انسان‌وارانگاری صفات خدا: بررسی مقایسه‌ای دیدگاه ابوالحسن اشعری و ابن‌تیمیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری کلام امامیه، دانشگاه علوم قرآن و حدیث، قم، ایران.

2 استادیار گروه کلام، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران.

3 استادیار گروه کلام امامیه، دانشگاه علوم قرآن و حدیث، قم، ایران.

چکیده

این مقاله عهده‌دار مقایسه دیدگاه ابوالحسن اشعری و ابن‌تیمیه در باب صفات غیرخبری و خبری خداوند و تفسیر انسان‌وارانگارانه از آن با روش توصیفی‌تحلیلی است. در مقوله صفات غیرخبری، ابن‌تیمیه غالباً رویکرد سلف خویش را در پیش گرفته و بحث را به همان طریقت مطلوب اهل سنت مرتبط دانسته، اما اشعری در استدلال برای اثبات آن صفات کوشیده است. علی‌رغم اختلافات جزئی که میان آنها دیده می‌شود، به نتایج مشابهی دست یافته‌اند که همان معرفی خدا با صفات انسان‌وار است. اما در مبحث صفات خبری، اختلاف چندانی میان این دو متکلم دیده نمی‌شود. زیرا اندیشه این دو در اصل و اساس یکسان بوده و به مبدأ فکری واحدی، که همان توقف در ظواهر، بدون توضیح چند و چون مسائل است، باز می‌گردد. در حقیقت، اشعری و ابن‌تیمیه در غایت در موضوع خداشناسی اختلاف فراوانی با هم ندارند و عملاً از عرضه فکر منسجمی باز مانده‌اند. بخشی از این فقدان به منهج خداشناسی این دو باز می‌گردد که با تفسیر ظاهرگرایانه از صفات خدا عملاً خدایی انسان‌وار را معرفی کرده‌اند. این مقاله وجوه انسان‌وارانگاری خدا را در تفکرات این دو متکلم نشان می‌دهد و بیان می‌کند که هر دو عملاً از معرفی اسلام ناب به پیروانشان عاجز مانده‌اند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Humanistic View of the Divine Attributes: A Comparative Study of Abul Ḥasan Ash`arī and Ibn Taymiyyah

نویسندگان [English]

  • omolbanin heidari amin 1
  • Meisam Tavakoli bika 2
  • Mohammad Ranjbarhosseini 3
1 Phd student, The University of Quran and Hadith, Qom, Iran
2 Assistant professor, Iranian Research Institute of Philosophy, Tehran, Iran
3 Assistant professor, The University of Quran and Hadith, Qom, Iran.
چکیده [English]

This article is responsible for comparing the views of Abul Ḥasan Ash'arī and Ibn Taymiyyah on the non-indicative and indicative attributes of God and their humanistic interpretation of them with a descriptive-analytical method. In the category of non-indicative attributes, Ibn Taymiyyah has often taken the approach of his predecessor, salaf, and related the subject to the same preferred way of the Sunnis, but Ash'arī has tried to prove those attributes. Despite the slight differences between them, they have reached similar conclusions, which is the introduction of God with human-like attributes. But on the subject of indicative attributes, there is not much difference between the two theologians. Because the thought of the two is basically the same and goes back to a single intellectual origin, that is the same as stopping in appearances, without any explanation. In fact, Ash'arī and Ibn Taymiyyah do not differ much in the field of theology and have practically failed to offer a coherent thought. Part of this lack goes back to the theological method of the two, who, by a superficial interpretation of the attributes of God, have practically introduced a humanistic deity. This article shows the aspects of their humanistic view of God and states that both of them have practically failed to introduce pure Islam to their followers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abul Ḥasan Ash'arī
  • Ibn Taymiyyah
  • Humanistic View of God
قرآن کریم.
انجیل شریف (1986). تهران: انتشارات انجمن کتاب مقدس.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1404). دقائق التفسیر، دمشق: مؤسسة العلوم القرآن، ج1.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1405). جامع الرسائل، تحقیق: محمد رشاد سالم، قاهره: مطبعة المدنی، الطبعة الثانیة.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1406). منهاج السنة النبویة، تحقیق: محمد رشاد سالم، بی‌جا: جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، ج2.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1414). الجواب الصحیح لمن بدل دین المسیح، ریاض: دار العلم، ج2.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1415). مجموع الفتاوی، ریاض: وزارة الشئون الاسلامیة والاوقاف والدعوة والارشاد بالمملکة العربیة السعودیة، ج2، 3، 5 و 16.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1420). العقیدة الواسطیة، ریاض: مکتبة اضواء السلف.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1421). بیان تلبیس الجهمیة فی تأسیس بدعهم الکلامیة، بی‌جا: مجمع الملک فهد للطباعة الشریف، ج1.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1422). بغیة المرتاد، مدینة: مکتبة العلوم والحکم، ج2.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1423). التدمریة: تحقیق الاثبات للاسماء والصفات، ریاض: مکتبة العبیکان.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1425). التأسیس فی رد علی اسس التقدیس، مدینة: مکتبة العلوم والحکم.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (بی‌تا). الفتوی الحمویة الکبری، تحقیق: حمد بن عبد المحسن التجویزی، ریاض: دار الصمیعی، ج1.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1979). درء تعارض العقل والشرع، ریاض: جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، ج7.
اشعری، ابوالحسن (1413). رسالة إلی اهل الثغر، مدینة: الجامعة الإسلامیة بالمدینة المنورة.
اشعری، ابوالحسن (1995). اللمع فی الرد علی اهل الزیغ والبدع، قاهره: مطبعة مصریة.
اشعری، ابوالحسن (بی‌تا). الإبانة عن اصول الدیانة، بیروت: دار ابن زیدون، الطبعة الاولی.
الله‌بداشتی، علی (1392). علم کلام 1، تهران: سمت.
حسینی میلانی، سید علی (1428). دراسات فی منهاج السنة، قم: مرکز الحقائق الاسلامیة.
شهرستانی، محمد بن عبد الکریم (1961). الملل والنحل، تصحیح: محمد سید گیلانی، بیروت: دار الفکر، ج1.
قوشچی، ملاعلی (1383). شرح تجرید الکلام، تهران: دانشگاه تهران.
میشل، توماس (1377). کلام مسیحی، ترجمه: حسین توفیقی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، چاپ اول.
نیشابوری، مسلم بن حجاج (1407). صحیح مسلم، بیروت: مؤسسة عز الدین و دار الفکر.