اثرگذاری شیعیان بر رشد و شکوفایی تمدن اسلامی قرن نهم و دهم افغانستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی مرکز پژوهشی تمدن اسلامی و دین‌پژوهی پیامبر اعظم (ص)

2 دانشجوی دکتری تاریخ تمدن اسلامی مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره) قم

چکیده

امپراتوری تیموریان قرن نهم و دهم هجری از دوره‌های درخشان تمدن اسلامی افغانستان است که محققان تاریخ و تمدن اسلامی ــ اعم از مسلمان و غیر مسلمان، البته بدون توجه به جایگاه علما و هنرمندان شیعی ــ تحقیقات فراوانی درباره آن انجام داده‌اند. پرسش اصلی این پژوهش این است: «شیعیان افغانستان چه نقشی در رشد و شکوفایی تمدن اسلامی عصر تمیوریان داشته‌اند؟». هدف این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته نیز نشان دادن نقش فراموش‌شده شیعیان افغانستان در گسترش و رشد عناصر تمدن اسلامی است. بر اساس تحلیل منابع تاریخی، ادبی و آموزه‌های مذهبی موجود در آثار هنری دوره تیموریان، یافته‌های این تحقیق حاکی از آن است که علما و هنرمندان شیعی افغانستان نقش بزرگی در خلق و گسترش رنسانس تیموری ایفا کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impact of Shi’as on the Growth and Flourishing of the Islamic Civilization in Afghanistan in Ninth and Tenth Centuries

نویسندگان [English]

  • Mortaza Shiroudi 1
  • Ali Jom’ah Fakoori 2
1 Associate professor, Department of Political Sciences, Payambar A’zam Research Center for Islamic Civilization and Religious Studies
2 PhD student, the history of Islamic Civilization, Imam Khomeyni Specialized University, Qom
چکیده [English]

The Timurid Empire in the 15th century featured a brilliant period of the Islamic Civilization in Afghanistan, and much research has been done in this regard by Muslim and non-Muslim scholars of Islamic history and civilization, although they have ignored the place of Shiite scholars and artists. The main question of this research is as follows: what role did Shi’as in Afghanistan have in the growth and flourishing of the Islamic Civilization in the Timurid era? The research draws upon an organized descriptive-analytic method in order to show the forgotten role of Shiite Afghans in the development and growth of the Islamic Civilization. Based on an analysis of historical and literary sources as well as religious doctrines underlying works of art in the Timurid era, the present research shows that Shiite scholars and artists in Afghanistan have played a remarkable role in the creation and development of the Timurid renaissanc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • impact of the Shi’as
  • Islamic Civilization
  • Timurids
  • Afghanistan

