تباهی اخلاق عربی به‌وسیله میراث صوفیانه و پیوند تصوف و تشیع (بررسی و نقد ادعاهای محمد عابد جابری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

2 استادیار گروه فلسفه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

محمد عابد الجابری، فیلسوف پرآوازه مراکش، با تألیفات بسیار خود در حوزه‌های متعدد علوم انسانی توانست جایگاه قابل‌توجهی در جهان عرب و بخش‌هایی از جهان غرب به دست آورد. وی معتقد بود جهان عرب از قرون طلایی ابتدایی خود بسیار فاصله گرفته و در بحران‌های اخلاقی و فرهنگی و اقتصادی غوطه‌ور است؛ از این رو با بررسی میراث‌های پنج‌گانه ایرانی و یونانی و صوفیانه و اسلامی خالص و عربی خالص نتیجه گرفت که تمام عقب‌ماندگی‌های جهان عرب ریشه در تفکرات میراث ایرانی (اردشیر) دارد که در قالب آموزه‌های دو مذهب ساختگی تشیع و تصوف، به مانند دو تیغه قیچی، اخلاق عربی را به تباهی کشاندند. در این مقاله پس از گزارشِ اجمالی از ادعاهای جابری درباره تصوف ــ از جمله ریشه داشتن زهد صوفیان در دنیاگریزی مانویان و پیوند میان تصوف و تشیع و ریشه داشتن ولایت صوفیانه در ولایت و امامت شیعی و تأثیر میراث ایرانی در احوال و مقامات صوفیه و چگونگی تأثیر آنها در اخلاق عربی ــ این ادعاها را بررسی و نقد می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Corruption of Arab Morality by the Sufistic Heritage and the Sufism-Shiism Connection (Consideration and Critique of Claims Made by Mohammed Abed al-Jabri)

نویسندگان [English]

  • HAMZEHALI ISLAMINASAB 1
  • Mohammed Soori 2
  • Seyyed Mohammad Akbarian 2
1 PhD student, Islamic Philosophy, Baqer al-Olum University
2 Assistant professor, Department of Philosophy, Islamic Sciences and Culture Academy
چکیده [English]

Mohammed Abed al-Jabri, a well-known Moroccan philosopher, wrote numerous books concerning human sciences, through which he could secure a significant place for himself in the Arab and parts of the Western world. He believed that the Arab world is far from its early Golden Ages, and is deep in moral, cultural, and economic crises. Thus, having considered five heritages—Persian, Greek, Sufistic, pure Islamic, and pure Arabic—he concluded that all the underdevelopment of the Arab world is rooted in the thoughts represented by the Persian heritage (Ardashir), which have corrupted the Arab morality in the form of the doctrines of what he refers to as two “fabricated” denominations: Shiism and Sufism. In this paper, we provide a brief account of al-Jabri’s claims concerning Sufism—including the origination of Sufi asceticism in Manichaeistic aversion of this world, connection between Sufism and Shiism, and the origination of the Sufistic notion of wilāya (guardianship) in the Shiite notion of Imamate, and the impact of the Shiite heritage on Sufi states and stages as well as Arab morality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mohammed Abid al-Jabri
  • Sufism and Shiism
  • Persian heritage
  • asceticism
  • Sufistic wilāya

