وجود پیشین انسان در مدرسه کلامی ری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب.

چکیده

چکیده
مسئله وجود پیشین انسان، یعنی حضور انسان در عوالمی پیش از این عالم، از جمله مسائل کلامی کلیدی در تاریخ عقاید امامیه است که هر گونه موضع مثبت یا منفی در قبال آن، عملاً سمت‌وسوی بخش اعظم دیگر مباحث کلامی را تعیین می‌کند. عالمان امامی در مدارس کلامی متوالی مواضع متفاوت و متضادی را درباره این مسئله برگزیده‌اند و موافق موضع خود و علیه موضع مقابل استدلال کرده‌اند. یکی از مدارس مهم کلامی، مدرسه ری در قرن ششم است. این مقاله با بررسی آثار برجای‌مانده از عالمان این مدرسه نشان می‌دهد که اکثر یا کثیری از عالمان مدرسه ری به پیروی از مدرسه بغداد، منکر وجود پیشین انسان در عالم ذر بوده‌اند. این مقاله همچنین نشان می‌دهد روایات خلقت نوری اهل‌بیت: در مدرسه ری افزایش کیفی داشته است و در آثار برخی از عالمان این مدرسه روایاتی درباره این مسئله درج شده‌اند که مضامین عالی آنها در روایات دو مدرسه پیشین، قم و بغداد، سابقه ندارد. از آنجا که آثار عالمان ری متضمن هیچ‌گونه تصریحی به انکار خلقت نوری اهل‌بیت: نیست و تصریحات ایشان صرفاً معطوف به انکار عالم ذر است، این مقاله نتیجه می‌گیرد که همه عالمان ری یا دست‌کم کسانی‌ که اهتمام ویژه‌ای به گردآوری روایات فضایل اهل‌بیت: داشته‌اند، مضمون این احادیث را پذیرفته بودند یا دست‌کم برخلاف بغدادیان از تصریح به تأویل آنها اجتناب می‌کردند.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Human Pre-Existece in Kalami Schoool of Rey

نویسنده [English]

  • Imdad Turan
Assistant professor at University of Religions and Denominations;
چکیده [English]

The question of pre-existence, that is the existence of human beings in the antecedent worlds, is one of the key theological questions of the history of Imamite theology. Adopting any positive or negative position in response to this question inevitably determines the orientation of the rest of the theological discussions. Imamite scholars, in different successive schools, have taken different and even conflicting positions concerning this issue. In this research we have taken into consideration the views of the Rey school, which was flourished in the 6th century A.H.  It is shown in this article that the majority of the scholars in this seminary, following the scholars of the school of Baghdad, denied the pre-existence of human beings in the previous world of particles. But it seems that, concerning the previous luminous world, a world in which the luminous entities of the prophet and his household lived before their descending to the material world, the scholars of Rey have adopted a rather opposite direction. They ıncluded, in their hadith books, unprecedented narrations of luminous creation without any negative annotation. This article concludes that these scholars, contrary to the scholars of previous school of Baghdad, either accepted the content of such narrations as valid and credible or preferred not to make any comment and avoid interpreting them as figurative expressions having no straight forward significance about previous worlds.
 
 

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • School of Rey
  • Pre-Existence
  • Luminous Creation
  • Spirits
  • Particles

عنوان مقاله [العربیة]

وجود المسبقه للانسان فی مدرسة ری

چکیده [العربیة]

ان مسالة حیاة الانسان المسبقة، ای حیاته فی عوالم یتقدم علی هذا العالم الذی نعیش فیه، تکون من المسائل الرئیسیة فی تاریخ العقیدة الامامیة؛ بحیث الاتخاذ بایّ موقف ایجابیاً کان او سلبیاً من قبل المتکلم الامامی سیکون لها انعکاسات فی سایر آرائه الکلامیه فی الابواب الاخری و سیحدد اتجاهه العام فی تلک الابواب. المتکلوا الامامیه فی الحوزات العلمیه المتتالیة زمنیا اتخذو مواقف مختلفة بل و متعارضة حیال هذه المساله بین مثبت و موید یقدم له ادلة من الروایات او نافٍ منکرٍ یفند ادلة زملائه و ینکر دلالتها. یعتبر حوزة ری العلمیة فی القرن السادس من الحوزات العلمیه ذات الاهمیة فی الجانب الکلامی. نهتم فی هذه المقالة بدراسة آراء المتکلمین المنتمین من هذه الحوزه، ان نسبر کتبهم و اقوالهم کی نحقق من موقفهم و نستشف رایهم فی هذ الموضوع. بعد الدراسة واسعة النطاق نسبیا خلصنا الی القول بان اکثر متکلمی هذه الحوزه، تبعا لاشیاخهم فی الحوزه المتقدمه ای حوزة بغداد، وقفوا موقفا سلبیا فی قبال هذه المسالة، اما بصراحة التعبیر او بطریق عدم الاکتراث بالموضوع و عدم التعرض للراویات التی تعتبر الحجر الاساس لهذه العقیدة. الا ان هناک کان اقلیة فی حوزة ری العلمیه، اهتموا بالروایات المشیرة الی حیات الانسان المسبقة، کروایات عالم الذر و روایات الخلقة النوریه و حفلو کتبهم بروایات جدیدة فی هذا الباب ما لها من اثر فی المصادر الحدیثیه المتقدمه. و هذا یعتبر مشعراً الی موقفهم اللایجابی بشأن الاعتقاد بحیاة الانسان المسبقة.

