مبانی دلالت‌شناسی منابع نقلی در اندیشه اصولی امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه دانش‌های وابسته به فقه، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران

چکیده

بخش اصلی منابع معرفت دینی را نصوص شرعی، اعم از آیات و روایات، تشکیل می‌دهد. در اندیشه اصولی امامیه، به طرز خاصی استفاده از نصوص و دلالت‌شناسی آن به مبانی کلامی معینی درباره صفات شارع متکی شده است که ارتباط صاحب متن با متن را نشان می‌دهد. در لابه‌لای کلمات اصولیان امامیه این مبانی را می‌توان استخراج کرد و در شش بند برشمرد: 1. قدسی‌بودن نصوص؛ 2. وجود صفت علم، اراده و حکمت در شارع و نپذیرفتن جهل و عجز و بخل برای او؛ 3. عرفی‌بودن زبان شارع؛ 4. واقع‌نمایی زبان شارع؛ 5. استقامت و انسجام درونی نصوص شرعی؛ 6. وجود لایه‌های معنایی در نصوص. نتیجۀ پذیرش این مبانی عبارت است از: دفع شبهات هرمنوتیکی در باب عرفی‌بودن زبان دینی، اعجاز نصوص قرآنی و امکان تأویل صحیح در آیات قرآنی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Fundamentals of Semantics of Narrative Sources Based on Imami Osuli Thought

نویسنده [English]

  • reza Esfandiyari (Eslami)
Associate Professor, Department of the Sciences Related to Jurisprudence, Research Institute of Islamic Sciences and Culture, Qom, Iran
چکیده [English]

