تأثیرات فرهنگ تشیّع امامیه در دوره صفویه بر کالبد شهری شیراز (با تأکید بر نظریه سرمایه‌ها در مکتب پی‌یر بوردیو)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

3 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

تشکیل دولت صفوی در ایران و رسمی‌شدن مذهب تشیع در این کشور تأثیرات مهمی در کالبد شهرها، از جمله شیراز، داشت. پژوهش پیش‌ رو با توجه به همین مسئله و با تکیه بر نظریه سرمایه‌ها (فرهنگی، اقتصادی، نمادین و اجتماعی) در مکتب بوردیو در صدد پاسخ به این پرسش است که رسمی‌شدن مذهب تشیع در شیراز چه تأثیری بر کالبد شهری آن گذاشت. روش پژوهش توصیفی و تحلیلی، و شیوه گردآوری اطلاعات کتاب‌خانه‌ای است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد شیراز در این دوره با توجه به شاخص‌های نظریه بوردیو در ابعاد هویت شهری، نمادها، مؤلفه‌های فرهنگی مانند وقف، بناهای فرهنگی، مدارس، تقویت مبانی علمی، هنر و سایر شاخص‌های تشیّع با توجه به تعریف کالبد شهری، تغییر محسوسی یافت، به طوری که در فضای اجتماعی به‌تدریج سرمایه‌های غیرمرتبط با مذهب تشیع جای خود را به سرمایه‌های جدیدی داد که در راستای مذهب تشیع بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impacts of the Twelver Shiite Culture in the Safavid Period on the Urban Centre of Shiraz (With an emphasis on the theory of capitals in Pierre Bourdieu’s doctrine)

نویسندگان [English]

  • Soleyman Heidari 1
  • Mostafa Nadim 2
  • Abu al-Qasim Bahrami Chegani 3
1 Assistant Professor of History Department, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 Assistant Professor of History Department, Shiraz University, Shiraz, Iran.
3 Ph.D. Student of History of the Islamic Iran, Shiraz University, Shiraz, Iran.
چکیده [English]

The formation of the Safavid government in Iran and the establishment of the Shiite religious sect in this country had important effects on the cities, including Shiraz. Based on the theory of capitals (cultural, economic, symbolic and social) in Bourdieu’s doctrine, this research seeks to answer the question of how the formalization of the Shiite sect in Shiraz had an impact on the urban center of this city. The research method is descriptive and analytical, and the method of data collection is the library format. The research findings depict that Shiraz changed significantly in this period based on the criteria of Bourdieu’s theory on the dimensions of the urban identity, symbols, cultural components such as endowments, cultural monuments, schools, reinforcement of scientific foundations, art and other Shiite indices with respect to the definition of the urban center. This change was in such a manner that in the social space, the capitals unrelated to the Shiite sect were gradually replaced by new capitals that were in line with the Shiite doctrine.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiraz
  • Cultural capitals
  • Urban centre
  • Bourdieu
  • Safavid
اسپناقچی پاشازاده، محمدعارف (1379). انقلاب الاسلام بین الخواص والعوام، تصحیح: رسول جعفریان، قم: دلیل، چاپ اول.
امورتّی، ب.س. (1391). مذهب در دوره صفویه، مجموعه تاریخ ایران کمبریج، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.
اولئاریوس، آدام (1363). سفرنامه، ترجمه: احمد به‌پور، تهران: ابتکار، چاپ اول.
بوردیو، پی‌یر (1381). نظّریه کنش: دلایل عملی و انتخاب عقلانی، ترجمه: مرتضی مردیها، تهران: نقش و نگار.
بی‌نا (947 ه.ق.). وقف‌نامه صفوی حبیب‌الله الشریفی مربوط به احمد بن موســی (ع)، شیراز: معاونت اوقاف آســتان احمدی و محمدی (ع).
پوررستمی، حامد (1395). «چیستی و ترابط معنایی «فرهنگ» و «دین» در «فرهنگ دینی»»، در: اندیشه نوین دینی، ش47، ص119-138.
ترکمان، اسکندر (1350). عالم‌آرای عباسی، تهران: امیرکبیر، ج1.
جنابدی،‌ میرزا بیگ (1378). روضة الصفویة، تحقیق و تصحیح: غلام‌رضا طباطبایی مجد، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
جنکینز، ریچارد (1384). پی‌یر بوردیو، ترجمه: لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران: نی.
چلکوفسکی، پیتر (1367). تعزیه: هنر بومی پیشرو ایران، ترجمه: داود حاتمی، تهران: علمی‌فرهنگی.
حبیبی، محسن (1396). از شار تا شهر: تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای آن، تهران: دانشگاه تهران.
الحسینی القمی، قاضی احمد ابن شرف الدین (1383). خلاصة التواریخ، تحقیق و تصحیح: احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
حسینی فسایی، حاج میرزا حسین (1382). فارس‌نامه ناصری، تصحیح: منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1333). حبیب السیر، مقدمه: جلال‌الدین همایی، تهران: خیام.
 