منابع

ارون بایف، عظام‌الدین، موجانی، سید علی و موسایف، شاه نیاز (1376)، فهرست نسخ خطی فارسی گنجینه انستیتوی شرق‌شناسی ابوریحان بیرونی تاشکند، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی مرکز مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، چ1، ج1( بخش اول).
استوری،چارلز آمبروز(1362)، ادبیات فارسی بر مبنای تألیف استوری، ترجمه یحیی آرین پور،سیروس ایزدی و کریم کشاورز، تهران: چاپ احمد منزوی.
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی (1380)، فهرست نسخه‌های خطی فارسی و عربی، تهران: کتابخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ1.
انوار، سید عبدالله ( 1382)، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی ایران، تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی، چ 3، ج5.
ایرانی، عبدالحمید (بی‌تا)، پیدایش خط و خطاطان، تهران: انتشارا سیاولی «فرهنگ‌سرا».
آذر، بیگدلی (1337)، آتشکده آذر، به اهتمام سید جعفر شهیدی، بی‌جا: مؤسسه نشر کتاب، چ1.
آلبر، لابار (1386)، تاریخ کتاب، ترجمه محمد خادمی، تهران: کلیدر، چ1.
بابازاده، شهلا (1378)، تاریخ چاپ در ایران، تهران: کتابخانه طهوری، چ1.
بابر، ظهیرالدین محمد (1388)، بابُرنامه، ترجمه شفیقه یار قین، کابل: انستیتوت دیپلماسی و مطالعات استراتژیک وزارت خارجه افغانستان، چ1.
بلر، شیلا اس. و جاناتان ام. (1382)، هنر و معماری اسلامی در ایران و آسیای مرکزی دوره ایلخانیان و تیموریان، ترجمه سید محمدموسی هاشمی گلپایگانی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ1. ج1.
بیانی، مهدی (1345ش)، احوال و آثار خوشنویسان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پاینده، ابوالقاسم (1382)، نهج الفصاحة، تهران: دنیاى دانش، چ4.
تهرانی، آقابزرگ (1408ق)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ترجمه محمدرضا حکیمی، قم: اسماعیلیان، چاپ سوم، ج 3.
تهرانی، آقابزرگ (1390ق)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، تصحیح احمد منزوی، تهران: کتابخانه اسلامیه، ج 20.
حافظ ابرو، عبدالله (1372)، زبده التواریخ، تصحیح سید کمال حاج سید جوادی، تهران: نشر نی و سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ1، ج2.
حبیبی، عبدالحی (بی‌تا)، هنر عهد تیموریان و متفرعات آن، بی‌جا: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
خواندمیر، غیاث‌الدین (1372)، مآثر الملوک به ضمیمه خلاصه الاخبار و قانون همایونی، تصحیح میر هاشم محدث، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چ1.
خواندمیر، غیاث‌الدین (1378)، مکارم الاخلاق، تصحیح محمد اکبر عشیق، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب، چ1.
دیماند، پرایس اسوند (1381)، راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه عبدالله فریاد، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چ4.
زکی، محمد حسن (1366)، تاریخ صنایع ایران بعد از اسلام، ترجمه محمدعلی خلیلی، تهران: اقبال، چ1.
سمرقندی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1383)، مطلع سعدین و مجمع بحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چ1، ج2، دفتر اول.
شایسته‌فر، مهناز (1384) هنر شیعی، عناصر شیعی در نگارگری و کتیبه‌نگاری تیموریان و صفویان، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی، چ1.
صدرایی، علی و حافظیان، ابوالفضل (1383)، فهرست کتاب‌های چاپ سنگی کتابخانه آستانه حضرت معصومه، قم: آستانه مقدسه، چ1.
صدرایی، علی (1383)، فهرست نسخه‌های خطی گنجینه قرآن، قم: مرکز ترجمه قرآن به زبان‌های خارجی، چ1.
عسقلانی، احمد بن‌علی بن‌حجر (1415ق)، الاصابة فی تمیز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت: دارالکتب العلمیه، چ1، ج1.
عطاردی، عزیزالله (1376)، سیری در کتابخانه‌های هند و پاکستان، تهران: انجمن مخطوطات ایران و انتشارات عطاردی، چ1.
قمی، قاضی میراحمد بن‌شرف‌الدین منشی (1366)، گلستان هنر، به اهتمام سهیلی احمد خوانساری، تهران: کتابخانه منوچهری، چ3.
کمیسیون ملی یونسکو در ایران (1342)، ایرانشهر، نشریه شماره 22، دانشگاه تهران، چ1.
منزوی، احمد (1377)، فهرست نسخه‌های خطی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، چ1، ج1.
موجانی، سیدعلی و علی‌مردان، امیر یزدان (1379)، فهرست نسخ خطی فارسی انستیتوی آثار خطی تاجیکستان، قم: کتابخانه بزرگ آیت‌الله مرعشی، چ1، ج3.
میرخواند، میر محمد (1385) تاریخ روضه الصفا، تصحیح جمشید کیان‌فر، تهران: اساطیر، چ2، ج4.
میرداماد، محمدباقر (1311ق)، الرواشح السماویة فی شرح الأحادیث الإمامیة، قم: دار الخلافة، چ1.
نفیسی، سعید (1363)، تاریخ نظم و نثر در ایران، بی‌جا: انتشارات فروغی، چ2، ج1و2.
نورالدین‌اف، شمس‌الدین (1365)، تذکره التواریخ، ترجمه پوهاند دکتر جلال‌الدین صدیقی، کابل: کمیته دولتی طبع و نشر، چ1.
واصفی، زین‌الدین محمود (1350)، بدایع الوقایع، تحقیق الکساندر بلدروف، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، چ2، ج1 و2.
یزدی، شرف‌الدین (1336)، ظفرنامه، به اهتمام محمد عباسی، تهران: مؤسسه امیرکبیر، چ1، ج1.