ینتجّ هذه المقالة الی انّ العلماء فی حوزۀ ری، عموماً او علی الاقل مهتمّین بجمع احادیث فضل اهل البیت7 تقبّلوا مضامین هذه الروایات او علی الاقل ماصرّحوا بتاویل هذه الروایات خلافاً للبغدادیون.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الکلمات المفتاحیة: حوزة ری
  • الحیاة المسبقة
  • الخلقة النوریة
  • عالم الذر

منابع

ابن‌حمزه طوسی، محمدبن‌علی (1419). الثاقب فی المناقب، تصحیح: نبیل رضا علوان، قم: انصاریان.
ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمدبن‌علی (1369). متشابه القرآن و مختلفه، قم: انتشارات بیدار.
ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمدبن‌علی (1380). معالم العلماء، نجف اشرف: منشورات المطبعة الحیدری.
ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمدبن‌علی (1379). مناقب آل ابی‌طالب، قم: انتشارات علامه.
 ابن‌طاووس، علی‌بن‌موسی (1413). الیقین باختصاص مولانا علی علیه السلام بإمرة المؤمنین، تحقیق: اسماعیل انصاری زنجانی خوئینی، قم: دار الکتاب.
ابن‌المشهدی، محمدبن‌جعفر (1419). المزار الکبیر، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم: جامعه مدرسین.
 
اقبال، عباس (1364). مقدمه تبصره العوام فی معرفه مقالات الانام، مؤلف: سید مرتضی‌بن‌داعی حسنی رازی، تهران: انتشارات اساطیر.
امیرخانی، علی (1393). «تطور معرفت اضطراری در مدرسه کلامی امامیه در بغداد»، تحقیقات کلامی، سال 2، شماره 4، ص 23-40.
 
