بررسی مباحثات واقفیه با امامیه در روایات؛ مطالعه موردی عبدالکریم بن‌عمرو خثعمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش پژوه دکتری تاریخ اهل بیت در مجتمع آموزش عالی امام خمینی ره

2 دانشیار گروه تاریخ جامعه المصطفی العالیمه

چکیده

چکیده
واقفه یکی از گرایش‌های شیعی است که محدثان شیعی به وجود آورده‌اند. تاکنون درباره واقفه بحث‌های فراوانی شده است. مباحثات گروه‌های دیگر شیعی با این گروه از محدثان که با رویکرد واقفیانه روایات را نقل می‌کردند، درخور بررسی است. از این‌رو در این تحقیق بررسی می‌کنیم که واقفه چگونه از روایات در مباحثات خود بهره می‌بردند. تعداد بسیاری از روایات واقفه در منابع شیعی نقل شده است که بخش‌هایی از آن‌ مربوط به مباحثات و منازعات این گروه از محدثان با امامیه است؛ اما به شکلی در منابع جای گرفته‌ است که بیان‌گر مفهوم واقعی خود نیست. برخی راهکارهای مناسب برای کشف مفهوم حقیقی این روایات، عبارت است از: بررسی داده‌های منابع رجالی و فهرست‌نگاری دربارة راویان، شناسایی جریان‌ها و سلسله راویان واقفی که در این مباحثات فعالیت داشته‌اند و کشف ارتباط بین گرایش‌های اعتقادی این راویان با محتوا و مضامینی که درباره امام، امامت، غیبت، قائم و... نقل کرده‌اند. از این‌رو در این تحقیق با مطالعه و بررسی اندیشه و فعالیت‌های یکی از واقفیان به نام عبدالکریم بن‌عمرو خثعمی، روایات مباحثه‌گونه واقفیه را با استفاده از روش‌های رجالی، حدیثی و تاریخی بررسی کرده‌ایم. این تحقیق بخشی از جریان‌های واقفه و گونه‌ای از روایات آن‌ها را با عنوان روایات مباحثه‌ای شناسایی و معرفی کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on Waqifite Debates with Imamiyya as Reflected in Traditions, a Case Study of Abdul Karim Ibn Amr Khath`ami

نویسندگان [English]

  • muhammad taqi zakeri 1
  • Nematollah Safari Forooshani 2
1 Ph.D. Studentof History of Ah-Albeyt, Al mostafa al-Alamiyah university
2 Associate professor of Jamiat al-Mustafa al-Alamiyah.nsafari8@gmail.com
چکیده [English]

Waqifite Shia is one of the branches of Shia formed by Shia scholars. Thus far many debates have been made over it. It is worthy to survey the debates made by other Shiite groups and scholars who quoted narratives with Waqifite approach. So this research deals with the manner in which Waqifite Shia benefits from narratives in their discussions. Many of the Waqifite narratives has been quoted in Shia sources which some parts of them are related to debates and conflicts of scholars about Imamiyya ,but they are presented in a way that do not reflect their real fact. Some of the proper solution to discover the real fact of these narratives are: studying data of human sources and listing about narrators , identifying processes and dynasty of Waqifite narrators that have been active during these debates and discovering relationship between the beliefs of these narrators and the content and senses quoted by them regarding Imam, Imamate, Absence, Qa’im and ,etc. hence through studying thoughts and activities of the Waqifite Abdul Karim Ibn Amr Khathami in this research,  we have surveyed the discussion-like narratives of Waqifite by using human, anecdotal and historical methods. The research has identified some part of Waqifite Shia processes and introduced a kind of their narratives as discussion-like narratives.

Discovering these facts will be possible through studying human sources and listing narrators, identifying active processes and Waqifite-Shia-related courses in the discussions and making relation between orientations of processes with quoted contents and senses about Imam, Pontificate, Absence and Qa’im.
The research studies discussion-like narrations of Waqifite Shia by using human, anecdotal and historical methods in format of studying about one of the Waqifite Shia’s followers named Abdul Karim Ibn Amr Khasamy.
The research has introduced some part of Waqifite Shia processes and kind of narrations as discussion-like narrations and has suggested a kind of method to identify these types of narrations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Waqifite Shia
  • Imamiyya
  • Abdul Karim Ibn Amr Khathami
  • Sub-Shiite Discussions
  • Narratives
ابن‌غضایری، احمد بن‌حسین (1364). رجال، تحقیق: محمد رضا حسینی، قم: دار الحدیث، اول.
ابن‌قولویه، جعفر بن‌محمد (۱۳۵۶). کامل الزیارات، تحقیق: عبد الحسین امینی، نجف: دار المرتضویه، اول.
اشعری، احمد بن‌محمد بن‌عیسی (۱۴۰۸). النوادر، تحقیق: مدرسه امام مهدی7، قم: مدرسه امام مهدی7، اول.
انصاری، حسن (۱۳۷۹). «اصحاب اجماع»، در: دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران: انتشارات دفتر دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج ۹، ص ۱۰۵-۱۰۴.
انصاری، حسن (1395). حلقه کاتبان، بزرگداشت شیخ طوسی، http://tusi.kateban.com/post/2297 .
برقی، احمد بن‌محمد بن‌خالد (۱۳۴۲). الطبقات (رجال برقی)، تحقیق: حسن مصطفوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، اول.
برقی، احمد بن‌محمد بن‌خالد (1371). المحاسن، تحقیق: محدث جلال الدین، قم: دار الکتب الاسلامیة، دوم.
بروجردی، سید علی (۱۴۱۰). طرائف المقال، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم: کتابخانه آیت ا... مرعشی نجفی، اول.
بکری، عبدالله بن‌عبدالعزیز (۱۴۰۳). معجم ما استعجم من الاسماء البلاد و المواضع، تحقیق: مصطفی سقا، بیروت: عالم الکتب، سوم.
الجزائری، شیخ عبدالنبی (1418). حاوی الاقوال فی معرفة الرجال، تحقیق: موسسه الهدایة لاحیاء التراث، قم، ناشر: ریاض الناصری، اول.
حر عاملی، محمد بن‌حسن (۱۳۶۲). الایقاظ من الهجعه بالبرهان علی الرجعه، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران: نوید، اول.
حلی، ابن‌داود (حسن بن‌علی بن‌داود) (۱۳۴۲). رجال، تهران: دانشگاه تهران، اول.
حلی، حسن بن‌سلیمان (1421). مختصر البصائر، تحقیق: مشتاق مظفر، قم: موسسة النشر الاسلامی، اول.
حلی، حسن بن‌یوسف (1411). خلاصة الاقوال (رجال)، تحقیق: محمد صادق بحر العلوم، نجف: دار الذخائر.
 
