نقش عقل در شناخت خدا از دیدگاه نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار گروه کلام، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

3 دانشیار گروه کلام، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

عقل یکی از منابع مهم معرفت است. مکتب‌های گوناگون، در طول تاریخ، دیدگاه‌های متفاوتی درباره عقل مطرح کرده‌اند. در نهج‌البلاغه، که یکی از منابع موثق نزد شیعه است، نقش عقل در کسب معرفت دینی مطرح شده است. در این مقاله نقش عقل در شناخت خدا از دیدگاه نهج‌البلاغه بررسی می‌شود. ابتدا به مفهوم‌شناسی عقل و تعریف آن می‌پردازیم و سپس جایگاه و ارزش عقل در نهج‌البلاغه را بررسی می‌کنیم. در ادامه میزان توانایی عقل در شناخت خدا را که شامل براهین عقلی دال بر وجود خدا است بررسی خواهیم کرد و در انتها محدودیت‌های عقل و ناتوانی آن در احاطه بر وجود خدا را می‌کاویم. نتیجه این پژوهش آن است که هرچند در نهج‌البلاغه، از ناتوانی عقل در احاطه بر وجود خدا سخن گفته شده، اما براهین عقلی نیز که بر وجود خدا دلالت دارد اقامه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Intellect in Knowing God from the Perspective of Nahj al-Balaghah

نویسندگان [English]

  • Tahereh Javadniya 1
  • Mostafa Jafar Tayyari 2
  • Mohammad Hasan nadem 3
1 PhD Student in Shiite Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Department of Theology, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
3 Associate Professor, Department of Theology, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Intellect is one of the most important sources of knowledge. Various schools of thought throughout history have put forward different views on intellect. In Nahj al-Balaghah, which is one of the reliable sources among the Shiites, the role of intellect in acquiring religious knowledge is expressed. In this article, the role of intellect in knowing God from the perspective of Nahj al-Balaghah is examined. First, we deal with the concept of intellect and its definition, and then we examine its position and value in Nahj al-Balaghah. In the following, we will examine the extent of the intellect's ability to know God, which includes rational arguments for the existence of God. In the end, we will explore the limitations of the intellect and its inability to surround God's existence. The result of the research is that although the inability of the intellect to surround God's existence is discussed in Nahj al-Balaghah, rational arguments for the existence of God are also made therein.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intellect
  • Source of Knowledge
  • Cognition of God
  • Nahj al-Balaghah
قرآن کریم (1392). ترجمه و تفسیر: محمدصادق صادقی تهرانی، قم: دانش، چاپ سوم.
نهج‌البلاغه (1391). ترجمه و شرح: محمد دشتی، مشهد: آستان قدس رضوی.
آمدی، عبد الواحد بن محمد (1410). غرر الحکم و درر الکلم، قم: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، الطبعة الثانیة، ج2.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1417). من لا یحضره الفقیه، تصحیح و تعلیق: علی‌اکبر غفاری، تهران: صدوق، چاپ دوم.
ابن درید، محمد بن حسن (1988). الاشتقاق، بی‌جا: بی‌نا، ج2.
ابن سیده، ابو الحسن (1421). المحکم والمحیط الاعظم، المحقق: عبد الحمید الهنداوی، بیروت: دار الکتب العلمیة، ج1.
ابن فارس، احمد (1404). معجم مقاییس اللغة، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی، ج4.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1408). لسان العرب، بیروت: دار صادر، ج9.
اشعری، علی (1400). رسالة استحسان الخوض فی علم الکلام، حیدرآباد: شرف الدین محمد.
بحرانی، میثم بن علی (1362). شرح نهج‌البلاغه، بی‌جا: دفتر نشر الکتاب، ج3.
برقی، احمد بن محمد (1414). المحاسن، بیروت: دار الکتب الاسلامی، ج1.
جوادی آملی، عبدالله (1362). حکمت نظری و عملی در نهج‌البلاغه، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
جوادی آملی، عبدالله (1387). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، تحقیق: احمد واعظی، قم: اسراء، چاپ سوم.
جوادی آملی، عبداللّه (بی‌تا). تبیین براهین اثبات وجود خدا، قم: اسراء.
جوادی، محسن (1375). درآمدی بر خداشناسی فلسفی، قم: معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی، چاپ اول.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1376). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، تحقیق: احمد عبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم ‌للملایین، ج5.
حسینی شیرازی، محمد (بی‌تا). توضیح نهج‌ البلاغه، تهران: دار تراث الشیعة، ج1.
خوانساری (آقا جمال)، محمدحسین (1373). شرح غرر الحکم و درر الکلم، مقدمه، تصحیح و تعلیق: میرجلال‌الدین حسینی ارموی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ چهارم، ج1.
سعیدی‌مهر، محمد (1377). آموزش کلام اسلامی، قم: مؤسسه فرهنگی طه.
صافی، لطف‌الله (1385). الاهیات در نهج‌البلاغه، قم: بوستان کتاب.
صدرالدین شیرازی، محمد (1363). مفاتیح الغیب، تصحیح: محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
طباطبایی، محمد حسین (1383). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، الطبعة الثالثة، ج2.
طباطبایی، محمدحسین (1384). ترجمه تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج19.
طباطبایی، محمدکاظم (1393). منطق فهم حدیث، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
علی‌اکبرزاده، حامد؛ محمدرضایی، محمد (1393). «نقش عقل در معرفت دینی و کاستی‌های آن»، در: انسان‌پژوهی دینی، س11، ش32، ص29-48.
محمدرضایی، محمد (1382). خدا از نگاه امام علی ، قم: بوستان کتاب، چاپ اول.
مکارم شیرازی، ناصر (1386). برگزیده تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مکارم شیرازی، ناصر (1386). پیام امام امیرالمؤمنین : شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، تهران: دار الکتب ‌الاسلامیة، چاپ اول، ج1 و 8.
موسوی، سیدعباس (1376). شرح نهج البلاغه، بیروت: دار الرسول الاکرم، دار المحجة البیضاء، ج1.