The main part of the sources of religious knowledge consists of religious texts, including verses and hadiths. In the Imami Osuli thought, the use of texts and their semantics, in a particular way, are based on certain theological fundamentals about the attributes of Share, which show the relationship between the text and its owner. From among the words of the Imami Osuli scholars, the fundamentals can be extracted and enumerated in six items: 1. Divinity of the texts 2. The existence of knowledge, will and wisdom in Share, and the rejection of ignorance, helplessness and stinginess for him 3. The ordinary language of Share 4. Realism of the language of Share 5. Internal consistency and coherence of religious texts 6. Existence of semantic layers in texts. The result of accepting these fundamentals is repelling hermeneutic doubts about the following issues; the ordinariness of the language of religion, the miraculousness of Quranic text and the possibility of correct interpretation of Quranic verses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Semantics
  • Language of Quran
  • Language of Share‘
  • Osuli Fudamentals
  • Sacred Texts
قرآن کریم
شریف رضی (1368). نهج ‌البلاغه، ترجمه: سید جعفر شهیدی، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
آشتیانی، محمدحسن (۱۴۰۳). بحر الفوائد فی شرح الفرائد، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی، چاپ اول، ج1.
احمدی، محمدامین (1386). انتظار بشر از دین، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
اسلامی، رضا (1382). بررسی تطبیقی ماهیت حکم ظاهری، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
اسلامی، رضا (۱۳۸۵). نظریه حق الطاعة، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ دوم.
بروجردی، محمدتقی (1417). نهایة الافکار: تقریرات محقق عراقی، قم: جامعه مدرسین، چاپ سوم، ج1.
پالمر، ریچارد (۱۳۷۷). علم هرمنوتیک، ترجمه: سعید حنایی کاشانی، تهران: هرمس، چاپ اول.
تبریزی، موسی (‌بی‌تا). اوثق الوسائل فی شرح الفرائد، قم: کتبی نجفی، چاپ اول.
تقوی اشتهاردی، علی‌پناه (1376). تنقیح الاصول: تقریرات امام خمینی، قم: مؤسسه نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ج3.
جلالی مازندرانی، سید محمود (1419). المحصول: تقریرات آیت‌الله جعفر سبحانی، قم: مؤسسه امام صادق j، ج3.
جواهری، محمدتقی (1428). غایه المأمول من علم الاصول: تقریرات سید ابوالقاسم خویی، قم: مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، ج2.
حاج‌عاملی، محمدحسین (بی‌تا). ارشاد العقول الی مباحث الاصول: تقریرات جعفر سبحانی، قم: مؤسسه امام صادق j، چاپ اول، ج2.
حائری، سید کاظم (1408). مباحث الاصول: تقریرات درس شهید صدر، قم: دفتر مؤلف، چاپ اول، ج3.
حسنی، سید حمیدرضا (۱۳۹۳). عوامل فهم متن در دانش هرمنوتیک و علم اصول استنباط از دیدگاه پل ریکور و محقق اصفهانی، تهران: هرمس، چاپ اول.
حکیم، سید محمدباقر (1425). علوم القرآن، قم: مجمع الفکر الاسلامی، چاپ سوم.
حلی، حسین (1432). اصول الفقه، قم: مکتبة الفقه والاصول المختصة، چاپ اول، ج3.
خرازی، سید محسن (۱۴۲۲). عمدة الاصول، قم: در راه حق، ج۱.
خراسانی، محمدکاظم (۱۴۰۶). حاشیة المکاسب، تصحیح: سید مهدی شمس‌الدین، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
خراسانی، محمدکاظم (1390). کفایة الاصول، تعلیقه: زارعی سبزواری، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
خمینی، سید روح‌الله (1385). الرسائل، با تذییلات مجتبی تهرانی، قم: اسماعیلیان، چاپ اول، ج2.
خمینی، سید مصطفی (۱۴۱۸). الصوم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ج6.
خویی، سید ابوالقاسم (1417). اجود التقریرات: تقریرات درس میرزای نائینی، قم: مطبعة العرفان، ج1.
رافعی، مصطفی صادق (۱۴۲۱). اعجاز القرآن، بیروت: دار الکتب العربی، الطبعة الثالثة.
ربانی گلپایگانی، علی (۱۳۸۳). هرمنوتیک و منطق فهم دین، قم: مرکز مدیریت، چاپ اول.
سبحانی، جعفر (1388). ارشاد العقول الی مباحث الاصول: تقریرات حاج‌عاملی، قم: مؤسسه امام صادق j، ج1.
سعیدی روشن، محمدباقر (1385). تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم.
سیدی، سید حسین (۱۳۹۰). زیباشناسی آیات قرآن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
صادقی رشاد، علی‌اکبر (۱۳۸۹). منطق فهم دین، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.
صدر، سید محمدباقر (1۴۱۸). دروس فی علم الاصول، قم: مؤسسة النشر الاسلامی (جامعه مدرسین).
طباطبایی، سید محمدحسین (1402). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین، چاپ دوم، ج19.
طباطبایی، سید محمدحسین (1388). قرآن در اسلام، قم: بوستان کتاب، ج1.
طباطبایی، سید محمدحسین (1402). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین، چاپ دوم، ج19.
طوسی، محمد بن حسن (1417). عدة الاصول، تحقیق: محمدمهدی نجف، قم: مؤسسة آل البیت b، ج1.
عراقی، ضیاءالدین (1414). مقالات الاصول، تحقیق: شیخ محسن عراقی و سید منذر حکیم، قم: مجمع الفکر الاسلامی، ج1.
علم‌الهدی، سید مرتضی (1405). رسائل الشریف المرتضی، قم: دارالقرآن الکریم، چاپ اول، ج۲ و ۳.
علم‌الهدی، سید مرتضی (1409). تنزیه الانبیاء، بیروت: دار الاضواء، الطبعة الثانیة.
عمر بن ابراهیم (1413). آراء المستشرقین حول القرآن الکریم و تفسیره، ریاض: نشر دار طیبة، الطبعة الاولی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1409). عصمة الانبیاء، بیروت: دار الکتب الاسلامیة.
فیاض، محمد اسحاق (1431). محاضرات فی اصول الفقه: تقریرات محقق خویی، قم: مؤسسه احیای آثار امام خویی، چاپ اول، ج4.
قاضی عیاض (1409). الشفاء بتعریف حقوق المصطفی، بیروت: دار الفکر، ج2.
قدسی، احمد (۱۴۱۴). انوار الاصول: تقریرات درس مکارم شیرازی، قم: مدرسة الامام علی بن ابی ‌طالب، ج1 و 2.
قمی، میرزا ابوالقاسم (1387). قوانین الاصول، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
قمی، میرزا ابوالقاسم (۱۴۱۳). جامع الشتات، تهران: کیهان، چاپ اول، ج1.
قمی، میرزا ابوالقاسم (۱۴۳۰). القوانین المحکمة فی الاصول، قم: احیاء الکتب الاسلامیة، ج1 و 2.
کاشف‌الغطاء، شیخ جعفر (۱۳۱۹). الحق المبین فی تصویب المجتهدان و تخطئة الاخباریین، تهران: احمد شیرازی.
کاظمی خراسانی، محمدعلی (1417). فوائد الاصول: تقریرات درس میرزای نائینی، قم: جامعه مدرسین، ج1.
کلباسی، محمدابراهیم (1245). اشارات الاصول، بی‌جا: چاپ سنگی، چاپ اول.
مجلسی، محمد باقر (۱۴۰۳). بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء، الطبعة الثانیة، ج17.
محمد داوود، محمد (1428). کمال اللغة القرآنیة بین تعلیق الاعجاز و اوهام الخصم، قاهره: دار المنارة.
مظفر، محمدرضا (۱۳۸۶). اصول الفقه، نجف: دار النعمان، الطبعة الثانیة، ج۱و۲.
معرفت، محمدجواد (1385). تلخیص التمهید، قم: جامعه مدرسین، چاپ اول، ج1.
معرفت، محمدجواد (۱۴۱۵). التمهید فی علوم القرآن، قم: جامعه مدرسین، ج۳ و ۴.
ملکیان، مصطفی (1384). «جغرافیای دانش‌های زبانی»، در: نقد و نظر: ویژه‌نامه علم اصول و دانش‌های زبانی، ش37 و 38، ص71-104.
نجارزادگان، فتح‌الله (1388). بررسی تطبیقی مبانی تفسیر قرآن در دیدگاه فریقین، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی چاپ اول .
نجفی اصفهانی، محمدرضا (۱۴۱۳). وقایة الاذهان، قم: مؤسسه آل البیت.
واعظی، احمد (۱۳۸۰). نظریه تفسیر متن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول.
واعظی، احمد (۱۳۸۹). درآمدی بر هرمنوتیک، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ ششم.
وحید بهبهانی، محمدباقر (1415). الفوائد الحائریة، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
هاشمی شاهرودی، سید علی (۱۴۱۷). بحوث فی علم الاصول: تقریرات شهید صدر، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، چاپ سوم، ج2 و 3 و 4.
هاشمی شاهرودی، سید علی (1419). دراسات فی علم الاصول: تقریرات سید ابوالقاسم خویی،‌ قم: مؤسسة دائرةالمعارف فقه الاسلامی، ج4.