خوانساری اصفهانی، میر سید محمدباقر (1360). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، ترجمه و اضافات: شیخ محمدباقر ساعدی خراسانی، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، ج7.
دلاواله، پیترو (1370). سفرنامه پیترو دلاواله (قسمت مربوط به ایران)، ترجمه و شرح و حواشی: شعاع‌الدین شفا، تهران: علمی‌فرهنگی.
روح‌الامینی، محمود (1394). زمینه فرهنگ‌شناسی: تألیفی در انسانشناسی فرهنگی و مردم‌شناسی با تجدید نظر و اضافات، تهران: عطار.
سامی، علی (1347). شیراز: دیار سعدی و حافظ، شیراز: موسوی.
سامی، علی (1363). شیراز شهر جاویدان، شیراز: نوید.
شوشـتری، قاضـی نوراللـه (1365). مجـالس المـؤمنین، تهران: اسلامیه.
شویره، کریستین؛ فونتن، اولیویه (1385). واژگان بوردیو، ترجمه: مرتضی کتبی، تهران: نی.
صفا، ذبیح‌الله (1378). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
غفاری کاشانی، قاضی احمد بن محمد (1414). تاریخ نگارستان، تحقیق و تصحیح: مرتضی مدرس گیلانی، تهران: حافظ.
فرصت شیرازی، محمد نصیر بن جعفر (1377). آثار عجم، تهران: امیرکبیر.
فقیهی، علی‌اصغر (1378). تاریخ مذهبی قم: بخش اول از تاریخ جامع قم، قم: زائر.
فکوهی، ناصر (1384). تاریخ نظریه‌های انسان‌شناسی، تهران: نی.
فلسفی، نصرالله (1353). زندگانی شاه‌عباس اول، تهران: دانشگاه تهران.
فیگویروا، دن گارسیا دسیلوا (1363). سفرنامه دن گارسیا دسیلوا فیگویروا، ترجمه: غلام‌رضا سمیعی، تهران: نو.
قنبری، تابان؛ نیک‌نهاد، فاطمه؛ سرکوزاده، امین (1397).«نقش بنای تاریخی‌مذهبی حرم مطهر شاه‌چراغ (ع) در خوانش و ارتقای هویت فرهنگی شیراز»، در: رهیافت فرهنگ دینی، س1، ش2، ص91-102.
کریمی، محمدکاظم (1389). «اندیشه اجتماعی پی‌یر بوردیو»، در: فرهنگ پژوهش، ش7، ص137-160.
کمپفر، انگلبرت (1363). سفرنامه کمپفر، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
گوپاموی، محمد قدرت‌الله (1378). تذکره نتایج الافکار، تصحیح: یوسف بیگ باباپور، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
گیدنز، آنتونی (1390). گزیده جامعه‌شناسی، ترجمه: حسن چاوشیان، تهران: نی.
مؤید حکمت، ناهید (1392). «درآمدی بر رویکرد روش‌شناختی پی‌یر بوردیو به مفهوم سرمایه فرهنگی»، در: جامعه‌پژوهی فرهنگی، س4، ش1، ص155-178.
نصرآبادی اصفهانی، محمدطاهر (1317). تذکره نصرآبادی مشتمل بر شرح حال و آثار قریب هزار شاعر عصر صفوی، تصحیح: وحید دستگردی، تهران: چاپ‌خانه ارمغان.
واله قزوینی اصفهانی، محمدیوسف (1372). خلد برین، تحقیق و تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.