تحلیل چگونگی استدلال امام علی(علیه ‌‌السلام) به آیه 35 سوره نساء در مواجهه با خوارج در جریان حکمیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قران و حدیث، دانشگاه شاهد

چکیده

چکیده
در جریان حکمیت پیکار صفین، خوارج دست‌کم دو اشکال به امام علی(ع) برای پذیرش حکمیت وارد می‌کردند: نخست با استدلال به آیه «إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّهِ» حکمیت را در صلاحیت بندگان خداوند نمی‌دانستند؛ دوم اینکه امام(ع) را متهم به انتخاب دو حَکم غیرعادل می‌کردند. از استدلال امام علی(ع) به آیه 35 سوره نساء ـ که مبتنی بر روش تفسیر قرآن به قرآن بود ـ در پاسخ به شبهه نخست روشن می‌شود که آیه مورد استناد خوارج، اولاً دارای حصر اضافی و مجازی است؛ ثانیاً عام است و با آیه 35 سوره نساء تخصیص می‌خورد؛ ثالثاً از متشابهات قرآن است و باید آن را به آیه 35 سوره نساء ارجاع داد؛ رابعاً خوارج میان وضع حُکم و اجرای حُکم خلط کردند. در پاسخ به شبهه دوم نیز آشکار می‌شود که اولاً یکی از دو طرف تخاصم، به‌ظاهر مسلمان و در باطن نامسلمان بودند، بنابراین حَکم را از میان خود برگزیدند؛ ثانیاً طرفین تخاصم از حاکم شرع ـ امام علی(ع) ـ در تعیین حَکمین سر باز زدند؛ ثالثاً با اینکه حکمین عادل نبودند، موظف بودند به نیکی حُکم کنند. از این شیوه استدلال امام علی(ع) به آیه 35 سوره نساء، ابن‌عباس، امام باقر(ع) و متکلمان و مفسران اسلامی استفاده کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Imam Ali's Reasoning upon the Verse 35 of Nisaa against Kharijites in the Meeting of Arbitration, Hakamiat

نویسنده [English]

  • rasulmo mohamadjafari
استادیار گروه علوم قران و حدیث، دانشگاه شاهد
چکیده [English]