انصاری، حسن (1385). کتابی تازه یاب از ابن‌المشهدی، سایت کتابان، www.ansari.kateban.com/post/806.
بهرامیان، علی (1385). نکته‌هایی درباره تبصرة العوام و مؤلف آن، سایت کتابان،  safineh.kateban.com/post/669.www.
پاکتچی، احمد (1367). «ابن‌حمزه»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج3، ص 130-371.
توران، امداد (1393). «حیات پیشین انسان از دیدگاه بغداد»، تحقیقات کلامی، سال دوم، شماره 6، ص7-26.
جعفریان، رسول (1371). «عبدالجلیل قزوینی رازی و اندیشه تفاهم مذهبی»،مجله نور علم، شماره 47، صص 101- 133.
حسینی ارموی، میرجلال‌الدین (1376). مقدمه نقض و تعلیقات آن. بی‌جا، بی‌نا.
حمصی، سدیدالدین (1412). المنقذ من التقلید، قم: جامعه مدرسین.
خزاعی، عبدالرحمن‌بن‌احمد بن‌الحسین (1414). الاربعین عن الاربعین فی فضایل امیرالمؤمنین، تحقیق: الشیخ باقر المحمودی، تهران: موسسه الطباعه و النشر وزاره الثقافه و الارشاد.
خصیبی، حسین‌بن‌حمدان (1419). الهدایة الکبری، بیروت: البلاغ.
خویی، سید ابوالقاسم (1410). معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشر آثار شیعه.
رازی، ابو الفتوح (1408). روض الجنان و روح الجنان، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
رافعی قزوینی، عبد الکریم‌بن‌محمد (1408) التدوین فی اخبار قزوین، تصحیح: عزیز الله عطاردی قوچانی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
راوندی، قطب‌الدین سعیدبن‌هبةالله (1405). فقه القرآن، تحقیق: احمد الحسینی، محمود مرعشی، قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
راوندی، قطب‌الدین سعیدبن‌هبةالله (1407). الدعوات (سلوة الحزین)، قم: مدرسة الامام المهدی.
راوندی، قطب‌الدین سعیدبن‌هبةالله (1409 الف)، الخرائج و الجرائح، قم: موسسة الامام المهدی.
راوندی، قطب‌الدین سعیدبن‌هبةالله (1409 ب). قصص الانبیاء، تحقیق: غلام‌رضا عرفانیان یزدی، مشهد: مرکز پژوهش‌های اسلامی.
سید مرتضی، علی‌بن‌الحسین (1381). الملخص فی اصول الدین، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
سید مرتضی، علی‌بن‌الحسین (‌1405).‌ رسائل الشریف المرتضی، قم: دار القرآن الکریم.
سید مرتضی، علی‌بن‌الحسین (1411). الطرابلسیات الاولی، نسخه خطی، قم: مرکز احیاء التراث الاسلامی، شماره فیلم: 1690/3.
شاذان‌بن‌جبرئیل، ابوالفضل (1363). الفضائل، قم: انتشارات رضی.
شاذان‌بن‌جبرئیل، ابوالفضل (1423). الروضة فی فضائل أمیرالمؤمنین علی‌بن‌أبی‌طالب علیه السلام، قم: مکتبة الامین.
صالح آبادی، محمد حسین (1386). «معرفی کتاب المزار الکبیر»، فقه اهل‌بیت، شماره 50، ص 224- 252.
صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه (1398). التوحید، قم: جامعه مدرسین.
طبرسی، احمدبن‌علی (1403). الاحتجاج علی اهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1390) إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران: اسلامیه.
طبری آملی، محمدبن‌ابی‌القاسم (1383). بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، نجف: مکتبة الحیدریة.
طوسی، محمدبن‌الحسن (1375). الاقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد، بی‌جا، انتشارات کتابخانه.
طوسی، محمدبن‌الحسن (1382). تلخیص الشافی، تحقیق: حسین بحر العلوم، قم: انتشارات المحبین.
طوسی، محمدبن‌الحسن (1414). الأمالی، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة.
طوسی، محمدبن‌الحسن، (1406). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دار الاضواء.
طوسی، محمدبن‌علی (1419). الثاقب فی المناقب، قم: انصاریان.
عرفانیان یزدی، غلام‌رضا (1409). مقدمه قصص الأنبیا، مؤلف: قطب‌الدین سعیدبن‌هبةالله راوندی، مشهد: مرکز پژوهش‌های اسلامی.
غفوری‌نژاد، محمد، قراملکی، احد فرامرز (1389). «تطور تاریخی تفسیر آیه میثاق و نوآوری ملاصدرا»، خردنامه، سال 89، شماره 62، ص 38- 56.
فتال نیشابوری، محمدبن‌احمد (1375). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: انتشارات رضی.
 
قزوینی رازی، عبدالجلیل (1358). بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضایح الروافض، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
قیومی اصفهانی، جواد (1419). المزار الکبیر، مؤلف: محمدبن‌جعفر ابن‌المشهدی، قم: جامعه مدرسین.
کراجکی، محمدبن‌علی (1410). کنز الفوائد، تحقیق: عبد الله نعمة، قم: دارالذخائر.
مفید، محمدبن‌محمدبن‌نعمان (1413). المسائل السرویة، قم: کنگره شیخ مفید.
مفید، محمدبن‌محمدبن‌نعمان (1414). تصحیح اعتقادات الإمامیة، تحقیق: حسین درگاهی، قم: کنگره شیخ مفید.
مقری نیشابوری، محمدبن‌حسن (1427). التعلیق فی علم الکلام، مشهد: دانشگاه علوم رضوی.
منتجب‌الدین رازی، علی‌بن‌عبیدالله بن‌بابویه (1408). الاربعون حدیثا عن اربعین شیخا من اربعین صحابیا فی فضائل الامام امیر المؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب7. قم: مدرسة الامام المهدی:.
منتجب‌الدین رازی، علی‌بن‌عبید الله‌بن‌بابویه (1422). الفهرست، قم: کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی.
موسوی، سید جمال‌الدین (1394). «مدرسه کلامی ری»، نقد و نظر، سال بیستم، شماره 77، ص 29-54.
هلالی، سلیم‌بن‌قیس (‌1405). کتاب سلیم‌بن‌قیس الهلالی، تحقیق و تصحیح: محمد انصاری زنجانی خوئینی، قم: الهادی.