، قم: توحید.
اربلی، علی بن‌عیسی (1381ق)، کشف الغمه، تبریز: مکتبه بنی‌هاشم.
امینی، عبدالحسین (1371)، الغدیر، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
بقلی شیرازی، روزبهان (بی‌تا)، شرح شطحیات، تصحیح هنری کربین، کتابخانه طهوری.
بقلی شیرازی، روزبهان (1426ق)، مشرب الارواح، ضبط و تصحیح و تعلیق از عاصم ابراهیم کیّالی، بیروت: دارالکتب العلمیه، چ1.
جامی، عبدالرحمن (1431ق)، شواهد النبوه، استانبول: مکتبه الحقیقه.
حسینی کازرونی، ‌سید احمد (1379)، تجلی شخصیت علی (ع)، فاطمه (س)، حسین (ع) ‌در شعر فارسی (از رودکی تا حافظ)، تهران: ‌نشر ارمغان، چ2.
حسینی مرعشی، میرمحمدباقر (1405ق)، الرواشح السماویه، قم: مکتبه آیت‌الله مرعشی، چ1.
حلی، حسن بن‌یوسف (1405ق)، کتاب الالفین، کویت: مکتبه الالفین.
سلطان‌محمدی، حسین، سلطان‌محمدی، فاطمه (1391)، «تبیین مؤلفه‌های سیاست اخلاقی امام علی (ع) در نهج‌البلاغه»، پژوهشنامه علوی، شماره اول، سال سوم، ص 91ـ116.
سنایی، ابوالمجد مجدود بن‌آدم (1362)، مکاتیب سنایی، به اهتمام و تصحیح و حواشی نذیر احمد، تهران: انتشارات کتاب فرزان، چ1.
سنایی، ابوالمجد مجدود بن‌آدم (1380)، دیوان سنایی، تهران: انتشارات سنایی، چ5.
سنایی، ابوالمجد مجدود بن‌آدم (1382)، حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه، تصحیح و مقدمه مریم حسینی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چ1.
سنایی، ابوالمجد مجدود بن‌آدم (1387)، حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه، به کوشش مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چ7.
سیاحی، صادق، منصوری‌نیا، سعیده (1391)، «فضایل حضرت علی (ع) در قصیده لامیه ابن‌عباد»، پژوهشنامه علوی، شماره اول، سال سوم، ص 117ـ138.
سیوطی، جلال‌الدین (1401ق)، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، بیروت: دارالفکر.
شریف رضی (1372)، نهج‌البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چ4.
شهیدی، سیدجعفر (1373)، شرح مثنوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چ1.
صدوق، ابوجعفر محمد بن‌علی (1362)، امالی، به‌قلم آیت‌الله کمره‌ای، تهران: کتابخانه اسلامی.
صفا، ذبیح‌الله (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: انتشارات فردوس، چ2.
طباطبایی، محمدحسین (1383)، شیعه در اسلام، دفتر انتشارات اسلامی، چ17.
عبدوس، محمدتقی، اشتهاردی، محمدمهدی (1384)، آموزه‌های اخلاقی ـ رفتاری امامان شیعه، قم: بوستان کتاب، چ2.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1384)، تذکرة الاولیاء، بررسی، تصحیح متن، توضیحات و فهرست‌ها از محمد استعلامی، تهران: زوار، چ15.
فروزانفر، بدیع­الزمان، (1370)، احادیث مثنوی، تهران: امیرکبیر، چ5.
کلینی رازی، محمد بن‌یعقوب (1370)، اصول کافی، ترجمه محمدباقر کمره‌ای، انتشارات اُسوه، چ1.
کلینی رازی، محمد بن‌یعقوب (1389)، اصول کافی، ترجمه­ و شرح سیدمهدی آیت‌اللهی، انتشارات جهان‌آرا، چ3.
متقی هندی، علاء‌الدین علی بن‌حسام (1397ق)، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت: مکتبه التراث الاسلامی، چ1.
محدثی، جواد (1392)، درس‌هایی از نهج‌البلاغه، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چ1.
مطهری، مرتضی (1384)، سیری در نهج‌البلاغه، قم: انتشارات صدرا، چ33.
مکارم شیرازی، ناصر (1375)، پیام امام، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چ1.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1369)، فیه ما فیه، با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر، چ6.
نراقی، احمد بن‌محمدمهدی (1391)، معراج السعاده، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی ـ به‌نشر، چ1.
نصیرالدین طوسی، محمد بن‌محمد بن‌حسن (1335)، رساله امامت، به کوشش محمدتقی روشن‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.