In the meeting of arbitration of Siffin 's battle, Kharijites viewed Imam Ali as being submitted to at least two objections to Imam by agreeing with arbitration. Firstly, reasoning the verse," Judgment is only for God" they viewed arbitration as being limited only to God and secondly, they accused Imam (a) of choosing two unjust judgments. As understood by the reasoning of Imam Ali (a) with the same verse, being based on the method of interpreting the Quran to the Qur'an, in response to the first objection, the verse is: 1. of additional and virtual exclusion, 2. general and limited with the verse 35 surah Al- Nisaa. 3. of the mutashabihat, and, then, necessarily-referred to the verse 35 of Nisaa and 5. they have put settling a sentence in place of executing it. In response to the second objection, it also appears that firstly, one of the two sides of the conflict was apparently Muslim not in reality. So they chose the arbitrator from among themselves. Secondly, the parties of the conflict refused the rule of Imam Ali (a) in determining the arbitrator. Thirdly, though the arbitrators were not righteous, they were obliged to make good judgment. In this way, the reasoning of Imam Ali (A.S) was relied on the verse 35 of surah Nisaa, Ibn Abbas, Imam Baqir (A.S) and Islamic theologians and commentators have relied on this method of reasoning on the verse.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Imam Ali (a)
  • Khawarij
  • Arbitration
  • Arbitrator
  • Verse 35 of Nisa
قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
ابن‌أبی‌الحدید، عبدالحمید بن‌هبة الله (1409ق)، شرح نهج البلاغة، قم: کتابخانه آیت‌الله المرعشی النجفی.
ابن‌جوزى، عبدالرحمن بن‌على (1422ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن‌حجر عسقلانی، شهاب‌الدین أحمد بن‌علی(1415ق)، الإصابة فی تمییز الصحابه، بیروت: دار الکتب العلمیة. 
ابن‌حنبل، أحمد بن‌محمد بن‌حنبل شیبانی (بی‌تا)، المسند، بیروت: دار صادر.
ابن‌شهر آشوب، محمد بن‌على(1379ق)، مناقب آل أبی طالب7، قم: علامه‏.
ابن‌صلاح، عثمان بن‌عبدالرحمن شهرزوری (1416)، مقدمة ابن‌الصلاح، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌عربی، محمد بن‌عبدالله (بی‌تا)، أحکام القرآن، [بی‌جا]: [بی‌نا].
ابن‌عطیه اندلسى، عبدالحق بن‌غالب (1422ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌قتیبة دینورى، ابومحمد عبدالله بن‌مسلم (1410ق)، الامامة و السیاسة، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالأضواء.
ابن‌‌قدامه، عبدالله بن‌احمد (بی‌تا)، المغنی، بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن‌کثیر دمشقى، ابوالفداء إسماعیل بن‌عمر(1408ق)، البدایة و النهایة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
اسکافى، ابوجعفر(1402ق)، ‏المعیار و الموازنة، تحقیق: محمدباقر محمودی، [بی‌جا]: [بی‌نا].  
اشعری، علی بن‌اسماعیل (1400ق)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، آلمان: فرانس شتاینر.
آمدى، سیف الدین(1423ق)، أبکار الأفکار فی أصول الدین‏، قاهره: دارالکتب‏.
بحرانى‏، میثم بن‌علی بن‌میثم (1417ق)، النجاة فی القیامة فی تحقیق أمر الإمامة، قم: مجمع الفکر الإسلامی‏.
بغدادی، عبدالقاهر (1408ق)، الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم، بیروت: دار الجیل ـ دارالآفاق.
بغدادی، عبدالقاهر (1992م)، الملل والنحل، تحقیق: بئر نصری، بیروت: دارالمشرق.
بلاذری، أحمد بن‌یحیى بن‌جابر (1959م)، انساب الأشراف، مصر: دارالمعارف.
بیهقی، أحمد بن‌حسین (بی‌تا)، السنن الکبرى، [بی‌جا]: دارالفکر.
ثقفى، ابراهیم بن‌محمد بن‌سعید بن‌هلال‏ (1395ق)، الغارات، تهران: انجمن آثار ملى‏.
جوادی آملی، عبدالله،(1389)، تسنیم، قم: اسراء.
جوهری، اسماعیل بن‌حماد (1407ق)، الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین.
حاکم نیشابوری، محمد بن‌عبدالله (بی‌تا)، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالفکر.
دینوری، احمد بن‌داود (1368)، الأخبار الطوال، قم: منشورات الرضی.
سجادى‏، سید جعفر(1373)،‏ فرهنگ معارف اسلامى‏، تهران‏: انتشارات دانشگاه تهران.
سید رضی، محمد بن‌حسین (1378)، نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
سید رضی، محمد بن‌حسین (1414ق)، نهج البلاغه، شرح: صبحی صالح، محقق: فیض‌الاسلام، قم: هجرت.
سیوطی، جلال الدین (1421ق)، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتاب العربى‏.
شاطبى‏، ابواسحاق (1420)، الاعتصام فی أهل البدع و الضلالات، بیروت: دارالمعرفة.
شافعی، محمد بن‌ادریس (1403ق)، کتاب الأم، بیروت، دارالفکر.
شوکانی، محمد بن‌علی (بی‌تا)، فتح القدیر، [بی‌جا]: عالم الکتب.
شهرستانی، محمد بن‌عبدالکریم (1364)، الملل و النحل، قم: الشریف الرضی.
شهید ثانی، زین‌الدین بن‌علی عاملی (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: مطبعة أمیر.
شهید ثانی، زین‌الدین بن‌علی عاملی (1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
شیرازى، ابواسحاق (1425ق)، الإشارة إلى مذهب أهل الحق‏، بیروت: دارالکتب العلمیة.
صدوق، محمد بن‌علی بن‌بابویه (1378ق)، عیون أخبار الرضا7، تهران‏: نشر جهان‏‏.‏
صدوق، محمد بن‌علی بن‌بابویه (1414ق)، اعتقادات الإمامیه، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
صفار، محمد بن‌حسن(1404ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد9، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی‏.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسى، احمد بن‌على‏ (1403ق)، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضى‏.
طبرسى، فضل بن‌حسن (1372‏)،‏‏ مجمع البیان فى تفسیر القرآن،‏ تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبری، محمد بن‌جریر (1387)، تاریخ الطبری (تاریخ الامم والملوک)، بیروت: دارالتراث.
طوسی، محمد بن‌حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربى.
طوسی، نصیرالدین محمد بن‌محمد بن‌حسن ‏(1407ق‏)، تجرید الاعتقاد، قم: دفتر تبلیغات اسلامى‏
فاضل مقداد، مقداد بن‌عبدالله (1422‏)، اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة، قم‏، دفتر تبلیغات اسلامى.
فخر رازى، محمد بن‌عمر(1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فرات کوفى، فرات بن‌ابراهیم (1410)، ‏تفسیر فرات الکوفی، تهران: مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی‏.
قاسمى، محمد جمال‌الدین (1418ق)، محاسن التاویل، بیروت: دار الکتب العلمیه.
قاضى عبدالجبار، عبدالجبار بن‌احمد بن‌عبدالجبار (1965م)، المغنی فی أبواب التوحید و العدل، قاهره‏: الدارالمصریة.
قرطبی، محمد بن‌احمد (1364ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو.
مجلسی، محمدباقر(1403ق)، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
محقق حلی، نجم‌الدین جعفر بن‌حسن (1409ق)، شرائع الإسلام، بیروت: مؤسسة الوفاء.
مسکویه، ابوعلى مسکویه الرازى ‏(1379ش)، تجارب الأمم، تحقیق ابوالقاسم امامى، تهران: سروش.
مشکور، محمدجواد(1372)،‏ فرهنگ فرق اسلامى، مشهد: آستان قدس رضوى‏.‏‏
مفید، محمد بن‌محمد (1414)، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت: دار المفید.
مکارم شیرازى، ناصر (1374)، تفسیر نمونه‏، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مَلَطی، ابن‌عبدالرحمن(1413‏)، التنبیه و الرد على أهل الأهواء و البدع‏، قاهره‏: مکتبة مدبولی‏‏.
منقری، نصر بن‌مزاحم (1404ق‏)، وقعة صفین، محقق: عبدالسلام محمد هارون، قم‏، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.‏
موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1390)، تحریر الوسیلة، قم: مؤسسة مطبوعاتی إسماعیلیان.
نجفى، محمدحسن بن‌باقر (1365ش)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‏، تهران: دارالکتب الإسلامیة‏.
نووی، محی‌الدین بن‌شرف(بی‌تا)، المجموع شرح المهذب، بیروت: دارالفکر.
یعقوبى، احمد بن‌ابى‌یعقوب (بی‌تا)، تاریخ‏ الیعقوبى، بیروت: دار صادر.