جایگاه فطرت در اندیشه‌های صدرالدین شیرازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم.

چکیده

در آثار صدرا بحثی منسجم درباره فطرت انسانی یافت نمی‌شود، ولی به طور پراکنده مباحث مهمی را در این باب مطرح کرده است. واژه «فطرت» در آثار صدرا مفهوم‌های متعددی یافته است: استعداد تکامل، استعداد قوّه کسب معارف، وجود اندکاکی و اندماجی انسان در مرتبه ذات ربوبی و حالت اعتدالی روح. هرچند اخوان‌الصفا برای نخستین بار آموزهٔ خداشناسی فطری را در منبعی فلسفی مطرح کردند و ابن‌سینا و سهروردی نیز اندیشه‌هایی قابل ارجاع به خداگرایی فطری دارند، ولی این صدرا است که با تمسک به نظریه اتحاد عاقل و معقول و به دست دادن تحلیلی ویژه از فرآیند ادراک و ضمیمه‌کردن نظریه ارجاع علیت به تشؤّن، تقریری جدید از خداشناسی فطری عرضه کرده است. این تقریر از نخستین تلاش‌ها برای مستندسازی آموزه معرفت فطری خداوند، به انگاره‌های عقلانی و فلسفی محسوب می‌شود. صدرا همچنین به فطری‌بودن برخی ادراکات همچون استحاله ترجیح بلامرجح، و نیز برخی گرایش‌ها همچون کمال‌گرایی، حقیقت‌طلبی، طاعت‌گرایی، معصیت‌ستیزی و ... در ساحت وجودی آدمی تصریح کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Status of Fitrah Theory in Sadr al-Din Shirazi's Thought

نویسنده [English]

  • Mohammad Ghafoorinezhad
Assistant professor of The University of Religions and Denominations
چکیده [English]

There can be not found an interconnected and independent discussion of fitrah in Molla Sadra`s works, but he raised sporadically important issues in this regard. One may find several concepts in The word fitrah in Sadra`s works including: talent of perfection, talent of knowledge acquisition, human being in the divine existence and tropical spirit. Ikhwan al-safa for the first time raised the doctrine of natural theology in a philosophical source and Ibn Sina and Suhrawardi also have ideas referred to innate deism, and Molla Sadra has released a new version of innate knowledge of God theory. This version is one of the first attempts for philosophical justification of the doctrine of innate knowledge of God. Sadra has considered some trends such as perfectionism as innate in human being.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sadr al-din Shirazi
  • Molla Sadra
  • theory of Fitrah
  • innate perceptions
  • innate attitudes
  • natural theology
قرآن کریم.
ابن سینا، حسین بن عبد الله (1375). الاشارات والتنبیهات، در: نصیرالدین طوسی، شرح الاشارات والتنبیهات، قم: نشر البلاغة.
ــــــــــ (1400). رسائل، قم: بیدار.
اخوان الصفا (1347/1928). الرسائل، تصحیح: خیر الدین الزرکلی، مصر: مکتبة التجاریة الکبری.
اهری، عبد القادر حمزة بن یاقوت (1358). البلغة فی الحکمة یا الأقطاب القطبیة، مقدمه و تحقیق: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انجمن فلسفه ایران.
جوادی آملی، عبدالله (1375/1417). رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه، بخش دوم از جلد اول، تنظیم و تدوین: حمید پارسانیا، قم: اسراء.
سبزواری، ملاهادی (1423/2002). تعلیقه اسفار در: الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
سهروردی، شهاب الدین (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه: هانری کربن، سید حسین نصر و نجف‌قلی حبیبی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم.
شاه‌آبادی، محمدعلی (1360). الانسان والفطرة، در: رشحات البحار، تهران: نهضت زنان مسلمان.
ــــــــــ (1380). شذرات المعارف، تصحیح و تحقیق: بنیاد علوم و معارف اسلامی، تهران: ستاد بزرگ‌داشت مقام عرفان و شهادت.
الشیرازی، صدرالدین محمد (1302). مجموعة الرسائل التسعة، تهران: بی‌نا.
ــــــــــ (1340). رسالة سه اصل، به تصحیح و اهتمام: سید حسین نصر، تهران: دانشگاه علوم معقول و منقول.
ــــــــــ (1354). المبدأ والمعاد، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ــــــــــ (1360 الف). اسرار الآیات، مقدمه و تصحیح: محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
ــــــــــ (1360 ب). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: المرکز الجامعی للنشر، چاپ دوم.
ــــــــــ (1361). العرشیة، تصحیح: غلام‌حسین آهنی، تهران: مولی.
ــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب، تصحیح: محمد خواجوی، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
ــــــــــ (1364). تفسیر القرآن الکریم، قم: انتشارات بیدار، چاپ اول، ج2 و 3.
ــــــــــ (1366). تفسیر القرآن الکریم، قم: انتشارات بیدار، چاپ دوم، ج1.
ــــــــــ (1378 الف). رسالة فی الحدوث [حدوث العالم]، تصحیح و تحقیق: سید حسین موسویان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ــــــــــ (1381 الف). کسر أصنام الجاهلیة، تصحیح و تحقیق و مقدمه: محسن جهانگیری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ــــــــــ (1381 ب). المبدأ والمعاد، تصحیح و تعلیق: محمد ذبیحی و جعفر شاه‌نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ــــــــــ (1386). ایقاظ النائمین، تصحیح و تعلیق و تقدیم: محمد خوانساری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ــــــــــ (1387 الف). المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیة، مقدمه و تصحیح: محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ــــــــــ (1387 ب). سه رساله فلسفی، تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم.
ــــــــــ (1422). شرح هدایة اثیریة، تصحیح: محمد مصطفی فولادکار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ــــــــــ (1423/2002). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
غفوری‌نژاد، محمد (1381). «مبانی نظری دانش اخلاق از دیدگاه محقق نراقی»، با همکاری: مرضیه مستمند، در: مجموعه مقالات کنگره بزرگ‌داشت فاضلین نراقی، قم: دبیرخانه کنگره، ج4.
ــــــــــ (1389 الف). تطور تاریخی نظریه فطرت در فلسفه و عرفان اسلامی، پایان‌نامه دوره دکتری فلسفه و حکمت اسلامی، استادان راهنما: احمد بهشتی و احد فرامرز قراملکی، دانشکده الاهیات دانشگاه تهران.
ــــــــــ (1389 ب). «تطور تاریخی نظریه فطرت در فلسفه و عرفان اسلامی»، در: آینه معرفت، ش24، ص105-134.
ــــــــــ (1390). «نقش فطرت در اثبات مبدأ در منظومه معرفتی حکیم شاه‌آبادی»، در: پژوهش‌نامه فلسفه دین، ش18، ص21-38.
قیصری، داوود (1382). شرح فصوص الحکم، تحقیق: حسن حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب، ج1.