منابع

نهج‌البلاغه (1425ق)، تصحیح صبحی صالح، بیروت: دار الکتاب المصری، چ4.
آل‌آقا، محمدعلی بن‌محمدجعفر (1413ق)، فضائح الصوفیه (به ضمیمه تنبیه الغافلین و ایقاظ الرّاقدین، نوشته آقا محمود بن‌آقا محمدعلی آل آقا)، قم: انصاریان.
آملی، سید حیدر (1368ش)، جامع الاسرار و منبع الانوار، تهران: چاپ هنری کربن و عثمان اسماعیل یحیی.
ابن‌ابی‌جمهور احسایی، محمد بن‌علی (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیه، قم: ایران، دار سید الشهداء للنشر، چ1.
ابن‌تیمیه، احمد (1412ق)، مجموعه الرسائل و المسائل، به کوشش محمد رشید رضا، بیروت: لجنه التراث العربی.
باخرزی، یحیی (1345ش)، اوراد الاحباب، به کوشش ایرج افشار، تهران.
بشری، طارق (زیر نظر) (2005م)، التراث و النهضه فی أعمال محمد عابد الجابری، بیروت: مرکز الدراسات الوحده العربیه، چ2.
بوش، ریچارد (1378ش)، جهان مذهبی، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
پالاسیوس، میگل آسین (1965م)، ابن‌عربی حیاته و مذهبه، ترجمه عبدالرحمن بدوی، قاهره: مکتبه الآنجلو المصریه.
تابنده، علی (1377ش)، خورشید تابنده، تهران: انتشارات حقیقت، چ2.
تبریزی، شمس‌الدین محمد (1385)، مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی، چ3.
جابری، محمد عابد (2009)، بنیه العقل العربی: دراسه تحلیلیه نقدیه لنظم القیم فی الثقافه العربیه، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه، چ9.
جابری، محمد عابد (2001م)، العقل الأخلاقی العربی: دراسه تحلیلیه نقدیه لنظم القیم فی الثقافه العربیه، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه، چ1.
جامی، نورالدین عبدالرحمان (۱۳۷۵ش)، نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح محمود عابدی، تهران: انتشارات اطلاعات.
حرب، علی (1993)، نقد النص، الدارالبیضاء: المرکز الثقافی العربی.
حسنی، هاشم معروف (1375ش)، تصوف و تشیع، ترجمه سید محمدصادق عارف، آستان قدس، دانشگاه امام رضا(ع)
حسینی ذهبی، مجدالاشراف سیدجلال‌الدین (1390ش)، تحفه الوجود به ضمیمه قنوتیه ده‌بند مرثیه، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
حنفی، حسن (1990م)، محمد عابد الجابری؛ حوار المشرق و المغرب، دارتوبقال.
خوشنویس، حمید (1383ش)، «معرفی ردیه‌های نگاشته‌شده بر تصوف»، آینه پژوهش، دوره 15، شماره 85، صفحه 109ـ118.
دغیر، نورالدین (1381ش)، «نگاهی انتقادی به محمد عابدجابری، بازخوانی طرح فکری او»، ترجمه احمد موسی، کتاب ماه دین، شماره 10ـ11 (پیاپی 58 و 59)، مرداد و شهریور، ص 96.
دورانت، ویل (1368ش)، تاریخ تمدن، تهران: عصر ایمان.
رازی، نجم‌الدین (1312ش)، مرصاد العباد من المبدء إلی المعاد، تصحیح حسین حسینی نعمت‌اللهی، تهران: مطبعه مجلس.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1357ش)، «تصوف و ایران باستانی»، ماهنامه هنر و مردم، شماره 186.
سوری، محمد (1392ش)، تصویر امامان شیعه در متون زهد و تصوف نخستین، پایان‌نامه دکتری دانشگاه قم، دانشکده الاهیات.
شاله، فیلیسین (1355ش)، تاریخ مختصر ادیان بزرگ، ترجمه دکتر محبی، تهران.
شیبی، کامل مصطفی (1969م)، الصله بین التصوف و التشیع، مصر، چ2.
طباطبایی، سید محمدحسین (1360)، ظهور شیعه، تهران، الست.
طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم‏.
طوسی، محمد بن‌حسن (1414ق)، الأمالی، قم: دار الثقافه.
عاملی، محمد بن‌حسن حر (1409ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چ1.
عاملی، محمد بن‌حسن حر (1400ق)، رساله الاثنی عشریه فی الرد علی الصوفیه، تصحیح سید مهدی لاجوردی، قم: دارالکتب العلمیه.
عطار نیشابوری، فریدالدین (۱۳۹۱ش)، تذکره الأولیاء، تصحیح محمد استعلامی، تهران: انتشارات زوار، چ23.
کلینی، ابوجعفر یعقوب بن‌اسحاق (۱۳۸۴ق)، الفروع من الکافی، قم: دارالکتب الاسلامیه، ج 5.
گنابادی، ملاعلی (1346ش)، صالحیه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چ2.
مختاری، حسین (1385)، مشهورتر از خورشید (درباره زندگی و اندیشه شمس تبریزی)، تهران: ورجاوند.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1378ش)، مثنوی معنوی، به کوشش توفیق سبحانی، تهران: انتشارات روزنه.
مونتگمری وات، ویلیام (1370)، فلسفه و کلام اسلامی، ترجمه ابوالفضل عزتی، قم: علمی ـ فرهنگی.
نیکلسون، رِنالد الین (1357ش)، پیدایش و سیر تصوف، ترجمه محمدباقر معین، تهران: انتشارات توس.
هُجویری غزنوی، علی (1926م)، کشف ‌المحجوب، تصحیح والنتین ژوکوفسکی، لنینگراد: مطبعه دار المعلومات شوروی.
 
Capleston, F. (1966), A History of Philosophy, Greece and Rome, London.