حلی، حسن بن‌یوسف (۱۴۱۳). مختلف الشیعه، تحقیق: موسسه نشر اسلامی، قم: موسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه، دوم.
حمیری، عبدالله بن‌جعفر (۱۴۱۳). قرب الاسناد، تحقیق: موسسه آل البیت، قم: موسسه آل البیت، اول.
خویی، سید ابوالقاسم (1413). معجم رجال الحدیث، مرکز نشر الثقافة الاسلامیة، پنجم.
شریف رضی، محمد بن‌حسین (۱۴۰۶). خصائص الائمه علیهم السلام، تحقیق: محمدهادی امینی، مشهد: آستان قدس رضوی، اول.
شهید ثانی، محمد بن‌حسن (۱۴۱۹). استقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار، تحقیق: موسسه آل البیت7، قم: موسسه آل البیت7، اول.
صدوق، محمد بن‌علی بن‌بابویه (1398). التوحید، تحقیق:هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین، اول.
صدوق، محمد بن‌علی بن‌بابویه، (1403). معانی الاخبار، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اول.
صفار، محمد بن‌حسن (1404). بصائر الدرجات، تحقیق: محمد کوچه باغی، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، دوم.
طبری، محمد بن‌جریر (1387). تاریخ الامم والملوک (معروف به تاریخ طبری)، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث، دوم.
طوسی، محمد بن‌حسن (1373). رجال، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین بقم المشرفه.
طوسی، محمد بن‌حسن (۱۳۹۰). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تحقیق: حسن موسوی خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیه، اول.
طوسی، محمد بن‌حسن (۱۴۰۷). تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن موسوی خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چهارم.
طوسی، محمد بن‌حسن (1409). اختیار معرفة الرجال، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد: موسسه نشر دانشگاه مشهد.
طوسی، محمد بن‌حسن (1411). کتاب الغیبة، قم: دار المعارف الاسلامیة، اول.
طوسی، محمد بن‌حسن (1420). فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، تحقیق: سید عبد العزیز طباطبایی، قم: مکتبة المحقق الطباطبایی، اول.
عیاشی، محمد بن‌مسعود (۱۳۸۰). تفسیر العیاشی، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران: مطبعه علمیه، اول.
غروی (۱۴۲۶). شرح عروه الوثقی، الصلاه (تقریر بحث سید خویی) قم: موسسه احیاء آثار امام خویی، دوم.
کلینی، محمد بن‌یعقوب (1407). الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مازندرانی، محمد بن‌اسماعیل (۱۴۱۶). منتهی المقال فی احوال الرجال، تحقیق: موسسه آل البیت7، قم: موسسه آل البیت7، اول.
مشکور، محمدجواد (۱۳۷۲). فرهنگ فرق اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی7، دوم.
ناجی، محمدرضا (۱۳۹۰). «خثعم»، در: دانشنامه جهان اسلام، تهران: بنیاد دائره المعارف اسلامی، ج ۱۵ ص ۲۰۱-۱۹۹.
نجاشی، احمد بن‌علی (1365). رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین بقم المشرفه.
نراقی، میرزا ابوالقاسم (۱۴۲۲). شعب المقال فی درجات الرجال، تحقیق: محسن احمدی، بی‌جا، کنگره بزرگداشت نراقی، دوم.
نرم افزار درایه النور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، نسخه 2/1.
نعمانی، ابن‌ابی‌زینب (1397). الغیبة، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران: نشر صدوق.
نمازی، شاهرودی علی (۱۴۱۲). مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران: پسر مؤلف، اول.
نوبختی، حسن بن‌موسی (1404). فرق الشیعه، بیروت: دار الاضواء، دوم.
وحید بهبهانی، محمدباقر (بی‌تا). تعلیقه علی منهج المقال، بی‌جا، بی‌نا.